تهدید فشارهای آمریکا برای صلح شکننده عراق/معافیت بغداد از تحریم ها علیه تهران به نفع واشنگتن است

میدل ایست نیوز: احمد توج در یادداشتی برای فارن پالسی می نویسد: عراق امروز کشوری است که سعی دارد پس از سال ها تجربه خشونت، جنگ و تحریم ها، به تدریج و محتاطانه وارد مرحله ی پس از جنگ شود. اما هیچ تضمینی برای صلح ثبات و توسعه اقتصادی پایدار وجود ندارد. هرگونه فشار مضاعفی بر عراق می تواند به تهدیدی برای ثبات شکننده آن شود و این کشور را درست در زمانی که به کمک های جامعه بین المللی نیازمند است، مجددا به صحنه درگیری های خشونت آمیز تبدیل کند. اقدام اخیر ایالات متحده در خروج از توافق هسته ای ایران و اعمال مجدد تحریم ها علیه این کشور، نمونه بارزی از چنین تهدیدی برای ثبات عراق محسوب می شود.

تحریم های ایالات متحده علیه ایران نه تنها بر تجارت ایالات متحده با این کشور تاثیر می گذارد، بلکه شامل متحدان آمریکا که با ایران رابطه تجاری دارند نیز می شود. عراق یکی از کشورهایی است که بین ایران و آمریکا گیر کرده و به طور موقت توسط آمریکا از تحریم های تجاری ایران معاف شده (در دو دوره 45 و 90 روزه)، اما احتمالا در نهایت مجبور می شود مطابق خواسته آمریکا تجارت با ایران را متوقف کند. در این معافیت یک هدف غیر واقعی برای عراق تعیین شده که رهایی از روابط تجاری طولانی مدت و جدایی از همسایه خود است. عراق اگرچه منابع غنی نفتی دارد، اما به شدت به گاز طبیعی ایران برای تامین نیاز نیروگاه های برق خود وابسته است. حتی با واردات گاز از ایران، عراق همچنان از قطعی های مکرر برق رنج می برد که این مساله موج های گرما در این کشور را غیرقابل تحمل می سازد.

با توجه به گستردگی فساد در دولت عراق و آوازه بوروکراسی در این کشور، جایگزینی گاز طبیعی ایران به عنوان منبع تولید برق عراق تا پیش از رسیدن زمستان فراگیر در این کشور ممکن نبوده و تا پایان فصل سرما هم ممکن نخواهد بود. اگرچه آمریکا عربستان سعودی را به جایگزینی ایران به عنوان تامین کننده اصلی نیازهای انرژی عراق ترغیب کرده، اما دستیابی به هرگونه توافقنامه در این زمینه دست کم چند ماه طول می کشد. با در نظر گرفتن اینکه عراق توانایی تامین برق مورد نیاز خود را ندارد، تحت فشار گذاشتن آن برای پایان دادن به رابطه تجاری با ایران بدون جایگزینی معتبر برای واردات گاز طبیعی به مثابه تهدید مردم عراق در آستانه روزهای سرد زمستان است. هرگونه شکست دیگر دولت عراق در ارائه خدمات عمومی می تواند فشاری مضاعف بر ثبات شکننده این کشور باشد و نمونه بارز این اتفاق هم تظاهرات اخیر در بصره در اعتراض به ناکافی بودن خدمات عمومی است.

عراق نه تنها طولانی ترین مرز را با ایران دارد، بلکه نفوذ اقتصادی، سیاسی و مذهبی ایران در عراق نیز از زمان حمله تحت فرماندهی آمریکا به عراق افزایش یافته است. جدای حمایت ایران از برخی از احزاب اصلی و بزرگ سیاسی عراق، بازارهای این کشور هم از ماست گرفته تا لباس از محصولات ایرانی و خیابان ها از خودروهای تولیدی سایپای ایران پر شده اند. نزدیکی روابط به علاوه تعرفه های تجاری پایین و تولید ارزان، ایران را به یک شریک تجاری حیاتی برای عراق تبدیل کرده است که نبودش به شدت دچار مشکل آفرین می شود.

