نفوذ اقتصادی ایران و روسیه در سوریه؛ ایران در بخش کشاورزی در برابر سوریه ناموفق بوده است (بخش هشتم)

نویسنده: سنان حتاحت

میدل ایست نیوز: روسیه و ایران اگرچه در بسیاری زمینه ها در میانه درگیری های داخلی و مبارزه با تروریسم در سوریه مشارکت داشتند، اما رقابت آنها برای دسترسی به اقتصاد سوریه جای بحث و بررسی دارد. جدای از ارائه خطوط اعتباری و تامین مالی مستقیم، ابزار اصلی آنها برای نفوذ اقتصادی در بازار سوریه دستیابی به قراردادهای سرمایه گذاری برای شرکت های بزرگ روسی و ایرانی است که در برخی موارد با یکدیگر تلاقی می یابد. بخش های کلیدی مورد نظر در این رقابت ها انرژی، کشاورزی، گردشگری و بخش خصوصی هستند. در ادامه به جزئیات چگونگی مشارکت هر یک از این کشورها در اقتصاد سوریه برای حفظ نفوذ طولانی مدت پرداخته شده است.

کشاورزی

بخش کشاورزی در سال 2011 با 19 درصد از تولید ناخالص داخلی سوریه در ارتباط بود. سازمان کشاورزی و مواد غذایی سازمان ملل متحد خسارت ها به بخش کشاورزی سوریه را در 5 سال اول پس از شروع درگیری ها در 2011 حدود 16 میلیارد دلار یا بیشتر تخمین زده است. خسارت های اصلی به برداشت دانه های استراتزیک در بخش کشاورزی همچون گندم مربوط می شود که در 7 سال گذشته برابر با 60 درصد کاهش داشته است؛ پنبه و خوراک دام نیز وضعیتی مشابه داشته اند. بخش کشاورزی همچنین به دلیل قابلیت بالقوه آن در بازسازی تجارت بین سوریه و همسایگانش از اهمیت استراتژیک زیادی برخوردار است. سوریه پیشتر مرکبات، سبزیجات و دام به لبنان، اردن و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج صادر می کرد.

روسیه خود را در موقعیت کنترل بر زمین های کشاورزی استراتژیک در سوریه قرار داده، برای نمونه، از کاهش تولیدات گندم سوریه برای تبدیل شدن به تامین کننده اصلی گندم در این کشور استفاده کرده است. حجم محموله های گندم ارسالی در سال به سوریه به طور پیوسته افزایش داشته و از 650 هزار تن در سال 2015، در سال 2017 به 1.2 میلیون تن افزایش یافته و طبق برآوردها، در سال 2018 به 1.5 میلیون تن رسیده است. روسیه و سوریه از سال 2015 همکاری های خود را در بخش کشاورزی افزایش داده اند. این افزایش همکاری امضای توافقنامه هایی همچون لیسانس صادرات روغن نباتی و کود و همچنین توافقنامه هایی برای بازسازی، ساخت و مدیریت آسیاب، سیلوهای نگهداری دانه ها و تاسیسات تصفیه آب را شامل می شود. در مقابل اینها انحصار صادرات و بازاریابی محصولات کشاورزی سوریه در روسیه و بازار کشورهایی که بخشی از شوروی سابق بودند (عمدتا در ارتباط با مرکبات و روغن زیتون) به شماری از شرکت های خاص روس داده شده که ظن آن می رود ارتباط نزدیکی با کرملین داشته باشند.

