اثری از خرمای سرزمین 30 میلیون نخل در بازارهای جهانی نیست
خشکسالی و جنگ سبب شده است تا تعداد نخل های عراق نسبت به دهه هشتاد 50 درصد کاهش یابد.
میدل ایست نیوز: دولت عراق در ماه ژوئن اعلام کرد قصد دارد در تلاش برای احیای تولید خرما که در سراسر خاورمیانه شهرت دارد، 70 هزار نخل بکارد. عراق زمانی سه چهارم خرماهای مصرفی در سراسر جهان را تولید می کرد، اما با تغییر تمرکز اقتصاد این کشور بر نفت خام و جنگ هایی که صنعت کشاورزی و باغداری را نابود کردند، اکنون تنها سهمی 5 درصدی در تولید این محصول دارد. خرماهای شیرین عراقی که در سراسر این کشور زینت سفره ها محسوب می شدند و درخت های نخل که سمبل ملی به شمار می رفتند، در پی تهدید درگیری ها و خشکسالی فلج کننده آسیب های زیادی را متحمل شده اند.
دیلی استار در گزارشی در این باره می نویسد: لیلا که در شهر بصره در جنوب عراق مشغول خرید خرماست، تنها «ملکه خرماها» را خریداری می کند که تولید استان های اطراف است. مهدی، همسر 68 ساله لیلا می گوید که این میوه شیرین را هم در هر ناهار و هم به عنوان میان وعده مصرف می کنند. مصرف خرما این زوج در بازه زمانی دو تا سه روز حدود یک کیلوگرم است که هزینه آن به حدود 5000 دینار یا اندکی بیش از 4 دلار می رسد. اما نرخ بالای بیکاری و افزایش شدید قیمت ها به این معناست که همه خانواده ها نمی توانند از پس هزینه چنین زندگی لوکسی برآیند.
از نظر سالم حسین، بازرگان که 40 سال گذشته خرمافروشی داشته است، کاهش سطح تولیدات این میوه در زمان های دور پیش از خشکسالی و حتی یک سری درگیری های مهلک در قرن کنونی ریشه دارد. او گفت جنگ ایران و عراق در سال های 1980 تا 1988، درخت های نخل در این سوی مرزهای عراق را به کلی تخریب کرد. اما واردات تا مدت ها کسری بازار را جبران می کرد. شمار زیادی از درخت های نخل عراق که در کناره شط العرب قرار داشتند و خط مرزی بین دو کشور را نشان می دادند، در میانه درگیری و موشک باران نابود شدند.
حسین روزگاری آرزوی پرورش گونه های مختلف نخل را در سر می پروراند تا بتواند بیش از 450 گونه ای که پیشتر توسط عراق تولید شده، پرورش دهد. عراق روزگاری به سرزمین 30 میلیون نخل معروف بود. این بازرگان 66 ساله زمان های دور را به یاد می آورد که خرما های این کشور به ایالات متحده، ژاپن و هند صادر می شدند. او می گوید: «ما در اندیشه افزایش شمار درخت های نخل و توسعه باغ ها بودیم، اما شمار درخت ها همینطور پایین و پایین تر آمد.» طبق آمارهای رسمی، شمار درخت های نخل عراق در حال حاضر حدود 50 درصد کمتر از زمان قبل از جنگ 1980 است. حسین گفت: «ما به آینده ای بهتر چشم دوخته بودیم، اما شرایط بدتر شد.»
صنعت کشاورزی عراق در سال جاری به ویژه در پی خشکسالی آسیب شدیدی را متحمل شد. خشکسالی ممنوعیت رسمی کاشت برنج و غلات را در پی داشت که به آب زیادی نیاز داشتند. هزاران حیوان هم در این خشکسالی تلف شدند.
