تیغ دو لبه اصلاحات: چرا شاهدخت های جهان عرب از خانه می گریزند؟

میدل ایست نیوز: شاهزاده هیا، همسر حاکم دبی و خواهر ناتنی پادشاه اردن، در دادگاهی در لندن برای قرارگیری تحت حمایت قانونی اقدام کرده است.

شاهزاده هیا که چند ماه پیش برای فرار از همسر خود از امارات متحده عربی گریخته، از دادگاه سرپرستی دو فرزند خود را نیز خواستار شده است؛ علت هم این بوده که از مجبور شدن یکی از فرزندانش به ازدواج اجباری و محافظت از دیگری در برابر خشونت و آزار و اذیت، جلوگیری کند.

فرار این شاهدخت هم بخشی از موج اخیر زنان ثروتمند عربی است که از کاخ ها و عمارت های خود می گریزند. و آنچه در ارتباط با این شاهدخت رخ دهد می تواند به مثابه الگویی برای رفتار غرب با دیگر زنان عربی باشد که در حال گریز از خانه هستند.

داستان شاهدخت هیا به تدریج در حال آشکار شدن است و داستان های زنان دیگر هم مشابه اوست.

اولا سالم، روزنامه نگار بریتانیایی-مصری، نوشت داستان شاهدخت هیا تکان دهنده و جالب توجه است به این دلیل که در میان همه زنان عرب ثروتمندی که از خانه گریخته اند، او مشهورترین چهره و زن ششم شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم دبی، بوده است: «در حقیقت، او در بیشتر مراسم منطقه ای و بین المللی در کنار همسرش و در حالی که به مقامات تبریک می گفت و سخنرانی می کرد، دیده شده بود که شرایطی به شدت غیرمتداول برای همسر یک حاکم خلیج فارس به شمار می رفت.»

سالم در ادامه به این مساله اشاره کرده که شاید به دلیل شهرت هیا بوده که شوهرش به ناپدید شدن او با یک اقدام اجتماعی غیرمتداول پاسخ داده است: یکی از دوستانش در شبکه اجتماعی شعری  منتسب به شیخ محمد را منتشر کرد که در آن زنی به بی وفایی متهم شده بود.

سالم نوشت طوفان رسانه ای پس از این اتفاق بین تصویر دبی به عنوان یک جای جذاب برای تجارت بین المللی و واقعیت آن به عنوان جایی که زنان عمدتا در نتیجه فرهنگ تبعیض آمیز و نظام قانونی از حقوق خود محروم می شوند، یک تناقض شدید ایجاد کرد.

این فقط پرنسس هیا نبود که اخیرا مورد توجه رسانه ها قرار گرفت. چندین شاهزاده و شاهدخت دیگر نیز از جهان عرب گریخته اند که از نمونه آنها می توان به شیخا لطیفه، دختر شیخ محمد، اشاره کرد که پیش از آنکه سوار یک قایق فرانسوی شود، در یک پیام ویدیویی علت فرار و مشکلات خود را توضیح داد. اما به گزارش سالم، او را دستگیر و به «حبس خانگی با بهانه های پزشکی» محکوم کردند.

از دیدگاه سالم، شمار زیاد این زنان مرفه که سعی در ترک خانه دارند، جای تعجب ندارد. او می گوید: «بیشتر زنان در جهان عرب از نظر اجتماعی محروم به شمار می روند. خانواده های سنتی به طور کلی محدودیت های سختی را در مورد زنان اعمال می کنند. بسته به اینکه از کدام قبیله باشند، ممکن است در رابطه با اینکه با چه کسی ازدواج کنند، در خارج از خانه چقدر آزادی داشته باشند، بتوانند از شبکه های اجتماعی استفاده کنند یا نه، بتوانند سفر کنند و به کجا سفر کنند، بتوانند کار کنند، در چه زمینه ای تحصیل کنند، چه زمانی ازدواج کنند و چه کسانی بتوانند چهره آنها را ببینند، محدودیت هایی داشته باشند. اما زنان ممتاز جهان عرب خواه عضو خانواده سلطنتی یا بخشی از خانواده ها با ارتباطات سیاسی باشند، از بسیاری جهات بدترین وضعیت را دارند.»