اما ایران جدای از یک سری موفقیت های نسبی در بازاریابی برای واکسن های حیوانی ایرانی و محصولات ماکیان، در برابری و رقابت با نفوذ روسیه در بخش کشاورزی سوریه ناموفق بوده است. تهران و دمشق از سال 2015 تا کنون تعدادی تفاهمنامه مربوط به احداث کارخانه های تولید شکر در جنوب سوریه، صادرات تجهیزات مکانیکی کشاورزی و بازاریابی مازاد محصولات کشاورزی سوریه امضا کرده اند. در حالی که سرمایه گذاری های ایران عمدتا در مرحله مذاکره برای دستیابی به تفاهم نامه مانده اند، سرمایه گذاری های روسیه عملی شده اند و به درآمدزایی رسیده اند. قراردادهای ایران در سوریه از سال 2016 تا کنون پس رفت شدیدی داشته که عمدتا به دلیل عدم توافق بر سر شرایط خط جدید اعتباری از جمله درخواست ایران برای ساخت یک بندر در سوریه بوده است. در همین حال، روسیه تجارت در زمینه کشاورزی را با سوریه افزایش داده که این مساله نیز بر پیشبرد و توسعه اهداف تجاری ایران در این بخش تاثیر گذاشته است.

گردشگری و املاک و مستغلات

بخش گردشگری نیز یکی از بخش های مهم در اقتصاد سوریه به شمار می رود و 14.4 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را در سال 2011 (برابر با 6.4 میلیارد دلار) تشکیل می داده است. جنگ در سوریه سبب شده درآمدهای بخش گردشگری از 297 میلیارد لیر سوریه در در سال 2010، در سال 2015 به 17 میلیارد لیر سوریه (حدود 33 میلیون دلار) کاهش یابد. این در حالی است که طبق برآوردهای صورت گرفته، آسیب ها به زیرساخت های گردشگری حدود 14 میلیارد لیر سوریه (حدود 27 میلیون دلار) تخمین زده شده است.

سرمایه گذاری ایران در بخش گردشگری سوریه عمدتا در زمینه گردشگری مذهبی بوده است. به عنوان مثال، وزارت گردشگری سوریه در سال 2015 و سازمان حج و زیارت ایران تفاهم نامه ای را برای افزایش شمار گردشگرانی که از سایت های مذهبی در سوریه دیدن می کنند، امضا کردند. در حال حاضر شمار گردشگرانی که از ایران، عراق و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هر ساله از سوریه دیدن می کنند به حدود 225 هزار نفر می رسد.

روسیه بیشتر به مناطق ساحلی سوریه اهمیت می دهد و استراتژی سرمایه گذاری خود در گردشگری سوریه را نیز بر همین مساله متمرکز کرده است. مزیتی که برای این سرمایه گذاری ها وجود دارد محیطی امن و دلپذیر و زیرساخت هایی است که در نتیجه جنگ خسارات قابل توجهی را متحمل نشده اند. اما در مقابل، تمرکز ایران بر گردشگری مذهبی به این معنی است که سرمایه گذاری های آن در اماکن مقدس شیعه در حومه شهر دمشق و در مناطقی در استان های دیرالزور، حلب و حمص خواهند بود که در نتیجه جنگ آسیب شدیدی دیده اند. لاذقیه و طرطوس هم که در جنگ آسیب کمتری دیده اند، از دیگر مقاصد احتمالی سرمایه گذاری ایران در زمینه گردشگری مذهبی به شمار می روند.

بخش گردشگری با بازار املاک و مستغلات ارتباط مستقیم دارد. یکی از اجزای اصلی استراتژی ایران را خرید زمین و املاک تشکیل می داده است. ایران امید دارد که با پایان جنگ چه با حضور اسد و چه بدون او، بتواند از این سرمایه گذاری ها سود ببرد. برای نمونه، ایران از دولت سوریه یک سری امتیازات گسترده را در داریا، شهر قدیمی دمشق و حلب خواستار شده است. ایران تا کنون عمدتا برای خرید املاک و مستغلات به واسطه های سوریه اتکا کرده است. تهران همچنین برای توسعه زمین ها و خرید زمین های جدید در نزدیکی اماکن مقدس در حومه دمشق، دیرالزور و حلب به انجمن های سوری همچون جعفری، جهاد البینا، اداره البیت و کمیته بازسازی مقبره های مقدس متکی بوده است.

منبع: ایندیپندنت و چتم هاوس