عراق در کشاکش رقابت های عربستان و قطر

میدل ایست نیوز: «مصطفی سعدون»، روزنامه‌نگار عراقی و مدیر دیده‌بان عراقی حقوق بشر، در مقاله‌ای به رقابت دو جبهه عربستان و هم‌پیمانانش با جبهه قطر ـ ترکیه در عراق پرداخته است.

در این مقاله که در «المانیتور» منتشر شده آمده که با ادامه یافتن بحران در روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس و نبود هیچ نشانه‌ای که امیدی به حل مشکل میان قطر و عربستان سعودی بپرورد، هر کدام از این دو کشور در پی آن برآمده است که عراق را به جبهه سیاسی و اقتصادی خود بکشاند. هم‌زمان بغداد هم بر نیاز خود به کمک این کشورها برای پشت سر گذاشتن مرحله جنگ با داعش و بازسازی مناطق جنگ‌زده تأکید می‌کند.

در هفتم نوامبر هیئتی قطری به ریاست «محمد بن عبدالرحمن آل ثانی»، وزیر امور خارجه قطر، به بغداد رفت و با رئیس جمهوری و نخست وزیر و رئیس مجلس و وزیر خارجه و برخی از دیگر مقامات عراقی دیدار کرد.

سه روز پس از آن، وزیر نفت و انرژی عربستان هم راهی بغداد شد و سطح دیدارهایش با سطح دیدارهای وزیر قطری تفاوتی نداشت.

اما آنچه نشان می‌دهد که دوحه عزم خود را جزم کرده که عراق را از عربستان بگیرد، دیدار وزیر امور خارجه قطر با فرماندهان «حشد الشعبی» و دعوت از آنان برای سفر به قطر است. نیروهایی که از نظر عربستان سعودی «شبه نظامیان خارج از قانون» شمرده می‌شوند.

هم‌زمان با تلاش عراق برای بی نیاز شدن از واردات برق از ایران، دوحه و ریاض فرصت را برای نشستن به جای ایران در این پرونده مناسب می‌بینند. فرصتی که کمک می‌کند عراق را نیز به جبهه خود بکشانند.

جدا از این، تشکل‌های سیاسی اهل سنت عراق که از حمایت مالی عربستان و قطر برخوردارند، از در رقابت بر سر مقام وزیر دفاع در دولت «عادل عبدالمهدی» برآمده‌اند. رقابتی که به احتمال قوی بازتاب‌دهنده اختلافات این دو کشور در حاشیه خلیج فارس است. قطر از تعیین «سلیم الجبوری» برای وزارت دفاع حمایت می‌کند و از آن سو عربستان سعودی می‌خواهد که نامزد ائتلاف «الوطنیه» به رهبری «ایاد علاوی» یا دست‌کم دیگر گروه‌هایی که وابسته به قطر و ترکیه نیستند به وزارت دفاع برسند.

«رناد منصور»، پژوهشگر در مرکز مطالعاتی «چتم هاوس»، به «المانیتور» گفت: «عربستان در ایجاد هم‌پیمانانی برای خود در عربستان به مشکل خورده است، برای همین سراغ رهبران شیعه‌ای رفته که منتقد ایران‌اند، هم‌زمان قطر روابط نزدیکی با فرماندهان حشد الشعبی و نیز نیروهای ائتلاف «محور الوطنی» و همچنین هم‌پیمانان ایران در عراق دارد».

به نظر منصور، عراق باید در روابط خود با این دو جبهه تعادل را برقرار کند و وارد منازعات قطر ـ عربستان نشود، به خصوص که عراق هنوز سیاست خارجی یکپارچه‌ای ندارد و گروه‌های مختلف در سیاست خارجی‌اش اثرگذارند.

از منظری دیگر حضور تقریبا هم‌زمان هیئت‌های قطری و عربستانی در عراق خبر می‌دهد که بعید است روابط میان عربستان و قطر به این زودی‌ها بهبود یابد. همچنین نشان می‌دهد که عراق به عنوان یک کشور تأثیرگذار بی‌طرف و نیز خریدار جدی انرژی و گاز از چه اهمیتی برخوردار است.

رقابت عربستان و قطر فراتر از سازوکارهای دیپلماتیک به فعالیت‌های رسانه‌ای رسیده است. رسانه‌های وابسته به دو جبهه می‌کوشند نشان دهند که دیگری در جلب عراق شکست خورده است. شبکه «العربیه» که از عربستان تأمین مالی می‌شود از مخالفت عراق با طرح قطر برای پیوستن به پیمان پنج‌جانبه‌ای متشکل از قطر و ترکیه و ایران و عراق و سوریه خبر می‌دهند. از آن سو، روزنامه «العربی الجدید» که از حمایت قطر برخوردار است، از شکست عربستان سعودی در تأثیرگذاری سیاسی در عراق و تلاشش برای حضور اقتصادی برای جبران شکست سیاسی خبر می‌دهد.

این وضعیت نشان می‌دهد که رقابت و بلکه مسابقه دو کشور بر سر عراق به اوج خود رسیده است.

«احسان الشمری»، مشاور نخست وزیر سابق عراق، در این باره به «المانیتور» گفت: «عربستان و قطر بر سر عراق با هم مسابقه گذاشته‌اند، هرکدامشان دنبال فضای بیشتری برای گسترش روابط با عراق هستند، علتش هم این است که عراق در مسائل منطقه‌ای حالت بی طرف به خود گرفته است».

به نظر وی در مرحله آینده ریاض و دوحه پیشنهادها و فرصت‌های تازه‌ای برای توسعه روابطشان با عراق مطرح خواهند کرد و عراق راهی جز برقراری توازن در روابطش با این دو کشور ندارد، زیرا «پیوستن به یکی از این دو جبهه برایش پرهزینه خواهد بود، به خصوص که نمی‌خواهد در محوربندی‌های منطقه‌ای جای بگیرد».

اطلاعیه‌های رسمی‌ای که پس از دیدارهای مقامات عراقی و قطری صادر شد بیش از هر چیز بر موضوع بازسازی مناطق جنگ‌زده تأکید داشت. موضوعی که عربستان نیز اعلام کرده بود که می‌خواهد در آن مشارکت داشته باشد.

دولت جدید عادل عبدالمهدی می‌داند که رقابت عربستان و قطر بر سر عراق بسیار بالا گرفته است. هم‌زمان عراق نیز نیازمند کمک‌ها و سرمایه‌گذاری‌های این دو کشور ثروتمند برای بازسازی مناطق جنگ زده است. مناطقی که ریاض و دوحه بارها از «به حاشیه رانده شدنشان» سخن گفته‌اند. سؤال اینجاست که آیا عراق می‌تواند تعادل لازم را در روابط دو کشور برقرار کند؟

«رحمان الجبوری»، پژوهشگر ارشد در صندوق ملی دموکراسی در واشنگتن، به «الماینتور» گفت: «عراق نباید به نزاع‌های قطر و عربستان توجه کند، بلکه باید راه روشن و استوار خودش را در منطقه پیدا کند و در آن پیش رود. آنچه ضرورت دارد آن است که روابط عراق بر اساس منافع خودش و نه منافع دیگران باشد».