در حالی که کشاورزان عراقی در پی خشکسالی و کاهش محصولات قیمت های خود را افزایش داده اند، عقیل آنتوچ، فروشنده سعی می کند تا قیمت ها را به گونه ای تعیین کند که خریداران را که پول نقدی زیادی برایشان نمانده، راضی نگه دارد. او اکنون در فروشگاه مرکزی خود در بصره که بیش از 25 سال سابقه دارد، خرمای وارداتی از ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت را می فروشد. آنتوچ 52 ساله گفت: «سعودی ها که سطح تولیدات آنها بسیار زیاد است، می خواهند کالاهای خود را بفروشند و قیمت را تا کیلویی 1500 دینار پایین می آورند.»
شرایط کنونی با چند دهه پیش تفاوت زیادی دارد. آنتوچ در اشاره به رئیس جمهوری عراق در زمان جنگ ایران و عراق که دوران دیکتاتوری عراق بود و سپس در پی حمله نیروهای نظامی تحت رهبری آمریکا در سال 2003 سقوط کرد، گفت: «او هرگز اجازه واردات خرما و خرمای خارجی را به عراق نمی داد.»
به گزارش رویترز، یک موسسه شیعه در ماه ژوئن از اختصاص زمینی 200 هکتاری به پرورش نخل و کاشت 16 هزار درخت در حومه کربلا با دریافت وام دولتی 10 میلیارد دیناری (8.43 میلیون دلار) خبر داده است که بزرگ ترین پروژه در زمینه کشاورزی از زمان حمله ایالات متحده به عراق و سرنگونی صدام محسوب می شود. قرار است در این پروژه با 70 میلیارد دینار حجم کلی سرمایه، 70 هزار نخل در این زمین ها پرورش داده شود و انتظار می رود سطح محصولات در بازه زمانی سه ساله به 30 تا 40 کیلوگرم برسد. اگرچه ناآرامی ها در عراق همچنان پیش بینی موفقیت این پروژه را دشوار می کنند.
مهدی یک فروشنده دیگر خرما در عراق با یادآوری باغ خود در زمان دیکتاتوری صدام که عراق هدف تحریم های تجاری بین المللی بود، گفت آن زمان با نخل های آفت زده به مثابه بیماران رفتار می شد. او می گوید: «نخل آفت زده را به دفتر وزارت کشاورزی می بردیم و متخصصان آن را به مثابه یک بیمار معاینه می کردند.»
اما در سال های اخیر، کشاورزی تحت تاثیر مهاجرت دسته جمعی از مناطق روستایی قرار گرفته و عراقی ها دسته دسته به شهرها و محله های غیررسمی کوچ می کنند. کانال های آبیاری به فاضلاب های رو باز تبدیل و ردیف درختانی که زمانی سایه های گسترده ایجاد می کردند، ناپدید شده اند. شماری از نخل های باقی مانده هم قطع شده اند تا فضای کافی برای تاسیسات نفتی که بزرگ ترین منبع درآمد عراق است، فراهم شود. شماری از نخل ها هم برای ساخت و ساز ساختمان های جدید قطع شدند.
حقیقت بی رحمانه این است که اکثر خرماهایی که امروز در عراق فروخته می شوند، محصول درختانی است که اولین مرتبه در این کشور ریشه دوانده اند، اما بعدتر در چند دهه گذشته به دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس منتقل شده اند.
راعد الجبیلی، یکی از باغداران در بصره می گوید تولیدکنندگانی که باقی مانده اند، اکنون در پی تراژدی دوگانه خشکسالی و آلودگی های تاسیسات نفتی دچار آسیب شده اند. او افزود: «خرید یک نخل حدود 250 دلار هزینه بر می دارد. نگهداری از آن فصلی حدود 12 دلار هزینه دارد و این در حالی است که حدود چهار کیلو محصول آن را نمی توان بیش از 3.50 دلار فروخت.» اما او همچنان به این «میراث اجدادی» و موارد گوناگون مصرف آن افتخار می کند و می گوید: «در ارتباط با درختان نخل، هیچ چیزی هدر نمی رود. خرما به مردم قند و انرژی می دهد؛ با برگ های نخل می توان جارو درست کرد و چوب آن نیز برای ساخت مبلمان کاربرد دارد.»
