«فارن افرز»: راه درست پایان دادن به جنگ سوریه

میدل ایست نیوز: «جانین دی جیووانی»، که 25 سال سابقه فعالیت در حوزه خبرنگاری و حقوق بشر در بالکان و افریقا و خاومیانه را دارد، در مقاله‌ای در مجله «فارن افرز» به «راه درست» پایان دادن به جنگ در سوریه پرداخته است.

او مقاله خود را با اشاره به تعیین «گیر پدرسن»، سفیر نروژ در چین و نماینده سابق نروژ در سازمان ملل، به‌عنوان فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور سوریه آغاز می‌کند. پدرسن جانشین «استفان دی میستورا»، دیپلمات کارکشته سوئدی، شد که به مدت چهار سال برای پایان دادن به جنگ در سوریه تلاش کرد اما شکست خورد.

جیووانی تأثیرات جنگ بر جامعه سوریه را ویران‌کننده می‌خواند. جنگی که هشت سال طول کشیده است، یعنی دو سال بیشتر از جنگ جهانی بیشتر. نسل جدید سوریه جز جنگ خاطره‌ای ندارد. یازده میلیون تن سکونت‌گاه‌های خود را ترک کرده‌اند، 6 میلیون از آنان به نقطه‌ای دیگر در خاک سوریه پناه برده‌اند و 5 میلیون تن به کشورهای دیگر پناهنده شده‌اند. سوریه 22 میلیون تن جمعیت دارد که 14 میلیون تن در آن نیازمند کمک‌های انسانی‌اند. بخش عظیمی از خاک سوریه زیر بمباران موشک‌های گاه شیمیایی سوخته است. از مناطقی که تحت کنترل مخالفان بود فقط ادلب است که همچنان خارج از کنترل دولت مانده. جیووانی نوشته که وضعیت ضد حقوق بشری‌ای که در سوریه دیده، مانند استفاده از سلاح‌های شیمیایی و نیز استفاده از شیوه گرسنگی دادن به مردم در جنگ، از بدترین حالت‌هایی است که در سه دهه فعالیت حرفه‌ای خود شاهد بوده است.

اگر جنگ در سوریه در آینده نزدیک متوقف نشود چیزی شبیه جنگ 17 ساله در لبنان خواهد بود که به کشتار 150 هزار نفر و آوارگی ده‌هاهزار تن انجامید. اگر جنگ در سوریه به این مقدار طول بکشد دیگر انسانی در خاک سوریه نخواهد ماند تا کشته شود.

تا امروز کسی نمی‌داند که شمار قربانیان جنگ در سوریه چند نفر بوده‌اند. سازمان ملل از سال 2016، آمار گرفتن از شمار کشتگان را متوقف کرد، اما برآورد می‌شود که نیم میلیون تن کشته شده باشند. لبنان، فقط یکی از همسایگان سوریه، 1.5 میلیون آواره سوریه‌ای را در خود جای داده و این مشکلات بسیار بزرگی برای نهادهای شکننده لبنان ایجاد کرده است. از آنجا که بسیاری از پناهجویان از مسلمانان اهل سنت هستند، تعادل مذهبی ساکنان لبنان برهم خورده است و این واکنش‌های گاه خشونت‌آمیزی علیه پناهجویان در پی داشته است. زمستان تازه‌ای در راه است. زمستان برای پناهندگانی که در چادرهای اردوگاه‌ها زندگی می‌کنند و برای غیرنظامیانی که در محاصره به سرمی‌برند بسیار سخت و ناگوار است.

پدرسون با همه سوابق حرفه‌ای‌اش مسئولیت‌های بزرگی بر عهده دارد. آنچه به نفع پدرسون است زمان است. همه دست‌اندرکاران این جنگ ــ حکومت سوریه، مخالفان، روس‌ها، حزب الله، ایالات متحده، ترکیه ــ دیگر خسته شده‌اند و این یعنی دیگر وقت مذاکره رسیده است. در زمان مسئولیت دی میستورا وضع این‌گونه نبود. دی میستورا بیش از هر کس دیگری در این مقام مانده بود (چهار سال)، مأموران پیشین صلح در سوریه حاضر نشدند بیش از حد وقت خود را در این کار بگذارند (کوفی عنان پنج ماه و الاخضر الابراهیمی دو سال)، چون می‌دانستند که هیچ گروهی خواستار پایان یافتن جنگ نیست.

دی میستورا تلاش خستگی‌ناپذیری برای پایان دادن به جنگ در سوریه آغاز کرد. او در سال 2015 گفت: «به عمرم جنگی به این بیهودگی ندیده بودم». هیچ کس حاضر نبود برای صلح کوتاه بیاید. او چند بار کوشید آتش بس برقرار کند اما شکست خورد.

جنگ‌ها یا با زور تمام می‌شوند یا با خسته شدن طرف‌ها یا با مذاکره. گاهی چند سال لازم است تا زمینه مناسب برای مذاکره فراهم شود. اینکه جنگ سوریه چگونه تمام شود چندان مهم نیست، مهم آن است که پایان آن به نحوی باشد که کسی دوباره به میدان جنگ برنگردد. هر معاهده صلحی که در آن عوامل درگرفتن جنگ از میان نرود و نظام سیاسی تازه‌ای نسازد که مانع از تکرار جنگ شود، در حقیقت معاده جنگ خواهد بود.

به نظر جیووانی، کانون هر مذاکره‌ای باید کنار رفتن بشار اسد از قدرت باشد. روس‌ها که تصمیم‌گیر اصلی ماجرا خواهند بود همچنان خواستار حفظ اسد بر قدرت هستند. پدرسون که پیش‌تر کمک کرده بود که «یاسر عرفات» و «اسحاق رابین» به هم دست بدهند، شاید این بار هم بتواند روسیه را به کنار رفتن اسد وادارد.

جیووانی می‌افزاید که باید جنگ در سوریه تمام شود و مسیری برای اجرای عدالت در نظر گرفته شود، تا جنایتکاران به چنگ عدالت سپرده شوند. این تنها درمانی است که برای دردهای مردم سوریه می‌توان در نظر گرفت.

23 سال پیش، در چنین روزهایی، «ریچارد هالبروک»، دیپلمات امریکایی، سران گروه‌های مسلح در بوسنی را در پایگاه هوایی «دایتون» در اویاهو گرد آورد. «میلوشویچ»، رهبر صرب‌ها کوشید که «علی عزت بگوویچ»، رهبر ضعیف مسلمانان را با وانهادن برخی زمین‌ها که حق مشروع مسلمانان بود متقاعد کند. توافق دایتون با موفقیت کامل همراه نبود چون بسیاری از مردم بوسنی از آن خشمگین بودند. اما امضای این توافق‌نامه روند تبدیل بوسنی به حمام خون را متوقف کرد.

بدرسون سابقه‌ای درخشان در همکاری با سخت‌ترین مذاکره‌کنندگان تاریخ دارد. اما باید با پافشاری فراوان پایانی برای این جنگ بیابد. باید سازوکارهای تأمین عدالت برقرار شود تا بتوان عاملان جنایت‌های ضد بشری را شناسایی و محاکمه کرد. در غیر این صورت، جنگ و خشونت تا دو دهه طول خواهد کشید.