احیای فرهنگ و هنر در عراق بعد از داعش

نویسندگان: سباستین کاستلیر و اظهر الرباعی
میدل ایست نیوز: قیاس ابراهیم مصطفی 60 ساله که از سال 1974 مجسمه سازی می کرده است، در حالی که در میان کوسن های یک مبل راحتی در خانه بزرگ خود نشسته است، آخرین نقطه عطف زندگی خود را به یاد می آورد. او برای بیش از 2 سال مجبور بوده در موصل اشغال شده توسط گروه داعش زندگی کند.
به رغم سرکوب های گسترده و عمدی هنرمندان توسط اعضای داعش، قیاس تا پیش از آزاد شدن موصل توسط ارتش عراق در اواخر 2016 در زیرزمین خانه خود به همراه پسرش ده ها مجسمه ساخته است. مصطفی به «نیو عرب» می گوید: «می دانستم که یک روز جهادگراهای افراطی موصل را ترک می کنند.»

برای اینکه توجه جلب نکنند، ضربات پتک را به شدت آرام می زدند. مجسمه ها با ساختارهای چوبی و میخ های فلزی همگی به سبک آبستره مانده اند تا داعش نتواند «تجسم انسانی» را در ساخت آنها شناسایی کند. داعش با ادراکی افراطی از نوشته های مذهبی هر گونه تجسم انسانی را مغایر با اسلام می داند.

مصطفی برای عمل به تعهد خود به محافظت از آثار هنری موصل به عنوان اولین مهمان برنامه تلویزیونی فرهنگی «ابداع و حکایت» که از ژانویه 2018 آغاز شده، حاضر شد. او با افتخار گفت: «اعضای خانواده و دوستانم از دیدن من در تلویزیون بسیار خرسند شدند.»

صدای هنرمندان عراقی

عبد الرحمن الدليمي 23 ساله، میزبان این برنامه که به دلیل نقاشی هایش به لئوناردو داوینچی از موصل مشهور است، در یکی از برنامه ها در نزدیکی چند ساختمان تخریب شده توسط داعش ایستاده است. رویا و آرزوی او این است که بتواند به صدای هنرمندان عراقی در دوران پس از داعش تبدیل شود. اما پروژه ای که او سرگرم انجامش شده، خانواده اش را به وحشت انداخته است چراکه آنها هنوز از کشته شدن برادر عبدالرحمن به دست داعش در سال 2015 وحشت زده هستند. مجری جوان تلویزیون می گوید: «من از آنها نمی ترسم. آنها جنایات بی شماری مرتکب شده اند که به ثبت نرسیده اند چون خبرنگار یا دوربینی وجود نداشته است.»

امروزه شمار زیادی از شاعران، نویسندگان، نقاشان، مجسمه سازان و خوانندگان به استودیوی برنامه تلویزیونی او می آیند تا رویای خود را درباره یک عراق جدید که در آن فرهنگ توامان با احترام به سنت ها پیش رود، با عموم مردم به اشتراک بگذارند. در حقیقت، این برنامه آگاهی درباره ارزش های انسان گرایانه ای که توسط بخش فرهنگی ترویج داده شده را افزایش می دهد.

ناطق عزیز مهمان روز برنامه با لبخندی می گوید: «خوشحال و مفتخرم که می بینم مردی جوان تا این اندازه خود را وقف بازسازی هنر کرده است.» پس از پخش قسمت اول برنامه، بسیاری از عراقی ها با الدلیمی تماس گرفتند تا رضایت خود را از دیدن چنین ابتکاراتی نشان دهند. ناطق عزیز باور دارد که این برنامه تلویزیونی ابزاری قدرتمند برای به نمایش گذاشتن خلاقیت هنرمندان عراقی به جهانیان است. به گفته عزیز، شمار زیادی از هنرمندان در عراق تمایل خود را به احیای جنبش هنری در موصل پس از سقوط افرط گرایان داعش اعلام کرده اند.

