نبود دشمن مشترک ایران و روسیه را در سوریه از هم دور می کند

میدل ایست نیوز: در مدت اخیر حرف های بسیاری درباره اختلاف میان هم پیمانان اصلی سوریه، یعنی ایران و روسیه، مطرح شده است. هردوی این کشورها می کوشند اگر اختلافی میانشان هست آن را مخفی نگه دارند و علنی نکنند. تا اینکه «حشمت الله فلاحت پیشه»، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران، برای اولین بار این اختلافات را علنی کرد. او در اظهارات خود برای اولین بار از گلایه و انتقاد فراتر رفت و روسیه را به هماهنگی با اسرائیل برای انجام حملات نظامی علیه مواضع ایران در سوریه متهم کرد.

پیش از این نیز برخی نمایندگان مجلس ایران در موضوعات مربوط به پرونده سوریه و تقسیم منافع اقتصادی و بازسازی سوریه از روسیه و حتی از خود حکومت سوریه انتقاداتی کرده بودند، اما اظهارات فلاحت پیشه که روز پنج شنبه بیان شد شدید اللحن ترین سخنان بود. او روسیه را متهم کرد که سامانه دفاعی «اس 300» خود را هنگام اجرای عملیات اسرائیل در خاک سوریه غیر فعال کرده و افزود که «اگر روسیه این سامانه دفاعی را فعال کرده بود، رژیم صهیونیستی نمی توانست به این آسانی دست به این حملات بزند». او گفت که این اقدام روسیه نشان می دهد که احتمالا هماهنگی ای میان حملات اسرائیل و سامانه دفاعی روسیه بوده است.

این احتمال را «جوناتان کورنیکوس» سخنگوی ارتش اسرائیل تا حدودی تأیید کرد. او پس از انجام عملیات اسرائیل در سوریه، روز دوشنبه هفته گذشته، گفت که در حین این عملیات تماس ها با مسکو برقرار بوده است.

اسم رمز شدت گرفتن اختلافات ایران و روسیه در صحنه سوریه افزایش حملات اسرائیل در مدت اخیر به مواضع ایرانی در سوریه است. حملاتی که اسرائیل رسماً مسئولیت خود در آنها را بر عهده می گیرد و به ادامه دادن آنها تهدید می کند.

از آغاز ناآرامی ها در سوریه، آنچه ایران و روسیه را کنار هم قرار داد منافع تاکتیکی بود و نه منافع استراتژیک. هردوی آنان حمایت از حکومت سوریه را منفعت خویش دانستند. امروز، با موفقیت آنان در نجات دادن این متحد منطقه ای و حالا که «بشار اسد» می تواند روی پای خود بایستد شاید آن منافع تاکتیکی چندان کاربرد نداشته باشد، به خصوص که دشمن مشترکی درکار نیست، نه داعش، نه مخالفان مسلح یا سیاسی سوریه. بدین ترتیب شاید بتوان گفت که همپیمانی دو کشور مدتی طولانی برجای نخواهد ماند.

پیش بینی ای که از اظهارات دو روز قبل «سرگی ریابکف» معاون وزیر امور خارجه روسیه هم می توان فهمید. او در مصاحبه با سی ان ان، گفت که روسیه «در سوریه همپیمان ایران نیست» و این دو فقط در چارچوب مذاکرات آستانه همکاری دارند. این اظهارات بدان معناست که آنچه باعث شد ایران و روسیه چند سال در کنار هم برای حمایت از همپیمان سوریه ای شان بجنگند اکنون دیگر چندان اهمیتی در روابط ایران و روسیه ندارد و اکنون وقت آن است که هر کدام از آنها به منافع خاص خود بچسبد. منافعی که چه بسا با یکدیگر سازگار نباشد، به خصوص که هر کدام از آنها با انگیزه ها و اهداف متفاوتی وارد میدان جنگ سوریه شده اند. ایران از همان آغاز، ورود خود به میدان نبرد در سوریه را به دشمنی با اسرائیل پیوند داده است و تأکید کرده که حکومت سوریه بخشی از «محور مقاومت» است و دفاع از آن در همین راستاست.

اما روسیه که روابط بسیار استراتژیکی با اسرائیل دارد اصلا به چنین چیزی فکر نمی کند، برای همین هم هست که برای روسیه کفه اسرائیل در سوریه بالاتر از ایران است. مقام پیشگفته روسیه در مصاحبه خود با شبکه امریکایی، تأکید کرد که «اسرائیل برای روسیه اولویت دارد» و از «برنامه های ضد اسرائیلی ایران» انتقاد کرد. او البته با لحنی نه به آن شدت از حملات اسرائیل به سوریه نیز انتقاداتی کرد. او افزود که روسیه در دشمنی با اسرائیل، با ایران همدل نیست، «هم اسرائیلی ها این را می دانند، هم امریکایی ها، و هم خود ایرانی ها، حتی ترک ها و سوریه ای ها هم می دانند که اسرائیل برای روسیه اولویت است».

پیش از این در سال 2018، «ولادیمیر پوتین» خواستار «خروج همه نیروهای خارجی از سوریه» شده بود، بی آنکه کشورهایی را که کنار ارتش سوریه جنگیدند مستثنا کند. این اظهارات همان زمان به خروج نیروهای ایرانی از سوریه معنا شد و بسیاری تحلیلگران در ایران نگران آن شدند که این اظهارات چراغ سبزی به اسرائیل برای حمله به ایران در سوریه با هدف دور کردن ایران از صحنه سوریه و خالی گذاشتن میدان برای روسیه باشد.

ناسازگاری منافع ایران و روسیه به مواضع آنها در مورد اسرائیل و پیامدهای آن در سوریه منحصر نمی شود. در سوریه جنگی موازی ذیل عنوان «جنگ افزایش نفوذ و سلطه» در جریان است. جنگی که در تحولات میدانی در حماة و اخبار غیر رسمی از رویارویی گردان چهارم (وابسته به ایران) و گردان پنجم (وابسته به روسیه) در ارتش سوریه خود را آشکار کرد.

این همه به آن معنا نیست که روسیه به سمت دور زدن نقش ایران در سوریه خواهد رفت، چنین چیزی بسیار دشوار خواهد بود؛ بلکه هدف کاهش نقش ایران است. مسکو همچنان درچارچوب مذاکرات آستانه به همکاری با ایران نیاز دارد تا بتواند تعادلی میان نقش های منطقه ای و بین المللی در سوریه برقرار کند. شاید اظهارات ولادیمیر پوتین در دیدار اخیرش با «رجب طیب اردوغان» درباره لزوم برگزاری نشست سه جانبه سران ایران و روسیه و ترکیه برای «رسیدن به راه حلی دائمی در سوریه» در همین راستا باشد. ضمن اینکه دو کشور در دیگر پرونده های منطقه ای و به طور خاص پرونده افغانستان نیز نیاز به همکاری با یکدیگر دارند.