ارزش تجارت ایران با عراق سالانه به حدود 12 میلیارد دلار می رسد و مقامات عراقی می خواهند که این روابط را حفظ کنند. برهم صالح رئیس جمهوری جدید عراق اظهار داشته مهم است که عراق «روابط خوب و پایدار» با ایران داشته باشد. باتوجه به نفوذ ایران در احزاب سیاسی اصلی عراق و حمایتش از نیروهای بسیج مردمی (حشد الشعبی)، در صورت خراب شدن روابط اقتصادی دو کشور این خطر وجود دارد که ایران از نفوذش برای ایفای نقشی بی ثبات کننده در آینده عراق استفاده کند.

به نظر می رسد که ایران و عراق به رغم فشارهای ایالات متحده، مصمم به ادامه روابط خود هستند. حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در تلاش برای جبران خسارت تحریم های آمریکا به دو برابر کردن حجم مبادلات تجاری بین ایران و عراق از 12 به 20 میلیارد دلار در سال ابراز تمایل کرده است. تعهد به چنین سرمایه گذاری عظیمی در سفر هیات بزرگ تجاری ایران به بغداد برای شرکت در نمایشگاه بین المللی در ماه گذشته، مشهود بود. ایران بازارهای عراق را با محصولات ارزان قیمت و قابل خرید پر کرده است. اکثر تاکسی های عراقی خودروهای سایپای ساخت ایران هستند. در چنین فضایی، بعید به نظر می رسد که عراقی ها تمایلی به متوقف کردن تجارت با ایران داشته باشند و در حقیقت، توانایی چنین کاری را هم ندارند.

با توجه به همکاری قوی بین عراق و ایران و مرز بین دو کشور، موضع گیری رسمی دولت های دو کشور نمی تواند از توسعه بازار سیاه به ویژه زمانی که مساله به تجارت به دلار آمریکاست، جلوگیری کند. شرایط پیش از حصول برجام هم همینطور بود. به علاوه، از آنجایی که تحریم های ایالات متحده معاملات به دلار را هدف گرفته اند، عراق و ایران تلاش برای یافتن راه هایی برای دور زدن این محدودیت آغاز کرده اند.

محبوبیت نیروهای بسیج مردمی عراق که تحت حمایت ایران هستند و به لطف رسانه های عراقی وابسته به ایران، حمایت ها از ایران در عراق به شدت بالاست. قاسم سلیمانی فرمانده نیروهای قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خط مقدم بسیاری از جبهه های مبارزه با داعش حضور داشته و بسیاری او را مغز متفکر بازگشت کرکوک تحت فرمان بغداد می دانند. اگر سیاستمداران عراقی مجبور به انتخاب بین واشنگتن یا تهران شوند، همانند خیلی از آنها که از همین حالا طرف ایران را گرفته اند، قطعا تهران را انتخاب خواهند کرد.

اما چنین فضای سیاسی پرنوسانی چیزی نیست که عراق اکنون به آن نیاز داشته باشد، چراکه تهدیدی برای ثبات منطقه محسوب می شود. از زمان شکست داعش، بسیاری از کشورهای منطقه از جمله ایران و عربستان سعودی در صدد نزدیکی بیشتر به عراق از طریق سرمایه گذاری اقتصادی و همکاری برآمده اند. بسیاری از کشورهای منطقه هم در این روند جانب تهران یا ریاض را گرفته اند که این مساله مسیر را برای بروز تنش های ژئوپلتیک یا درگیری نظامی هموار می سازد. محدود کردن توانایی های عراق در اقدام و توسعه می تواند صلح شکننده در این کشور را بر هم بزند و از این رو، بهتر است ایالات متحده روند کنونی خود را در قرار دادن عراق در فهرست معاف شدگان از تحریم های ایران حفظ کند یا مخاطره باختن سرمایه گذاری 15 ساله خود در عراق را به ایران، به جان بخرد.