میدل ایست نیوز: در روز دوم آگوست سال 1990 میلادی جهان با یکی از بزرگترین فجایع جهان عرب در قرن گذشته مواجه شد. نیروهای عراقی تحت فرمان صدام حسین رئیس جمهور سابق عراق با حمله به کویت و اعلام جنگ علیه این کشور به دنبال اشغال خاک کویت بودند. موضوعی که باعث شد جامعه بین الملل و جهان عرب برای مهار بحران به وجود آمده میان دو کشور همسایه دست به کار شوند.
با این اوصاف مسأله به سادگی پایان نیافت و خاورمیانه شاهد جنگ تمام عیاری شد که بسیاری از کشورهای عربی و غربی با تمام قوا وارد آن شدند تا اوضاع را به حالت عادی بازگردانند. اما ابن مسأله به سادگی محقق نشد بلکه به قربانی شدن ده ها هزار تن منجر شد و خسارت های مالی بسیاری به بار آورد. علاوه بر این، جنگ میان عراق و کویت یک شوک روانی را به وجود آورد که تمام کشورهای عرب زبان را دربرگرفت.
وقتی ویرانی ارمغان تلاش برای آبادانی می شود!
پس از پایان جنگ 8 ساله عراق و ایران در سال 1988 که تجربه نظامی زیادی برای عراقی به همراه داشت. بغداد چاره ای جز بازنگری در اوضاع خود و اصلاح ویرانی های جنگ با ایران در پیش نداشت. به ویژه با وجود تحریم های سنگین آمریکا، عراق برای تقویت اقتصاد خود راهکاری جز افزایش تولید نفت و بازسازی ریشه ای نیروی نظامی تحلیل رفته خود در اختیار نداشت. در این میان افزایش چشم گیر میزان تولید نفت کویت در اواسط سال 1990 میلادی برای صدام غیر قابل هضم بود.
این مسأله موجب شد تا صدام خشم خود را ابراز کند و آشکارا انگشت اتهام خود را به این بهانه به سمت کویت نشانه رود که این دولت منابع نفتی سرشار عراق در منطقه بیابانی میان دو کشور را به سرقت می برد. صدام همچنین کویت را به تعرض به مرزهای عراق متهم کرد. پس از تهدیدهای دولت وقت عراق در پاسخ به کویت، در حاشیه سخنرانی رئیس جمهور این کشور در سالگرد قیام جولای 1968 میلادی عربستان دو کشور را به گفتگو برای حل بحران به وجود آمده دعوت کرد، اما این دعوت نتیجه ای در بر نداشت. در روزهای پایانی ماه جولای انتشار گسترده نیروهای عراقی در مرزهای مشترک با کویت دربردارنده این پیام بود که ممکن است این نیروها به انجام فعالیت های نظامی خصمانه بپردازند و طولی نکشید که این اقدامات در صبح روز دوم آگوست سال 1990میلادی به هجوم مستقیم نیروهای زمینی ارتش عراق با پشتیبانی نیروی هوایی این کشور به اراضی کویت ختم شد.
عراق با اتوبوس به خاک کویت حمله کرد!
با وجود اعلام آماده باش نیروهای کویتی اما در ساعات اولیه حمله عراق به کویت، ارتش صدام می توانست پایتخت کویت را تصرف کند. «ناصر الدویله» یکی از سیاستمداران سابق و افسر وقت ارتش کویت با افشای اطلاعات حمله نظامی عراق در مناظره ای تلویزیونی در سال 2014 گفت «یکی از یگان های ارتش عراق، غروب روز نخست ماه آگوست به سمت مرزهای کویت حمله ور شد اما پس از مدتی عقب نشست. در پی این اقدام و پس از آنکه کویت احساس کرد تحرکات عراقی ها تنها برای انجام رزمایش نظامی است، رئیس ستاد مشترک کویت فرمان آماده باش را لغو کرد و همین امر موجب به تعویق افتادن تأمین مهمات لازم برای پاسخ دادن به هجوم نیروهای عراقی در زمان حمله اصلی آنان شد.»
وی با اشاره به جزئیات این حمله نظامی ادامه داد «برنامه ریزی عراق برای حمله به کویت شامل دو نقشه اصلی بود؛ اول اینکه اگر کویت آمادگی مقابله با این هجوم را داشت، عراق نوار مرزی و برخی از میدان های نفتی این کشور را تحت سیطره خود در می آورد و درباره آنها با کویت به مذاکره می نشست، و دوم اینکه اگر کویت برای مقابله با این هجوم آمادگی لازم را نداشت سراسر خاک این کشور توسط نیروهای عراقی اشغال می شد.»
