دستاوردهای عراق از التزام به قرارداد الجزایر

میدل ایست نیوز: تصمیم ایران و عراق به فعال کردن دیگربار قرارداد الجزایر که در 1975 امضا شده به معنای صرف نظر عراق از زمین هایی است که دهه ها بر آن سلطه داشته است. مهم ترین این زمین ها نیمی از بستر شط العرب است که مدت ها خط فاصل میان ایران و جهان عرب بود.

می توان درک کرد که امضای توافق نامه دو کشور در سفر اخیر «حسن روحانی»، رئیس جمهور ایران به عراق مایه ناخرسندی بسیاری از عراقی ها شد. شهروندان عراقی نگران آن اند که با امضای توافق نامه دربرابر ایران دست پایین را داشته باشند. اما واقعیت آن است که دستاوردهای عراق درصورت ارجاع به این قرارداد بیشتر از آن چیزی است که از دست می دهد. دست کم در بازه زمانی کوتاه مدت چنین خواهد بود هرچند همین هم با خطر خشمگین کردن دشمنان ایران همراه است.

احیای توافق نامه الجزایر به معنای توافق دیگربار ایران و عراق درباره یکی از اختلاف برانگیزترین مسائل در تاریخ دو کشور است: تعیین خط مرزی شط العرب. این اختلافات حتی پیش از شکل گیری کشور عراق وجود داشته است و حکومت عثمانی در قرن نوزدهم از نخلستان های کرانه شط العرب خرما صادر می کرد.

اما پس از اکتشاف نفت در عراق در دهه 1920 اختلافات مرزی در این باره شدت گرفت. عراق می خواست که آزادی ناوبری در شط العرب داشته باشد تا بتواند بخش نفت خود را تقویت کند. در 1975 دو کشور توافق نامه الجزایر را برای ترسیم مرزهای آبی و خشکی مورد اختلاف امضا کردند. ایران پذیرفت که در ازای پذیرش این قرارداد حمایت های خود از کردهای جدایی طلب عراق را متوقف کند. ایران با این قرارداد نیمی از شط العرب را گفت و بدین ترتیب توانست از طریق شط العرب به بندرهای مهم منطقه دسترسی داشته باشد.

تا چند سال این توافق نامه خصومت میان دو کشور را پایان داد. تا این که در 1979 پس از انقلاب در ایران، عراق به ایران حمله کرد و قرارداد الجزایر را به تعلیق درآورد و شط العرب خود به یکی از میدان های اصلی جنگ دو کشور تبدیل شد. امروز شط العرب گورستان کشتی ها و قایق های غرق شده ایرانی و عراقی و یادآور تاریخ خونبار جنگ دو کشور است.

قرارداد الجزایر در زمان بسته شدن میان دو کشور منافع مشترکی برای هردو به همراه داشت اما امروز به نظر می آید که شط العرب برای عراق اهمیت بیشتری دارد تا ایران. عراق دو سکوی نفتی در شط العرب دارد و شط العرب یکی از معدود گذرگاه های آبی عراق به خلیج است و همچنین آب شیرین برای زمین های کشاورزی عراق تأمین می کند. ضمن اینکه کارخانه هایی در شمال و جنوب این رودخانه ساخته شده است.

واقعیت آن است که تن دادن عراق به این قرارداد منافع اقتصادی اصلی عراق را با خطر مواجه نمی کند. از طرفی تقسیم بخش بزرگی از شط العرب باعث محدود شدن فعالیت های نفتی عراق نمی شود زیرا بخش اعظم نفت عراق از طریق خط لوله به پالایشگاه های نزدیک بندر فاو در ساحل خلیج فارس می رسد. همچنین به حمل و نقل کالاها را هم محدود نمی کند چون اکثر کالاها و مواد غذایی عراق از بندر ام قصر در مرزهای عراق و کویت بارگذاری می شود. در واقع فایده ای که با بستن قراردادهای اقتصادی با ایران درصورت حل مسئله شط العرب عاید عراق می شود بیشتر از درآمدهای این کشور از خود شط العرب است.

از این مهم تر آنکه عراق برای آرام نگه داشتن ناراضیان در استان بصره، که شط العرب در آن قرار دارد، به سرمایه گذاری شرکت های ایرانی نیاز دارد و لازمه این کار توافق با ایران است.

همچنین عراق که زمین های کشاورزی اش هدف خطر آب های شور قرار گرفته تا زمانی که بخش کشاورزی خود را به روز کند نیازمند محصولات کشاورزی ایران است و هرچند عراق گام های مهمی در استقلال غذایی برداشته اما همچنان راه زیادی تا کاهش واردات کشاورزی اش از ایران در پیش دارد.

علاوه بر این، همکاری دو کشور در موضوع شط العرب باعث می شود که شرکت های ایرانی به عملیات لایروبی گذرگاه آبی به شدت آلوده شط العرب کمک کنند. لایروبی شط العرب نیز به نوبه خود از شوری و آلودگی آب هایی که در منطقه برای کشاورزی به کار می رود می کاهد. در همین راستا اولین اقدام عملی دو کشور پس از الزام مجدد خود به قرارداد الجزایر تشکیل کمیته ای مشترک برای لایروبی رودخانه بوده است.

اما جدا از منافع اقتصادی، تأکید دو کشور بر قرارداد الجزایر نشان دهنده سطح روابط نزدیک ایران و عراق است که آثار ژئوپلتیک مهمی برای بغداد دارد. برای امریکا نزدیک شدن عراق به دشمن درجه اولش در منطقه خوشایند نیست به خصوص که این بغداد را که در پی ایجاد تعادل در روابط خود با ایران و امریکاست در موضع دشوارتری قرار می دهد.

در منظری کلان التزام عراق به قرارداد الجزایر باعث مسائلی میان این کشور و کویت خواهد شد. کویت و عراق نیز سال هاست که بحث درباره مرزهای مشترک خود را مسکوت گذاشته و مرزهای آبی یکدیگر را مشخص نکرده اند. این یعنی عراق در روابط نوپای خود با همسایه جنجال برانگیزش موضع سیاسی خود را در روابط با دیگر همسایگان و نیز با همپیمانان غربی اش پیچیده تر می کند.