ژنرال پاکستانی که ولیعهد عربستان را رام کرد

میدل ایست نیوز: «کمال علم» روزنامه نگار و کارشناس امور نظامی پاکستان و جهان عرب و عضو بخش سوریه در پژوهشکده استیت کرافت لندن، در مقاله ای به روابط عربستان با پاکستان و نقش ژنرال «قمر جاوید باجوا» در تحکیم این روابط پرداخته است.

در این مقاله که در «میدل ایست آی» منتشر شده آمده: «عمران خان» نخست وزیر پاکستان از وقتی به قدرت رسیده امارات متحده عربی و عربستان را به محور استراتژی آنچه «دیپلماسی اقتصادی» می خواند تبدیل کرده است.

پاکستان دهه ها درگیر فساد گسترده و سیاست های فئودالی بوده است، وضعیتی که کشور تا آستانه فروپاشی اقتصادی کشانده است. در این وضعیت چرا سفر «محمد بن سلمان» به پاکستان سفری تاریخی با ابعاد استراتژیک نه فقط در روابط دو کشور که در نقش پاکستان در خاورمیانه به نظر می آید؟

پاسخ را در رئیس ستاد مشترک ارتش پاکستان، ژنرال قمر جاوید باجوا می یابیم که در آرامش و به دور از هیاهو برقراری روابط میان ارتش پاکستان با کشورهای خاورمیانه را از عربستان و امارات آغاز کرد.

خلاصه ای از تاریخ روابط پاکستان و عربستان

«ریاض از مدت ها پیش حضوری فعال در امور داخلی پاکستان داشته است». این سخنی است که «عادل الجبیر» وزیر مشاور در امور خارجی عربستان سعودی بر زبان آورد.

دهه هاست که درباره نقش عربستان در پاکستان و به خصوص همکاری های نظامی آنها بحث شده است. شاهزاده «ترکی بن فیصل» رئیس سابق دستگاه اطلاعات عربستان روابط دو کشور را یکی از نزدیک ترین روابط میان دو کشور در جهان «بدون هیچ گونه معاهده ای» خواند.

در گذشته مشکل همین جا بود: استفاده فرماندهان نظامی و سران سیاسی پاکستان از بذل و بخشش های عربستان و چشم پوشی عربستان از فساد سران پاکستان. برای همین است که عربستان همیشه ترجیح می دهد حاکمی نظامی در پاکستان بر سر کار باشد. چنین به نظر می آید که ژنرال های قبلی همیشه از این وضعیت برای منافع شخصی خود استفاده کرده اند. پیشتر «پرویز مشرف» رئیس جمهوری اسبق پاکستان که با کودتای نظامی بر سر کار آمده بود گفته بود که فشارهای عربستان باعث شد که «نواز شریف» نخست  سابق پاکستان را با وجود پرونده های متعدد علیه وی رها کند و او را تحت پیگرد قرار ندهد.

تعیین ژنرال «رحیل شریف» رئیس سابق ستاد ارتش پاکستان به عنوان رئیس سازمان «ناتوی اسلامی» که عربستان سعودی هزینه های آن را می پردازد در پاکستان مایه تعجب همه شد. چون این سازمان کاملا جانبدارانه تشکیل شده و کشورهای اسلامی مهمی مانند اندونزی و ایران و الجزایر و عراق در آن حضور ندارند.

چه چیزی سفر اخیر را متفاوت کرد؟

سفر اخیر محمد بن سلمان به اسلام آباد با استقبال فراوان مواجه شد. به مناسبت حضور بن سلمان در پایتخت تعطیل رسمی اعلام شد. پیش از این سابقه نداشته که عربستان در چارچوب توافقات دولتی در پاکستان سرمایه گذاری کند.

عنصر مهمی که در این سفر به دیدارهای مقامات دو کشور افزوده شد اصطلاح «استراتژیک» بود. عادل الجبیر با قاطعیت گفت که اموالی که عربستان به پاکستان می دهد کمک یا هدیه نیست بلکه سرمایه گذاری است. این روش مترقی که در آن منافع بازرگانی لحاظ شده در روابط دو کشور بی سابقه بوده است.