عزیز، مردی 71 ساله با موهای خاکستری به طور ناخواسته چهار دهه خشونت را که از دهه 1980 به عراق آسیب رسانده، شاهد بوده است. با این حال، سوء رفتار داعش و خشونت های این گروه افراطی علیه هنرمندان همچنان از نظر او فرموش نشدنی است. عزیز گفت: «آنها با همه اشکال هنر مخالف بودند و بسیاری از آثار را نابود کردند تا به فرهنگ عراق پایان دهند. این گروه بی ارزش مثل یک بیماری مسری است.» او در ادامه افزود که در زمان اشغال موصل توسط داعش ارزشمندترین آثار خود را زیر تشک تخت خود مخفی کرده تا آنها را از نابودی محافظت کند.

داعش پس از اشغال یک سوم از سرزمین های عراقی در سال 2014، یک جنگ صلیبی علیه فرهنگ آغاز کرد تا میراث فرهنگی این کشور را که به عنوان مهد قدیمی ترین تمدن جهان شناخته می شود، از بین ببرد.

اما در ماه دسامبر 2017 و درست چند ماه پس از آنکه حیدر العبادی نخست وزیر عراق اعلام کرد بر داعش در موصل فائق آمده است، دولت عراق ادعا کرد که داعش را به کلی شکست داده است. شکست داعش در ماه جولای 2017 در موصل پس از 8 ماه حملات گسترده اتحادی متشکل از نیروهای نظامی عراقی، شبه نظامیان شیعه و جنگجویان کرد برای بازپس گرفتن شهر، حاصل شد. آزادی موصل یکی از بزرگ ترین شکست های داعش بود، اما این «آزدی» هزینه بسیار سنگینی داشت.
گروه نظارتی «ایر وارز» برآورد کرده که در ماه های فوریه تا ژوئن 2017 حدود 5 هزار و 805 غیرنظامی عراقی در جریان حملات نیروهای عراقی و ائتلافی کشته شدند. اما بسیاری معتقدند که شمار واقعی کشته شدگان بسیار بالاتر بوده و گروه حقوق بشری عفو بین الملل گفته است که شمار مرگ و میر حقیقی این جنگ احتمالا هرگز به طور دقیق مشخص نمی شود.

جدای از شمار کشته شدگان، نزدیک به یک میلیون نفر در طی عملیات نظامی در موصل خانه های خود را رها کردند و جنگ با داعشی ها بسیاری از بخش های شهر را به کلی تخریب کرد. شدت و گستردگی تخریب ها حتی در درگیری های بعدی در عراق هم بی نظیر بود. طبق برآوردهای سازمان ملل متحد، هزینه تعمیرات زیرساخت های اساسی به بیش از 1 میلیارد دلار می رسد و روند بازسازی می تواند چندین سال طول بکشد.

ایدئولوژی داعش در عراق

قاسم ابراهیم مصطفی مجسمه ساز که از طبیعت الهام می گیرد، احساس می کند که یک ماموریت با منافع عمومی برای احیای فرهنگ در موصل پس از داعش دارد. او در نتیجه تمایل به ارسال پیامی نمادین، در اواخر 2017 تصمیم داشت یک بنای هنری در ورودی شهر قدیمی موصل قرار دهد تا تجسم فیزیکی تنوع فرهنگی ای باشد که شاخصه عراق به شمار می رود. اما این مرتبه از سوی دولت محلی موصل تحت فشار قرار گرفت چراکه آنها معتقد بودند وجود چنین مجسمه ای می تواند شهروندان محافظه کار را آزرده کند. مصطفی نتیجه گیری کرد: «تاثیرگذاری های داعش هنوز در عراق کاملا مشهود است.» او کاملا از این مساله آگاه است که شکست یک گروه افراطی به صورت فیزیکی و بازپس گیری اراضی اشغالی به این معنا نیست که ایدئولوژی مربوط به آن از اذهان عراقی ها پاک شده است.
منبع: العربی