میدل ایست نیوز: «مکتب وهابی را اصلاح کنید. تروریسم به لحاظ تاریخی از شما تولید شده، تکفیر از مکتب وهابی درآمده است». در نوامبر 2016، بیست و چهار ساعت بعد از آنکه «عبدالجلیل بن سالم» وزیر امور دینی تونس، این جملات را به سفیر عربستان در تونس گفت، از سمت خود برکنار شد.
ساسه پست در گزارشی نوشته که حکومت تونس که اینجا به این دخالت عربستان تن داده بود و وزیر خود را با توجیه «بی توجهی به ضوابط عملکرد دولتی» برکنار کرد، در ژوئیه گذشته اعتراض های ناشی از مخالفت سفیر عربستان با عضویت یک نماینده زن تونسی از «الجبهة الشعبیة» در کمیته دوستی پارلمانی تونسی ـ خلیجی را نادیده گرفته بود.
این رفتار خلاف عرف های دیپلماتیک در برابر شواهد بزرگ تر دخالت عربستان سعودی در امور تونس هیچ است. ازجمله این دخالت ها تحرکات گسترده برای همکاری نظامی دو کشور و تلاش برای ایجاد ترکیب سیاسی مورد پسند عربستان در تونس با کمک «لطفی براهم» وزیر کشور برکنارشده این کشور است.
رزمایش نیروهای هوایی عربستان در تونس
«سهیل العطری» فرمانده نظامی عربستانی در یک پایگاه نظامی تونسی وقتی در میان سربازان عربستانی و تونسی به امامت جمعه ایستاد گفت: «از دوران اشغال فرانسه تا کنون اولین بار است که در پادگان سیدی احمد در تونس صدای اذان می پیچد و نماز جمعه خوانده می شود». این اظهارات بحث های زیادی در تونس برانگیخت و بسیاری آن را اهانت به مردم تونس دانستند.
العطری در پنجم اکتبر به همراه گروهی از نظامیان عربستانی برای اجرای تمرین های نظامی عازم تونس شد. این اولین تعامل از این دست میان نهادهای نظامی دو کشور است. خبرگزاری رسمی عربستان (واس) به نقل از سرلشکر «خالد بن محمد السهیان» وابسته نظامی این کشور در تونس، خبر داد که «هواپیماهای جنگی نیروی هوایی عربستان سعودی با همه کادرهای فنی و نظامی خود به تونس رسیده اند و این به معنای آغاز عملی اجرای رزمایش نظامی مشترک با نیروی هوایی تونس است».
عربستان سعودی این تمرین ها را در چارچوب همکاری نظامی دو کشور می داند. اما همزمانی این رزمایش با موضوع ناپدید شدن «جمال خاشقچی» روزنامه نگار عربستانی باعث شد که 10 نهاد تونسی نسبت به این رزمایش مشترک و نیز نزدیک شدن به عربستان سعودی هشدار دهند. چند نهاد حقوق بشری و حرفه ای در تونس در بیانیه ای نگرانی شدید خود را «از مشارکت نیروهای نظامی تونس در رزمایش نظامی هوایی در اوایل ماه جاری در تونس با همراهی نیروهای نظامی عربستان که اولین بار در تاریخ تونس از آغاز استقلال این کشور است» ابراز کردند.
این نهادها درباره «مخاطرات چنین همکاری هایی و نزدیک شدن به کشوری بسته که بر اساس بسیاری گزارش های علمی و حقوقی روز به روز بر استبداد درون آن و دشمنی اش با اصلاحات سیاسی و دینی حتی در درون خود خانواده سلطنتی افزوده می شود و هر روز انبارهای تسلیحات کشتار و سرکوب خود را تکمیل می کند» هشدار دادند.
همچنین منابع تونسی این رزمایش را به نوعی دخالت تونس در جنگ یمن خواندند چون نیروهای تونسی تمرین های مشترکی با نیروی هوایی عربستان دارد که در یمن دست به تخلفات حقوق بشری گسترده ای زده و ارتش عربستان با تمرین و مانور مشترک با تونس در پی تقویت توان جنگی خود در یمن است.