پیش از سفر بن سلمان، «محمد السلمی» کارشناس برجسته عربستانی برای اولین بار در رأس هیئتی از چهره های آکادمیک و سفرای سابق و کارشناسان امور پاکستان به اسلام آباد رفت. موضوعی که نشان می دهد روابط دو کشور از سطح روابط شخصی به روابط استراتژیک رسیده است.

این چیزی است که تعدادی از کارشناسان سیاسی عربستانی نیز بر آن تأکید کرده اند.

تغییر معادلات

مخالفت پاکستان با درگیر شدن در جنگ با یمن در سال 2015 زنگ خطری برای عربستان و امارات بود. امارات در واکنش به این تصمیم پاکستان تأکید کرد که پاکستان «هزینه سنگینی بابت این موضع خواهد پرداخت». وقتی هم که پاکستان برای نمایشگاه بین المللی 2020 به میزبانی ترکیه رأی داد عربستان تبلیغات رسانه ای گسترده ای علیه پاکستان راه انداخت.

از نوامبر 2016 که ژنرال باجوا به ریاست ستاد ارتش پاکستان رسید، امارات به هند روی برد و سربازان خود را برای مشارکت در یک رزمایش مشترک نظامی با هند اعزام کرد. منطق عربستان و امارات در این کار این بود که «ما به پاکستان پول می دهیم، او هم باید عوضش را بدهد». این بازتاب دهنده دهه ها سرسپردگی مقامات پاکستان به حاکمان عربستان و نشان دهنده شکست پاکستان در اولویت دادن به منافعش است.

در سال 2015، مقامات عربستانی اعلام کردند که پاکستان نتوانسته توجیه مناسبی برای موضع خود در یمن ارائه کند». پس از آن بود که ژنرال باجوا فعالیت های دیپلماتیک گسترده ای را آغاز کرد تا به مقامات دو کشور توضیح دهد که پاکستان آماده همکاری است اما موانعی استراتژیک در راهش دارد.

او به مقامات عربستان و امارات گفت که پاکستان می تواند در عرصه دفاعی به آنها کمک کند اما هرگز بخشی از جنگ نیابتی با ایران یا محاصره قطر نخواهد بود.

امیر قطر نیز رسما از ارتش پاکستان به فرماندهی باجوا بابت حمایت از ارتش قطر و نقش مثبت آن در مسائل منطقه ای تقدیر کرد.

شریک استراتژیک

علاوه بر نقش آموزش تعدادی از ارتش های خلیج، باجوا اولین رئیس ستاد ارتش پاکستان بود که در سفری رسمی به ایران رفت. او در تهران خواستار برقراری روابط دفاعی استراتژیک با ایران شد. منابعی آگاه به نگارنده گفته اند که باجوا در مذاکرات خود تأکید کرده که به زمان نیاز دارد و برای کاهش سطح تنش ها در خلیج فعالیت خواهد کرد.

بدین ترتیب هرچند در سفر ولیعهد عربستان تیتر اخبار به استقبال عمران خان از بن سلمان اختصاص یافت، مردی که این روابط را دوباره ترمیم کرد باجوا بود. او پاکستان را شریکی استراتژیک و کشوری همتای عربستان امارات ساخت و اجازه نداد که پاکستان به نیابت از کشوری دیگر وارد نزاع های خاورمیانه شود.

حتی وقتی عربستان سعودی از اسلام آباد از فعالیت های تهران انتقاد کرد، پیام پاکستان همکاری با تهران بود. روابط عربستان ـ پاکستان ابعاد استراتژیک دارد، اما این به معنای آن نیست که پاکستان به روابطش با دیگر کشورهای منطقه آسیب بزند. برخلاف گذشته، عربستان به سران پاکستان به چشم همتایان خود نگاه می کند و نه دو عروسک خیمه شب بازی.