تأثیر بهار عربی بر وضعیت سیاسی حماس

میدل ایست نیوز: یک پژوهشگر اسرائیلی کارشناس مطالعات اسلامی در مقاله‌ای تأکید کرد که  پس از هشت از آغاز «بهار عربی» جنبش حماس می‌کوشد که خود را با آن هماهنگ سازد. درست است که حماس اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد و سلاح خود را کنار نمی‌نهد، اما تحولات آشکاری در آن رخ داده است. جنبشی مخالف که همیشه شعارش فعالیت مسلحانه بود به جنبشی تبدیل شده که از ابزارهای گوناگون و گاه پراگماتیک برای راه حل‌های سیاسی استفاده می‌کند.

«الحنان میلر»، پژوهشگر سیاست فلسطین در مرکز برل کاتزنلسون (Berl Katznelson) در مقاله‌ای که «انجمن اندیشه منطقه‌ای» آن را منتشر کرده تأکید کرده که با گذشت بیش از 31 سال از تأسیس جنبش حماس در چنین روزهایی در سال 1987، این جنبش بزرگ‌ترین دستاورد سیاسی خود را عقب‌نشینی اسرائیل از نوار غزه در سال 2005 می‌داند. در پی این عقب‌نشینی یک‌جانبه این جنبش توانست افکار عمومی را متقاعد کند که مسیر درست همین فعالیت مسلحانه‌ای است که حماس پیش گرفته و نه مذاکراتی که مبنای عملکرد جنبش آزادی‌بخش است و نتیجه‌ای جز آزادی فقط 40 درصد کرانه باختری نداشته است.

شعار مبارزه مسلحانه که شعار حماس است باعث شده که سرسخت‌ترین نخست وزیر اسرائیل، یعنی «اریل شارون» یکباره از نوار غزه عقب‌نشینی کند و 8600 شهرک‌نشین را از غزه خارج کند. این دستاورد تأثیر بسیاری بر پیروزی حماس در انتخابات مجلس فلسطین در ژانویه 2006 داشت.

دستاور سیاسی بعدی حماس در 2011 بود که دست به معامله تبادل اسرا با اسرائیل زد و در ازای آزادی «گلعاد شالیط»، سرباز اسرائیلی، 1027 اسیر فلسطینی را که حکم حبس ابد داشتند از زندان‌های اسرائیل آزاد کرد.

بهار عربی که در دسامبر 2010 در برخی کشورهای عربی رخ داد تأثیرات عمیقی بر جنبش حماس نهاد. این خیزش در جهان عرب فرصتی برای ابراز وجود و ابراز عقیده به نیروهای «اخوان المسلمین» داد، حزبی که برای حماس حکم مادر را دارد. اوج تأثیرپذیری حماس از این انقلاب‌ها را می‌توان در بیرون آمدن نیروهای حماس از سوریه و قطع ارتباط با حامی مالی و نظامی‌اش، ایران، دید.

حماس شاهد اوج گرفتن ستاره بخت اسلام‌گرایان در کشورهای گوناگون بود: پیروزی حزب النهضة در تونس، پیروزی اخوان المسلمین در مصر، پیروزی حزب عدالت و توسعه در مراکش، و رسیدن حزب اسلامی در لیبی به جایگاه دوم. هیئت‌های حماس در همه این کشورها مهمانانی بودند که به گرمی از آنها پذیرایی می‌شد.

اما این وضعیت چندان ادامه نیافت و با سرنگونی دولت «محمد مرسی»، رئیس جمهور اخوانی مصر، و شکست حزب النهضه در تونس دربرابر حزب لیبرال «ندای تونس»، عقب‌گردی در این وضعیت پیش آمد. حماس این عقب‌گرد را موفقیت انقلاب‌های معکوس علیه جنبش‌های اسلامی می‌دانست و این شکست‌ها تأثیر خود را بر حماس نهاد.

با مطرح شدن انتقادات علنی از عملکرد حماس در دوران بهار عربی و به منظور حفظ ته‌مانده روابطش با کشور عربی حماس دست به بازنگری‌هایی در سیاست‌های خود زد. در مه 2017، حماس میثاق سیاسی جدیدی منتشر کرد که در آن اشاره‌ای به روابط تاریخی‌اش با اخوان المسلمین نشده بود. در حالی که در میثاق 1988، هفت بار نام اخوان المسلمین به میان آمده بود.

حماس هم‌زمان با انتشار این میثاق کوشید خود را در هیئت یک جنبش آزادی‌بخش ملی مطرح کند و از شدت شعارهای ضد یهودی و اصطلاحات فقهی اسلامی خود کاست.

بهار عربی اثر خود را بر صحنه سیاسی فلسطینی نیز نهاد. برآمدن کوتاه‌مدت اسلام‌گرایان باعث شد که طرح ائتلاف‌ها و پیمان‌های منطقه‌ای تازه‌ای مطرح شود، اما عقب‌گرد و شکست آنها باعث شد که حماس به نوعی انزوای سیاسی بیفتد و دیگر حامی‌ای جز قطر برای خود نیابد. آن هم در وضعیتی که اسرائیل و حکومت فلسطین در رام‌الله دست به تحریم و اقدامات تنبیهی علیه حماس زده‌اند.

وضعیت امروز حماس شبیه وضعیت سازمان آزادی‌بخش فلسطین پس از جنگ اول خلیج در 1991 است. آن زمان اسرائیل فهمیده بود که چگونه از وضعیت ضعف سران فلسطین به سود خود استفاده کند و آنها را به مذاکرات اوسلو بکشاند. به نظر این پژوهشگر اسرائیلی، اکنون نیز اسرائیل می تواند به فکر «خرید جنس از حماس با قیمت پایین» باشد.