افسر بازنشسته ارتش کویت در ادامه می گوید «آماده نبودن نیروهای نظامی کویت منجر به نفوذ همه جانبه عراق به تمام مناطق این کشور شد در حالی که ارتش مدافع نتوانست پاسخ مناسبی به این حمله بدهد.»
الدویله گفت که در ساعات اولیه صبح حمله، خیابان های کویت شاهد هجوم نظامیان عراقی بود، درحالی که حتی یک سرباز کویتی برای دفاع دربرابر آنان حضور نداشت. نیروهای ویژه ارتش عراق که از آنان با عنوان «المغاویر» یاد میشد، با استفاده از اتوبوس های شهری وارد یکی از مناطق مسکونی کویت شدند. تعداد این اتوبوس ها به 40 یا 50 عدد می رسید. علی رغم درگیری یکی از تیپ های نظامی کویت با این اتوبوس ها آسیب چندانی به این کاروان نرسید و این اشتباه بزرگ فرماندهان ستاد مشترک کویت بود که حتی پس از درگیری نیروهای کویت با مهاجمان نتوانست جلوی اشغال کامل این کشور را بگیرد.
فرار امیران کویت به عربستان؛ تلاش برای تبدیل کویت به استانی عراقی
روز پنجم ماه آگوست سال 1990 میلادی امیران کویت و در رأس آن ها «شیخ جابر احمد الصباح» با پناه بردن به عربستان در شهر طائف ساکن شدند. شیخ جابر برای پیگیری وضع موجود در این شهر یک دفتر مرکزی برای خود ایجاد کرد. این امر در تاریخ 4 آگوست 1990 میلادی یک روز پس از انتخاب یک سرهنگ کویتی به نام «علا حسین علی» از سوی صدام به ریاست دولت کویت انجام شد. صدام در پی این اقدام گروهی از مسئولان کویتی را نیز برای تشکیل یک دولت موقت برگزید. اما این مسأله به محاکمه علا حسین پس از پایان جنگ در سال 1993 میلادی ختم شد. وی که متواری شده بود در این محاکمه به اتهام خیانت و همدستی با دشمن به اعدام محکوم شد اما در سال 2001 میلادی پس از آنکه مجددا به کویت بازگشت، با تخفیف حکم به حبس ابد محکوم شد. علا حسین زمانی مشمول تخفیف حکم شد که بر اساس اطلاعات به دست آمده از حمله نیروهای عراق به کویت مشخص که وی اسیر نیروهای عراقی شده و در پی آن صدام این سرهنگ کویتی را برای ریاست دولت موقت انتخاب کرده است.
پس از حمله عراق به کویت شورای امنیت سازمان ملل متحد با برگزاری یک نشست اضطراری در روز ششم آگوست 1990 میلادی خواهان خروج بی قید و شرط و همه جانبه ارتش عراق از کویت شد. این مجلس همچنین مقرر کرد که تحریم های اقتصادی گسترده ای علیه عراق اعمال شود. تنها پس از 24 ساعت در روز هفتم آگوست، نیروهای آمریکایی با هدف جلوگیری از پیشروی نیروهای عراقی به سمت مرزهای مشترک کویت و عربستان به این منطقه اعزام شدند. علی رغم تحرکات گسترده نیروهای آمریکایی و نیز شورای امنیت سازمان ملل اما صدام دست از ادامه جنگ نکشید، بلکه کویت را بخشی از خاک عراق معرفی کرد و نام آن را «کاظمه» گذاشت. وی مدعی بود کویت در حقیقت یکی از استان های عراق است که اکنون به آغوش میهن اصلی خود بازگشته است؛ در حالی که عراق در سال 1961 میلادی مرزهای این کشور را به رسمیت شناخته بود.
پس از این اتفاقات نشست سران عرب در دهم آگوست 1990 میلادی در قاهره برگزار شد. حاضرین در این جلسه موافقت خود را با تصمیم دخالت نظامی در کویت اعلام کردند که مورد تأیید کشورهای حاشیه خلیج فارس، مصر، مراکش و سوریه قرار گرفت، اما برخی دیگر از جمله اردن، لیبی، سودان، الجزایر، یمن، فلسطین و موریتانی با آن مخالفت کردند. در رأس کشورهایی که از تصمیم دخالت نظامی در کویت حمایت کردند مصر و سوریه قرار داشتند که نیروهای خود را برای کمک رسانی به نیروهای آمریکایی در صورت بروز تهدید از جانب عراق، به مرزهای مشترک میان عربستان و کویت فرستادند.
