نگذارید عراق قربانی دشمنی آمریکا و ایران شود

نویسندگان: ماریا فانتاپیه و علی واعظ

میدل ایست نیوز: از زمان حمله ایالات متحده به عراق در سال 2003 تا کنون یک مساله در فضای سیاسی عراق ثابت بوده است: هرچه دشمنی ایالات متحده و ایران بیشتر باشد، دولت عراق ضعیف تر است. رقابت بین دو حامی اصلی خارجی عراق سیاست این کشور را قطبی و فعالیت روزمره را در آن مختل کرده است. اکنون هم با افزایش تنش ها بین ایران و ایالات متحده، عراق بار دیگر در حال تبدیل شدن به یک میدان جنگی سیاسی و فیزیکی است و این مساله تعادل داخلی شکننده آن را مختل و آشفتگی های منطقه را تشدید می کند. ایالات متحده و ایران احتمالا به این روند تشدید تنش ها ادامه خواهند داد، اما دولت عراق مجبور نیست بپذیرد که تلفات جانبی این درگیری ها باشد. از این رو، باید وابستگی خود به هر دو کشور را کاهش دهد.

در اواخر دهه 1980 واشنگتن از رژیم صدام حسین در جنگ 8 ساله با جمهوری اسلامی حمایت کرد. تهران برای محافظت از خود در برابر تکرار این مساله با بغداد پس از 2003 بغداد روابط دوستانه برقرار و از شبه نظامیان شیعه عراقی حمایت کرد و نفوذ قابل توجهی در عراق تحت اشغال ایالات متحده به دست آورد. در سال 2005 عراق به صحنه درگیری های فرقه ای تبیدل شد؛ شبه نظامیان شیعه به نیروهای ایالات متحده حمله می کردند و افراطی های وابسته به القاعده همزمان با نیروهای اشغالگر و متحدان عراقی آنها می جنگیدند. واشنگتن در واکنش شمار نیروهای اعزامی به عراق را با هدف شکست دادن شورشی های افراطی و شبه نظامیان شیعه و همچنین ایجاد ثبات در این کشور، افزایش داد. این اقدام از لحاظ نظامی موفقیت آمیز بود، اما به کارآمدی بیشتر دولت بغداد منجر نشد. در سال 2011 که ایالات متحده شماری از نیروهای خود را از عراق خارج کرد، تعادل قدرت به نفع ایران تغییر کرد و دولت نوری المالکی نخست وزیر عراق به طور فزاینده برای مقابله با مخالفان داخلی به ایران متکی شد. در میانه فساد و در هم شکستگی نیروهای امنیتی عراق، شبکه افراطی این کشور بعد از سازماندهی مجدد در سوریه به داعش تبدیل گشت و در سال 2014 به عراق بازگشت و سرزمین های زیادی را اشغال کرد.

در این برهه زمانی تهران و واشنگتن توانستند در عراق همزیستی و حتی همکاری داشته باشند که یک نمونه ساده آن تلاش های موازی آنها برای شکست دادن داعش بود. در پی موفقیت های متوالی داعش، دولت باراک اوباما بیش از 5 هزار سرباز و مشاور در عراق مستقر کرد و یک ائتلاف متشکل از 79 کشور علیه داعش تشکیل داد. اگرچه ایران بخشی از این ائتلاف نبود، اما گروه های شبه نظامی عراق که تحت حمایت ایران بودند با نیروهای ائتلافی در یک طرف جنگیدند. حصول برجام در سال 2015 با کاهش تنش ها بین تهران و واشنگتن و ایجاد شرایط همزیستی استراتژیک آنها در منطقه همراه شد. اگرچه ایالات متحده و ایران هیچ اتاق عملیات مشترک نظامی نداشتند، اما حیدر العبادی نخست وزیر عراق به هماهنگی بین آنها کمک می کرد و در نهایت تلاش های مشترک آنها در اواخر سال 2017 به شکست داعش در عراق انجامید. در اکتبر 2018 که عادل عبد المهدی جانشین عبادی شد، روابط ایالات متحده و ایران مجددا به خشونت گراییده بود. در عرض چند ماه فضا از همکاری های نسبی به رویارویی آشکار تغییر یافت چراکه دونالد ترامپ از توافق هسته ای ایران خارج و شده و کمپین اعمال فشار حداکثری را علیه آن به اجرا گذاشت. ایران به رغم فشارها هنوز به برجام متعهد مانده است، اما این احتمال وجود دارد که به جای نقض توافق هسته ای در صدد آسیب رساندن به منافع ایالات متحده در منطقه برآید و باتوجه به اینکه آمریکا منافع زیادی در عراق دارد، ایران می تواند از گروه های تحت حمایت خود علیه آنها استفاده کند. دولت عبدالمهدی احتمالا قدرت لازم برای برقراری توازن بین ایران و ایالات متحده را ندارد و تنش ها احتمالا شدیدتر از آن خواهد بود که عراق بتواند نقش میانجی را ایفا کند.

جنگ کنونی ایالات متحده و ایران اکنون بیشتر بر سر تحریم هاست. دولت ترامپ در تلاش برای ممانعت از آسیب تحریم ها به متحدان عراقی خود در ماه نوامبر این کشور را برای 45 روز از تحریم ها معاف کرد. پس از اتمام این معافیت واشنگتن پس از مذاکراتی طولانی به بغداد معافیتی 90 روزه اعطا کرد. مقامات ایالات متحده می دانند که استقلال عراق در زمینه انرژی سال ها طول خواهد کشید، اما باز هم آن را برای کاهش وابستگی به واردات انرژی از ایران تحت فشار گذاشته اند.

دولت عراق نه می تواند منتظر تغییر رویه ایران بماند و نه صبر کند تا دوره ریاست جمهوری ترامپ به پایان برسد. تحمل تحریم های ایالات متحده یا قطع واردات انرژی از ایران هم برای عراق ساده نخواهد بود، به ویژه اینکه تابستان با گرمای وحشتناکش در حال نزدیک شدن است و می تواند با تظاهرات گسترده و خشونت آمیز خیابانی همچون تظاهرات سال گذشته در بصره و برخی از دیگر شهرها همراه باشد. بهترین گزینه برای دولت عراق این است که در صدد استقلال از هر دو طرف برآید. دولت عراق همچنین می تواند در روابط امنیتی و اقتصادی خود با کشورهای غربی تنوع ایجاد و از سرمایه داران بیشتری از اتحادیه اروپا به فعالیت در این کشور دعوت کند.

اگرچه از میزان خشونت ها در عراق در دو سال گذشته به شدت کاسته شده، اما ثبات فعلی آن همچنان شکننده است. مقامات عراقی در شرایط و با شدت های گوناگون سعی کرده اند که در سیاست خارجی عراق تنوع ایجاد کنند، اما درگیری داخلی بر سر قدرت در میان احزاب سیاسی همواره آنها را به همان سیاست دو قطبی ایالات متحده-ایران باز می گرداند و این کشور را در برابر قدرت های خارجی آسیب پذیر می سازد. به نظر می رسد دولت عادل عبدالمهدی بیش از دولت های پیشین عراق زیر سنگینی بار این وظیفه قرار دارد چراکه بقای سیاسی رهبران آن در گرو توانایی آنها در ایجاد اجماع در میان نیروهایی فراتر از حوزه های انتخاباتی شان است. منافع بلند مدت واشنگتن و تهران و سایر پایتخت ها در سراسر منطقه نیز به موفقیت آنها بستگی دارد.

منبع: فارن پالسی