خیابان متنبی بغداد، قلب تپنده فرهنگ عراق+تصاویر

میدل ایست نیوز: با وجود گذشت 9 قرن از عمر خیابان متنبی بغداد که در امتداد رود دجله قرار دارد، گَرد پیری و بی تحرکی هنوز بر رخسار این خیابان فرو ننشسته و علیرغم دگرگونی ادوار تاریخی و آمد و شد حکومت‌های بسیار، کتابخانه‌ها و کوچه‌ها و چاپخانه‌های این خیابان تاریخ و تحولات این شهر را در حافظه خود نگه داشته است.

خلفای عباسی نام بازار کاغذ فروشان و یا «درب زاخا» که واژه‌ای آرامی الاصل است، بر این خیابان نهاده بودند، سلجوقیان نیز نام «خیابان الموفقیه» را بر آن اطلاق می کردند چرا که در آن زمان، مدرسه‌ای به اسم الموفقیه در آنجا وجود داشت، عثمانی‌ها نیز این خیابان را «اَکمک‌خانه» می نامیدند، علت این نام‌گذاری به وجود نانوایی‌ها در مقابل پادگاه نیروهای عثمانی باز می گردد. (اَکمک در زبان ترکی رایج در ترکیه به معنای نان است.)

تاریخ

تاریخ ساخت این خیابان که در مرکز بغداد در منطقه‌ای به اسم القشله واقع شده است به اواخر عصر عباسی باز می گردد، این خیابان از آن زمان به شکوفایی و رونق کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها شهره بوده و کهن‌ترین نهادهای فرهنگی را در دل خود جای داده است.

این خیابان که طولی کمتر از یک کیلومتر دارد با تندیس متنبی که رو به دجله دارد آغاز می شود و به طاقی که 10 متر ارتفاع دارد پایان می یابد، بر روی این طاق، شعری از متنبی، شاعر معروف ادبیات عرب نگاشته شده است: “الخيل والليل والبيداء تعرفني، والسيف والرمح والقرطاس والقلم”.(اسب و شب و بیابان‌ها مرا می شناسند همچنین شمشیر و نیزه و کاغذ و قلم نیز همه نام و آوازه مرا شنیده اند. کنایه از اینکه شاعر در عین داشتن طبع شاعری قوی، اهل پیکار و رزم نیز است.)

نام‌های این خیابان چندین بار از زمان ساخت آن در دوران خلفای عباسی ( 132-656ه) تاکنون دستخوش تغییراتی شده است، در ابتدا نام آن به «درب قوللوق»، «بازار سارای» و «خیابان حسن پاشا» تغییر یافت، علت نامگذاری اخیر آن، این بوده است که حسن پاشا، فرمانده سپاه عثمانی نخستین بار این مسیر را برای رفتن به مسجد سارای گشود و نهایتا در سال 1932 میلادی ملک غازی، پادشاه وقت عراق آن را در راستای نکوداشت شجاعت و حکمت متنبی به نام وی به خیابان متنبی تغییر داد و هنوز این خیابان طبق دسته‌بندی سازمان ملل، پنجمین خیابان مهم فرهنگی در جهان به شمار می رود.

خیابان متنبی عراق از اوائل دهه نود میلادی به محلی برای دیدار فرهیختگان در روز جمعه تبدیل شد. این خیابان معرِف فرهنگ این کشور است، در آن صدها کتاب‌فروشی به چشم می خورد که هزاران عنوان کتاب و نسخ خطی نادر را عرضه می کنند همچنین در این منطقه، نمایشگاه‌های کتاب، نشست‌ها و همایش‌های فرهنگی برگزار می‌شود و تاریخ چاپخانه‌های موجود در این خیابان به قرن نوزدهم میلادی باز می گردد.

در خیابان متنبی که در پیرامون آن، ساختمان‌های تاریخی متعلق به عصر عباسی خودنمایی می کند، کتاب‌های متنوعی در رابطه با موضوعات سیاسی، اجتماعی و تاریخی و دیگر موضوعات عرضه می شود که بهای آن بین 250 دینار تا صدها هزار دینار در نوسان است.

انفجار 2007

متاسفانه در پنجم ماه مارس سال 2007 میلادی و در اوج درگیری های طایفه ای در عراق، این خیابان به وسیله خودرویی بمب‌گذاری شده مورد حمله تروریستی قرار گرفت که کشته شدن بیش از سی تن را موجب شد و شماری از کتاب‌فروشی‌ها از جمله کتاب‌فروشی العصریه، قهوه‌خانه تاریخی شاه‌بندر و تعدادی از ساختمان‌های مجاور را ویران کرد تا اینکه دوباره در سال 2008 میلادی با تغییرات و وجهه‌ای جدید، دوباره آغاز به کار کرد و تندیسی برنزی به عنوان نماد متنبی در نزدیکی رودخانه دجله نصب شد.

اهمیت خیابان متنبی به خاطر چاپخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌های قدیمی آن است، به طوری که کتاب‌فروشی‌های این خیابان دارای کتب و نسخ خطی بسیار نادری است، از جمله معروف‌ترین کتابف‌فروشی‌های این منطقه می توان به المثنی، النهضه و المکتبه العصریه و دیگر ناشران مشهور این منطقه اشاره کرد.

بداهه نوازی و بداهه خوانی سنتی در خیابان متنبی

در پایان باید گفت که خرید‌وفروش گسترده کتاب در این خیابان تنها در روز جمعه انجام می شود، زیرا در این روز همه کتاب‌فروشی‌ها محصولات فرهنگی خود را با حضور بی‌شمار فرهیختگان، دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به فرهنگ عرضه می کنند، خیابان متنبی روزی قبله آمال گردشگران و مسافران خارجی به بغداد بوده است.

دسترسی به خیابان متنبی از کاظمین

در صورت حضور در کاظمین بغداد به سادگی می توانید در کمتر از بیست دقیقه با یک تاکسی خود را به خیابان متنبی رسانده و از جاذبه های آن خیابان دیدن نمایید.

قهوه خانه شاهبندر در خیابان متنبی یکی از مهمترین مراکز فرهنگی بغداد

قهوه خانه شابندر یکی از معروفترین قهوه خانه های عراق می باشد که در خیابان متنبی واقع شده که در گذشته چاپخانه ای به همان نام و به مالکیت شخصی به نام موسی شابندر بوده است. شابندر در دوره پادشاهی عراق در 1941 وزیر خارجه عراق بود. برخلاف تصور عموم از قهوه خانه ها، در عراق قهوه خانه محل تجمع متفکرین و فرهنگیان و هنرمندان می باشد.

مرکز فرهنگی بغداد

در انتهای خیابان متنبی مرکز فرهنگی بغداد واقع شده که سابقا این ساختمان مدرسه نظامی رشدیه بوده که به دستور “مدحت پاشا” والی امپراطوری عثمانی در سال 1870 بنا شده است. بعدها این سازه تبدیل به مهمترین مراکز فرهنگی و ادبی عراق شد . چنانکه برخی حتی نام بازار عکاظ عراق را بر آن نهادند.