پشت کردن متحدان قدیم به اردن

میدل ایست نیوز: «ما همه ملک عبدالله هستیم» این شعار جشن بیستمین سالروز تاج گذاری ملک «عبدالله دوم»، پادشاه اردن، بود. اما مشارکت اندک مردم در این جشن که هفتم فوریه هر سال برگزار می شود نشان داد که همه چنین احساسی ندارند. سینی های شیرینی و غذا هم باعث نشد که مردم بیشتری در این مراسم حاضر شوند.

دو ماه بعد از آن، نشست اقتصاد جهانی درباره خاورمیانه و شمال آفریقا که در منطقه بحر المیت اردن برگزار شد نتوانست نخبگان و شخصیت های بین المللی چندانی را جذب کند. این تأییدی بود بر آنچه یک مقام سابق اردنی می گوید: «پادشاه در داخل و خارج جایگاهش را از دست داده است».

در سال های گذشته، در حالی که دیگر کشورهای خاورمیانه با بالا رفتن قیمت نفت ثروت های کلان اندوختند، موقعیت استراتژیک اردن باعث شد که نیروهای غربی و منطقه ای تا مدت های طولانی برای ثبات آن تلاش کنند. در اوج جنگ سرد، در حالی که بسیاری از کشورهای عربی متحد شوروی بودند، اردن متحد وفادار و معتدل بلوک غرب بود.

همچنین اردن همواره واسطه مطمئن تعامل با اسرائیل بود که با آن روابط رسمی داشت و معاهده صلح امضا کرده بود. ضمن اینکه امریکا از خاک اردن برای حمله به عراق و نیز هماهنگی نیروهای متحد خود در سوریه استفاده کرد.

اما اردن امروز دیگر آن اهمیت سابق را در منطقه ندارد. بسیاری از کشورهای منطقه مستقیما با اسرائیل تماس دارند و برخی نیز از مواضع نامنتظره پادشاه اردن از مسائل منطقه ای دلخورند. در حالی که محوری به رهبری عربستان و امارات در پی تحریم قطر برآمدند، اردن به روابط خود با قطر ادامه داد و حمایت خود از حمله عربستان و امارات به یمن را متوقف کرد. این کشورها همچنین مواضع پادشاه اردن دربرابر گروه اخوان المسلمین را تا حد زیادی نرم و غیر قاطع می دانند. اردن برخلاف میل این کشورها حاضر به ممنوع اعلام کردن فعالیت این گروه در خاک خود نشد. او همچنین برخلاف سیاست کشورهای عربی تأثیرگذار، با «حسن روحانی»، رئیس جمهور ایران، به گرمی دست داد.

ایالات متحده هم نه فقط نیروهای خود را از منطقه خارج کرد، که ظاهرا توجهش به اردن کم شده است. ملک عبدالله تاکنون چند بار از نادیده گرفته شدنش در تدوین طرح حل مناقشه فلسطین و اسرائیل، موسوم به «معامله قرن»، گلایه کرده است. او نگران است که مجبور به تبدیل خاک کشورش به سکونتگاه دائمی فلسطینیان که همین الان هم اکثریت را در این کشور تشکیل می دهند شود. او همچنین نگران است که این طرح ادعای تاریخی اردن در اداره اماکن مقدس مسلمانان در شهر قدس را نادیده بگیرد یا آن را به مثلاً عربستان واگذار کند.

ازسوی دیگر، امریکا و عربستان و امارات با قطع کمک های خود می توانند بر اردن فشار بیاورند. امریکا سالانه بیش از یک میلیارد دلار به اردن کمک می کند که حدود 2.5 درصد از تولید ناخالص ملی اردن را تشکیل می دهد.

کشورهای خلیج پس از خیزش های عربی موسوم به «بهار عرب» نیز میلیاردها دلار در اردن سرمایه گذاری کردند. اما عربستان در سال 2017 کمک های سالانه خود به اردن را متوقف کرد. چند ماه بعد از آن نیز ملک عبدالله از فشارهای شدید بر خود برای تغییر موضعش در قبال تصمیم رئیس جمهوری امریکا درباره انضمام قدس به اسرائیل خبر داد.

در سال گذشته که اردن مشکلات اقتصادی شدیدی پیدا کرده است، کشورهای خلیج ازجمله عربستان وعده وام های 2.5 میلیارد دلاری را به اردن دادند اما فقط بخش کوچکی از این وعده ها تحقق یافته است.

این در حالی است که اردن بیش از هر زمان به این کمک ها نیاز دارد. میلیون پناهنده فلسطینی و عراقی و سوریه ای در اردن به سر می برند و تأمین آنها فراتر از امکانات اقتصادی اردن است. بدهی دولت معادل 95 درصد تولید ناخالص داخلی کشور است و دولت در سال های اخیر دست به اقدامات ریاضتی زده و مالیات ها را افزایش داده و این باعث افزایش قیمت ها شده است.

جدا از این، بیش از یک میلیون شهروند اردنی یعنی 10 درصد جمعیت این کشور زیر خط فقر هستند و نسبت بیکاری در میان جوانان به 41 درصد رسیده است. تقاضای کار در این کشور چنان بالاست که چندی پیش وقتی سفارت امریکا اعلام استخدام یک منشی داد، این خبر از رادیوی اردن پخش شد. گزارش های میدانی از خالی بودن رستوران ها و بازارها و مراکز خرید خبر می دهند.

مردم که طبق معمول مشکلات را گردن فساد اداری می اندازند مدتی است که در خیابان ها تظاهرات می کنند و شعارهایشان شخص پادشاه را هدف قرار داده است.

یکی از شیوخ عشایر بنی حسن، از بزرگ ترین عشایر اردن، تأکید می کند که معنا ندارد کشور هزینه های دربار سلطنتی را بپردازد. چندی پیش نیز «احمد المجالی»، وزیر سابق اردن، در نامه ای سرگشاده از پادشاه خواست که مبارزه با مفسدان را از نزدیکان خود آغاز کند.

در این میان گزارش هایی از تلاش برای کودتا هم به گوش رسیده است. چندی پیش فایلی صوتی از تعدادی از افسران سابق منتشر شد که در آن تأکید می کنند که عبدالله را پادشاه کشور نمی دانند و تهدید می کنند که برای سرنگونی سلطنت سلاح به دست خواهند گرفت.

برخی شیوخ عشایر اردن نگاهشان به شاهزاده حمزه، برادر ملک عبدالله، است که در سال 2004 از ولیعهدی برکنار شد. شاهزاده حمزه برخلاف برادرزاده اش که ولیعهد کنونی اردن است، با عشایر همراه بوده و با آنها بزرگ شده و عربی را با لهجه انگلیسی صحبت نمی کند. این وضعیت باعث شده که شاهزاده حمزه پس از مدت ها انزوا بار دیگر نامش در اخبار دیده شود. یک سیاستمدار اردنی تأکید می کند که این افزایش حضور قطعا با چراغ سبز دستگاه امنیت اردن بوده است.

صحبت از انتخاب نخست وزیر طی یک انتخابات آزاد و بدون دخالت پادشاه نیز از دیگر سخنانی است که این روزها بسیار به گوش می رسد. شاید بهتر باشد دولت اردن تن به این انتخابات بدهد پیش از آنکه اتفاقی بیفتد که همه چیز را در آن از دست بدهد.