سالم به نقل از هاله الدوسری، فعال و محقق سعودی، می گوید: «شرایط برای این زنان غیر قابل تحمل است. آنها ابزار و شرایط لازم برای زندگی متفاوت را دارند و به شدت در معرض زنانی از دیگر فرهنگ ها هستند و این شرایط را بدتر می کند.»

سالم در توضیح این مساله ادامه می دهد: «همه چیز یک ظاهرسازی گسترده است. بسیاری از خانواده های ممتاز عرب ترجیح می دهند که خود را به عنوان خانواده هایی لیبرال و جهانی به دنیای خارج معرفی کنند. به عنوان مثال، شاهدخت لطیفه دختر یکی از روشن فکرترین حاکمان عرب در حاشیه خلیج فارس است؛ اما رفتار او با دخترانش با این تصویر بین المللی به شدت تفاوت دارد. دلیلش هم این است که حکمرانی شیخ محمد در کشورش به این بستگی دارد که به عنوان یک فرد پایبند به ارزش های سنتی شناخته شود.»

به طور قطع فشارهای اینچنینی به خانواده های سلطنتی محدود نمی شود. لارا کاسینف، روزنامه نگار، در ماه مه از فرار دو زن دیگر به نام های وفا و مها السوبایی خبر داد که دلیل این کار خود را خشونت خانگی در عربستان سعودی اعلام کرده بودند.

کاسینف گفت: «آنها موفق شدند بدون اطلاع خانواده خود در ریاض روادید بگیرند، بلیط هواپیما بخرند و ریاض، پایتخت سعودی، به استانبول سفر کنند. روز اول آوریل در فرودگاه ریاض سیم کارت های خود را شکستند تا از نظارت جلوگیری کنند. هدف آنها این بود که نهایتا به گرجستان بروند به این دلیل که شهروندان سعودی برای ورود به این کشور نیازی به گرفتن روادید ندارند.»

کاسینف افزود دانستن شمار دقیق افراد اینچنینی دشوار است، اما تعداد پناهجویان عربستانی بین سال های 2012 تا 2017 سه برابر شده و در سطح جهانی به 800 مورد رسیده است و این موارد درخواست پناهندگی در نظام های حقوقی سراسر جهان این مساله را ایجاد کرده که آیا خشونت خانگی آنها را برای اخذ پناهندگی واجد شرایط می سازد یا خیر: «این موضوع پیشتر توسط دولت ترامپ که به دنبال متوقف کردن جریان پناهجویان از آمریکای مرکزی بوده، مورد بررسی قرار گرفته است. از سال 2014 که به یک زن گواتمالایی که از حملات خشونت آمیز همسرش گریخت و در ایالات متحده به او پناهندگی داده شد، خشونت خانگی یک معیار پذیرفته شده برای پناهندگی در ایالات متحده به شمار می رود.»

اما درباره اینكه چرا همه این اتفاقات اكنون در حال رخ دادن هستند، می توان به اصلاحات اخیر در منطقه اشاره کرد.

الیزابت دیکینسون، روزنامه نگار، در توضیح این مساله می گوید در عربستان سعودی در چند سال گذشته به زنان حق رانندگی، اجازه دسترسی به خدمات دولتی بدون اجازه سرپرست و ورود به برخی از فضاها که هر دو جنس زن و مرد در آن حضور دارند، داده شده است و دولت سعودی یک سری نیروهای محافظه کار را به شدت سرکوب کرده که این مساله به اقدام متقابل آنها انجامیده است.

او افزود این یک فرایندی است که بالا و پایین های بسیاری دارد و به تغییر و تحول در نقش زنان در جامعه می انجامد که توسط دولت و به عنوان نوعی هدیه به مردم اعطا شده، اما از آنجایی که اصلاحات اجتماعی به صورت یک تلاش ریشه ای و اساسی صورت نگرفته، باز هم این زنان هستند که مجبورند بیشترین هزینه را برای ترغیب جامعه به پذیرش آنها متحمل شوند و ثابت شده که چنین کاری به شدت دشوار است.

منبع: فارن پالسی