میدل ایست نیوز: در دل جنگ ها و انقلاب ها و کودتاها، اوضاع خاورمیانه، یکی از پر تنش ترین نقاط جهان، با سرعتی بالا در حال تغییر است. اما «حسین ابیش»، پژوهشگر مقیم در مرکز مطالعات کشورهای خلیج در واشنگتن، برآن است که ایالات متحده آخرین کشوری خواهد بود که متوجه واقعیت های منطقه می شود.
او در مقاله ای که «بلومبرگ» آن را منتشر کرده می نویسد که در ده سال گذشته نقشه منطقه میان دو جبهه اصلی تقسیم شده است: جبهه ای هوادار ایران، و جبهه ای دیگر که بزرگ تر اما متشتت است و با بلندپروازی های ایران در منطقه مبارزه می کند. برخی این جبهه بندی را در چارچوب نظام طایفه ای شیعه ـ سنی می بینند اما این برداشتی احمقانه است.
برداشت طایفه ای حقیقت را نه چنانکه هست به ما نشان می دهد. شاهد بر این مدعا آنکه تشکل سومی اخیرا وارد میدان شده که نه در جبهه ایران جای می گیرد و نه با مخالفان ایران متحد است: ترکیه، با سابقه خلافت اسلامی. کشوری که با برنامه ها و همپیمانان خود در منطقه اهداف بزرگ خودش را دنبال می کند و خود قطبی در منطقه شده است.
کشورهای عربی نظیر عربستان و امارات و مصر و اردن در کنار اسرائیل مهم ترین مخالفان ایران در منطقه و متحدان امریکا هستند. این گروه ها از سال 2011 با توجه به مخالفت مشترکشان با «بشار اسد» حاکم مورد حمایت ایران به ترکیه نزدیک شدند. اما با پایان یافتن جنگ در سوریه و بازپس گیری بخش هایی از حلب (دسامبر 2016) که در دست نیروهای مخالف دولت سوریه بود، اتحاد آن از هم پاشید. ترکیه در عوض تمرکز خود را بر کردهای سوریه قرار داد و سراغ ایران و روسیه رفت. آنکارا دیگر به ایران به چشم دشمن نگاه نمی کند، بلکه آنها را رقیب و گاه شریک خود می بیند.
نقش ترکیه در مرکز محوربندی های خاورمیانه آنگاه روشن تر شد که عربستان و امارات و بحرین و مصر در سال 2017 قطر را تحریم کردند. آن زمان قطر دربرابر این تحریم ها با ترکیه متحد شد. ترکیه پایگاهی نظامی در قطر دارد. قطر همچنین به سبب میدان های مشترک گازی با ایران روابط خوبی با این کشور هم دارد.
قطر و ترکیه حامی جنبش اخوان المسلمین در منطقه هستند. این موضوع در کنار حمایت های قطر از حماس علت اصلی اقدام خصمانه این کشورهای عربی در قبال قطر بود. حماس در میانه جنگ های سوریه بر سر دوراهی حفظ هویت سنی اسلامی خود یا ائتلاف با شیعیان ایران و علویان سوریه قرار گرفت و در نهایت اولی را برگزید ودفاتر خود را در سوریه تعطیل کرد.
اما امروز حماس می کوشد که روابط خود را با تهران بهبود بخشد و به جبهه ترکیه و قطر بپیوندد.
اسرائیل و دیگر کشورهای عربی همپیمان امریکا در منطقه به ائتلافی که به سرکردگی ترکیه در حال شکل گرفتن است به دیده تردید می نگرند، چون از نظر آنها این ائتلاف مایه ضعف جبهه ضد ایرانی در منطقه می شود.
جدا از این، ترکیه می تواند مانند ایران به قدرتی منطقه و سلطه خواه و بلندپرواز تبدیل شود و چه بسا آنکارا درصورتی که پس از دهه ها تلاش برای پیوستن به اتحادیه اروپا رو به شرق کند تأثیرگذارتر از ایران باشد. زیرا ترکیه اقتصاد بزرگ تر و فناوری پیشرفته تر و ارتشی قدرتمندتر دارد و همچنان عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است.
ترکیه بدون پرده پوشی در پی بازیابی سلطه خود بر بسیاری از کشورهای عربی و اسلامی در روزگار امپراتوری عثمانی است. «سلیمان صویلو» وزیر کشور ترکیه اخیرا در تجمعی گفت: «ما فقط ترکیه نیستیم، ما دمشق و حلب و کرکوک و قدس و فلسطین و مکه و مدینه هستیم».
برخی مقامات سابق امریکایی که در عملیات مبارزه با تروریسم در منطقه فعالیت داشتند از وجود نقشه هایی در ادارات رسمی ترکیه خبر داده اند که در آنها حوزه نفوذ ترکیه تا عربستان و بصره تعیین شده است.
رقابت طولانی مدت ترکیه با عربستان که تاریخ آن به اوایل قرن نوزدهم برمی گردد، بار دیگر در بحران دیپلماتیک ناشی از قتل «جمال خاشقجی» روزنامه نگار عربستانی در کنسولگری عربستان در استانبول در 2 اکتبر 2018 سربرآورد.
در پی این بحران، ترکیه همه روابط خود را با عربستان سعودی قطع کرد و دست به فعالیت های گسترده برای به تنگنا انداختن «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان زد.
«رجب طیب اردوغان» این بحران را فرصتی مناسب یافت تا اعلام کند که «ترکیه تنها کشوری است که شایستگی رهبری جهان اسلام را دارد». این به صراحت رد ادعای ضمنی عربستان و ایران به رهبری جهان اسلام است. در کنفرانس سالانه حزب عدالت و توسعه که اردوغان و چهره های وابسته به اخوان المسلمین در رأس آن هستند، نیز برنامه سیاسی اسلام گرایانه ای به رهبری ترکیه طراحی شد.
این وضعیت مایه نگرانی اسرائیل و کشورهای عربی مانند عربستان و امارات و مصر است، چون باید دربرابر این ائتلاف اسلامی تازه که ترکیه با پول قطر آن را رهبری می کند کاری کند، ضمن آنکه باید با نفوذ رو به افزایش ایران در منطقه نیز برخورد کند. ضمن اینکه این کشورها نگران آن اند که برخی دیگر بازیگران منطقه ای مانند کویت و اردن که تا کنون متحد امریکا بوده اند نیز به این ائتلاف تازه بپیوندند.
دولت «ترامپ» دربرابر این وضعیت تاکنون فقط و فقط منفعل بوده اند. نه خود ترامپ و نه دست اندرکاران سیاست خارجی اش مانند پومپئو و بولتون با وجود هشدارهای متعدد کارشناسان امنیتی و دیپلماتیک به نظر نمی آید که فکری برای رویارویی با این مسئله کرده باشند.
نویسنده در پایان مقاله خود تأکید کرده که به نظر می آید که منافع امریکا و متحدانش در منطقه ایجاب می کند که به تجدید نظر در روابط با ترکیه دست زند و جایگزینی برای پایگاه نظامی انجرلیک در ترکیه پیدا کند و همکاری نظامی خود با ترکیه را کاهش دهد، به خصوص ترکیه اخیرا بر خرید سامانه دفاع اس 400 از روسیه پافشاری بسیار از خود نشان داده است.
او به امریکا توصیه کرده که به روشنی برنامه فردایش را طراحی کند و از نیاز فعلی ترکیه در وضعیت کنونی بیشترین استفاده را ببرد.