«علاء الطالبی» مدیر اجرایی «مرکز تونسی حقوق اقتصادی و اجتماعی» می گوید که اجرای این مانور «اساسا کار غلطی است، زیرا قرار است باعث تقویت ارتش عربستان شود و عربستان از این تقویت در جنگ با یمن استفاده می کند». او که با روزنامه لبنانی «الاخبار» مصاحبه می کرد گفت که وزارت دفاع عربستان این مانور را در راستای افزایش قدرت رزمی فرماندهان و تمرین آنها در محیط های متنوع انجام داده است و به نظر الطالبی سکوت دربرابر این مانور به معنای نادیده گرفتن جنایت هایی است که در یمن رخ می دهد.
عنصر نفوذی عربستان که نزدیک بود در تونس کودتا کند
در دسامبر 2011 بود که «راشد الغنوشی» رهبر جنبش تونسی «النهضه» در واکنش به تصمیم عربستان برای پناه دادن به زین العابدین بن علی گفت که «عربستان در معرض انقلاب است». همین جمله یا کمتر از آن از رهبر حزبی با گرایش های اخوان المسلمینی، که دشمن قسم خورده ریاض است، کافی بود تا عربستان با همراهی امارات دخالت در امور تونس را آغاز کند. ازجمله می توان به آنچه در 25 فوریه سال جاری رخ داد اشاره کرد: وزیر کشور تونس لطفی براهم با پرواز هواپیمایی تونس وارد ریاض شد و آنجا «ناصر بن عبدالعزیز الداود» سرپرست وزارت کشور عربستان و سفیر تونس در عربستان از وی استقبال کردند. او با هواپیمای شخصی محمد بن سلمان ولیعهد عربستان به تونس بازگشت و هنوز پیامدهای این سفر در تونس پایان نیافته است.
این دیدار رسمی نامعمول به تلاش های عربستان و ولیعهد آن برای دخالت در امور داخلی تونس ربط داده شد. به گزارش منابع مطبوعاتی وزیر کشور تونس با اموال فراوان و با نقشه ای مشخص برای براندازی سیاسی در تونس و به طور خاص جلوگیری از پیروزی حزب النهضة در انتخابات به کشورش بازگشته بود.
برخی اخبار غیر رسمی اهداف عربستان را فراتر از این می دانند. مثلاً «مجتهد» فعال مخالف عربستان سعودی در تویتر نوشت: «حکومت عربستان همچنان در پی بازگشت بن علی به حکومت در تونس است و می خواهد این کار را با اجرای یک برنامه گسترده رسانه ای، سیاسی و امنیتی انجام دهد تا ملت تونس را متقاعد کند که اوضاع در حکومت بن علی بسیار بهتر بود. امروز عربستان و امارات اموال فراوانی در این راه خرج می کنند».
او افزود: «لطفی براهم از کسانی است که قرار است این نقشه را پیاده کند و آخرین رسوایی او پیش از آنکه به وزارت کشور برود اجرای یک برنامه تروریستی نمایشی بود تا بتواند دست به سرکوب گسترده بزند و با تبلیغات گسترده درباره خطر اسلامگرایان در نهایت زین العابدین بن علی را به قدرت بازگردانند».
نتیجه اینکه این دیدار مرحله مهمی در روشن شدن اختلافات و تنش ها میان براهم با «یوسف الشاهد» نخست وزیر تونس بود که از سفر وزیر کشورش به عربستان و از مذاکرات وی در آن کشور خبر نداشت. کار به جایی رسید که براهم بعد از 9 ماه وزارت از کار برکنار شد. علت برکناری وی موضوع غرق شدن قایق پناهجویان که به کشته شدن 66 پناهجو انجامید، و ناتوانی او در جلب ، «ناجم الغرسلی» وزیر کشور اسبق در ظرف 48 ساعت بوده است.
براهم شخصیتی مرموز و جنجال برانگیز در تونس پس از انقلاب است. چندی پیش پایگاه خبری فرانسوی «موند افریک» از دیدار محرمانه براهم با مدیر اطلاعات امارات در جزیره جربه تونس خبر داد که هدف از آن تغییرات گسترده در هرم قدرت در تونس از جمله برکناری نخست وزیر و رئیس جمهور بود.