شروط صدام و هجمه جهانی علیه عراق
در حالی که کشورهای عربی و آمریکا در حال تصمیم گیری برای انجام اقدام مشترک بودند، صدام حسین در روز دوازدهم آگوست شرطی را برای عقب نشینی از کویت مطرح کرد. وی گفته بود «اسرائیل باید از مناطقی که به اشغال درآورده است عقب نشینی کند تا تصمیمات پیشین سازمان ملل متحد اجرایی شود»، اما این پیشنهاد از سوی آمریکا و سازمان ملل متحد رد شد و جامعه بین الملل در پاسخ به مطالبات صدام عراق را محاصره دریایی کرد. تعداد کشورهای حاضر در ائتلاف بین المللی که ضد عراق شکل گرفت به 30 کشور رسید و همه آن ها تصمیمات سازمان ملل متحد مبنی بر خروج فوری عراق از کویت را مورد تأیید قرار دادند که در صورت عدم پیروی عراق از تصمیمات اتخاذ شده دخالت نظامی مستقیم علیه این کشور جزو گزینه ها بود.
با وجود مخالفت شدید همه طرف ها با عراق، صدام به هیچ یک از تصمیمات سازمان ملل متحد اعتنایی نکرد و مذاکرات وی با آمریکا و سایر کشورها بی فایده بود. این در حالی بود که نیروی نظامی آمریکا در حال آماده سازی برای انجام گزینه نظامی سخت گیرانه علیه عراق بود. با فرارسیدن ماه نوامبر سال 1990 میلادی یک ائتلاف بین المللی به فرماندهی «ناتو» و آمریکا با حضور 38 کشور شکل گرفت که تعداد سربازان آن به 750 هزار تن می رسید. این ائتلاف به نیروهای عراقی فرصت داد تا از خاک کویت عقب نشینی کنند و در غیر این صورت تنها راهکار دخالت نظامی مستقیم علیه عراق بود.
پیامدهای مخالفت با جامعه جهانی؛ شکست پس از 42 روز
صبح روز هفدهم ژانویه 1991 میلادی نیروهای ائتلاف بین الملل در یک حمله نظامی گسترده مناطقی از عراق را بمباران کردند. این عملیات که به «طوفان صحرا» شهرت یافت آغاز رویارویی عراق با پیامدهای تصمیمات نابخردانه بود. ارتش عراق با اعلام آماده باش به نیروهای خود اعلام کرد که با کشورهای همسایه ای که در این ائتلاف حضور دارند وارد جنگ خواهد شد. عربستان در رأس این کشورها قرار داشت و عراق درست روز بعد، مصادف با 18 ژانویه 1991 میلادی دو شهر «ریاض» و «حفر الباطن» را بمباران کرد. عراق همچنین به برخی از مناطق داخل اسرائیل حمله هوایی کرد و پس از دو روز تمام معاهدات خود با عربستان را لغو کرد.
پس از گذشت دو روز از این اتفاقات، یکی از شدیدترین و سنگین ترین پیامدهای حمله نظامی عراق به کویت به وقوع پیوست. عراق نزدیک به 11 میلیون بشکه نفت کویت را در آب های خلیج فارس رها و با این کار اقدام به نابود کردن منابع نفتی کویت کرد. عراق با این اقدام به دنبال انتقام گرفتن از منابع نفتی کویت بود که در اثر آن با آلوده کردن تمام حوزه های آبی این منطقه باعث به وجود آمدن یک بحران بزرگ زیست محیطی نیز شد.
با رسیدن به روزهای پایانی فوریه 1991 میلادی عراق با خسارت های مالی و انسانی بزرگی در داخل کشور و نیز مناطق اشغال شده مواجه شد و به همین دلیل در 25 فوریه تصمیم به عقب نشینی کامل از اراضی کویت گرفت. عقب نشینی فوری نیروهای عراقی یکی از دلایلی بود که باعث شد نیروهای ائتلاف بین الملل به سادگی آنان را مورد هدف قرار دهند و بسیاری از آنان را نابود کنند. سرانجام «جرج بوش» پدر رئیس جمهور وقت آمریکا در تاریخ 27 فوریه 1991 میلادی پایان جنگ و آزادی کویت را به طور رسمی اعلام کرد و این برهه زمانی را یکی از سخت ترین فصل های تاریخ کشورهای عربی خواند.