این گزارش که براهم را «مردی بلندپرواز و در سایه» می خواند می افزاید که در همین راستا براهم به تعدادی از سیاستمداران تونسی نزدیک شده و اموالی را که از امارات گرفته بود با آنان تقسیم کرده تا در بازسازی معادله سیاسی در تونس و کنار زدن نهایی جنبش النهضه از حیات سیاسی تونس به رغم موفقیت آن در انتخابات و ائتلافش با رئیس جمهور کنونی، با وی همراهی کنند.
امارات متحده اطمینان دارد که باید با تقویت اسلام سنتی و ایجاد نیروهای مخالف از راه تقویت روابط مخالفان النهضه، نفوذ این حزب را محدود کند. این را در سندی با عنوان «استراتژی پیشنهادی امارات در تونس» که بخش مطالعات مغرب عربی در «مرکز سیاستگذاری امارات» در ابوظبی منتشر کرده هم می شود دید. این استراتژی برای نفوذ در تونس سه مرحله دارد: نخست مبارزه امنیتی و سیاسی و فکری با اسلام رادیکال؛ دوم ساختن تشکل های سیاسی همراه در داخل تونس؛ سوم: شکستن نفوذ قطر در تونس».
با پول عربستان نمی شود همه چیز را خرید
ریاض که به «زین العابدین بن علی» رئیس جمهور برکنار شده تونس، پناه داد در مرحله پس از انقلاب و به قدرت رسیدن جنبش النهضه حمایت های خود از تونس را متوقف کرد. این چندان عجیب نبود چون ریاض النهضه را تابع اخوان المسلمین می دانست، جنبشی که «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان آن را «محور شر» خوانده است.
روابط دو کشور چنان دچار بحران شد که حمایت های اقتصادی عربستان از تونس تقریبا متوقف شد. در حالی که پیش از آن تونس سومین مرکز سرمایه گذاری عربستان بود و شرکت های عربستانی در بخش های خانه سازی و گردشگری تا حدود 800میلیون دلار در تونس سرمایه گذاری کرده بودند.
اما وقتی «باجی قائد السبسی» در سال 2014 به ریاست جمهوری تونس رسید عربستان رویه خود را عوض کرد و در عین برخورد محتاطانه اش درقبال مشارکت حزب النهضه در حکومت روابط خود را با تونس ترمیم کرد. دیدار السبسی از ریاض در دسامبر 2015 تولد دوباره روابط عربستان و تونس بود و در آن موافقت نامه ای به ارزش 659میلیون دینار تونس برای تأمین هزینه ساخت نیروگاه برق در شهر «مرناقیه» در شمال تونس امضا شد.
سرمایه گذاری ریاض در تونس بعدتر به 900 میلیون دلار رسید. همچنین در سال 2016 عربستان مبلغ 500میلیون دلار برای حمایت از سرمایه گذاری در بخش های گوناگون به تونس کمک کرد. همچنین عربستان در بخش هایی غیر اقتصادی نیز به کمک تونس شتافت، ازجمله بازسازی مسجد عقبه بن نافع در قیروان و کمک 5میلیون دلاری برای ترمیم جامع زیتونه و ساخت یک بیمارستان.
هم زمان با این بذل و بخشش های عربستان دولت سبسی مواضعی در تأیید سیاست های عربستان پیشه کرد. ازجمله وی به سیاست ایران در منطقه اعتراض کرد و اعلام کرد که به «ائتلاف اسلامی» (ناتوی عربی) می پیوندد، تصمیمی که در پی اعتراضات گسترده داخلی در حد حرف ماند. دخالت های عربستان در تونس به حدی رسید که ریاض از تونس خواست که فعالیت های دفتر «اتحاد جهانی علمای مسلمان» در تونس را متوقف کند. این دفتر وابسته به «عبدالمجید النجار» از سران جنبش النهضه است و عربستان و امارات و بحرین و مصر آن را نهادی تروریستی می دانند.
با این همه تونس گاهی مواضعی خلاف خواست عربستان نیز می گیرد. ازجمله موضع این کشور در بحران کشورهای خلیج فارس با قطر است که حاضر نشد در برابر قطر بایستد و از کشورهای حاشیه خلیج فارس خواست که از تنش بپرهیزند و مسائلشان را با گفت وگو حل کنند. همچنین تونس بر خلاف عربستان خواستار گفت وگوی ملی در لیبی و سوریه و یمن به دور از دخالت های خارجی شد.
