سیاسی

نیروهای اثرگذار، ویژگی ها، و پیامدهای تظاهرات اکتبر عراق

تظاهرات عراق که در اول ماه جاری میلادی آغاز شد به لحاظ شرکت کنندگان و مطالبات و شعارها از ویژگی های مهمی برخوردار است.

میدل ایست نیوز: «هشام الهاشمی»، تحلیلگر سیاسی و امنیتی نزدیک به شورای امنیت ملی عراق، با انتشار گزارشی به تحلیل عوامل، نیروهای تأثیرگذار، و تبعات تظاهرات اخیر در بغداد و چند شهر دیگر عراق پرداخته است.

در این گزارش که «مرکز مطالعات الجزیره» آن را منتشر کرده آمده: تکرار فراوان تظاهرات در عراق آن را به یک رفتار اجتماعی عادی تبدیل کرده است. تظاهراتی که معمولا با خواسته ای شخصی یا منطقه ای با جمعیتی محدود شکل می گیرد و خیلی سریع به تظاهراتی گسترده با شعار علیه ظلم تبدیل می شود.

اما تظاهراتی که از آغاز اکتبر 2019 در 6 استان عراق برگزار شد با دیگر تظاهرات ها در این کشور شاید تفاوت هایی داشته باشد. نخست به این لحاظ که فراحزبی و فرافرقه ای و فرا ـ ایدئولوژیک بود و آغازگر جوانان 16-25 ساله ای بودند که در محله های فقیرنشین شهرها زاده شده اند. مشارکت ساکنان روستاهای دور از مرکز در این تظاهرات ضعیف بود. ضمن اینکه نه به لحاظ مالی نه رسانه ای و نه نمادین هیچ رهبری ای نداشت.

تاریخ تظاهرات در عراق پس از 2003 نشان می دهد که هربار گروهی احساس مظلومیت و به حاشیه رانده شدن می کند دست به تظاهرات می زند تا به سهم خود از ثروت ملی و اداره کشور دست یابد.

این تظاهرات در ساعات اولیه چنان کم جمعیت بود که بسیاری آن را بی اهمیت دانستند، اما پس از چند روز توانست چنان گسترده شود که کل نظام سیاسی عراق را تهدید کند.

تظاهراتی بدون رهبر

این تظاهرات هیچ گونه رهبر و رئیسی ندارد و برای همین نمی تواند به تغییر رأس هرم قدرت بینجامد. برای همین بسیاری از جمله همان گروه هایی که هدف اعتراضات هستند، می کوشند که بر موج آن سوار شوند.

تظاهراتی که هویت سیاسی مشخصی نداشته باشد و جمعیت چندانی را بسیج نکند نمی تواند یک نظام سیاسی به سرنگونی تهدید کند و مشروعیت نظام سیاسی را دربرابر افکار عمومی داخلی و خارجی زیر سؤال برد. وقتی تظاهرات کنندگان به علت جمعیت اندکشان یا خواسته های بلندپروازانه شان نتوانند کاری از پیش برند، دچار سرخوردگی می شوند و روحیه انتقام و قانون گریزی در آنها تقویت می شود.

همه کسانی که با این تظاهرات سروکار داشتند دو سؤال اصلی درباره آن دارند:

ـ چه نیروهایی موتور محرک این تظاهرات شده اند؟

ـ این تظاهرات در پی انقلاب است یا شورش یا فقط طرح مطالبات اقتصادی و اجتماعی؟

نسل جوان

دوره میان سال های 2011-2019 در عراق شاهد پیدایش نسلی جوان بود که درک بیشتری از مفهوم میهن پرستی و سازوکارهای دموکراسی دارد. در این مدت بیش از 200 تظاهرات در عراق برپا شده است و جوانان سراغ روش های متفاوت برای بیان اعتراض خود رفته اند چون کانال های قدیمی، مانند احزاب و جمعیت های دینی و قومی را بازتاب دهنده مطالبات خود و دارای توانایی یا اراده لازم برای حل مشکل فساد و چسبیدن احزاب فاسد به  قدرت نمی دانند.

اینجاست که جوانان غیر حزبی و فاقد شغل وارد میدان می شوند و تظاهرات برپا می کنند.

عملکرد ضعیف دستگاه های امنیتی در برخورد با معترضان و استفاده بیش از حد از خشونت باعث شد که از سطح تنش میان جوانانی که نه رهبر دارند نه مذاکره کننده با نیروهای امنیتی کاسته نشود. نتیجه این بود که تظاهرات به نقاطی کشیده شد که سابقه تظاهرات نداشت. چنانکه شخص نخست وزیر عراق در روز 7 اکتبر به صورت شفاهی به نگارنده گفت، در روز اول، تظاهرات در 6 مرکز استان برپا شد اما بعد از برخورد خشن نیروهای امنیتی دایره اعتراض ها به 28 منطقه رسید. در روز سوم باز به 13 منطقه اعتراضی کاهش یافت و در روز چهارم به 4 مرکز و در روز پنجم شمار معترضان از 25 هزار نفر به 200-300 نفر در سه منطقه رسید و در روز ششم کمتر از 130 معترض در فقط بغداد و دیوانه به تظاهرات ادامه دادند.

یکی دیگر از ویژگی های این تظاهرات غیاب اهل سنت و کردها بود که یکی از علل آن ترس از اتهام به تروریسم و جدایی طلبی است. شعار مشترک همه تظاهراتی که از سال 2003 تاکنون برگزار شده اشتغال، مسکن، بهداشت، برق، خدمات شهری، آموزش، حمل و نقل، جاده سازی، امنیت، فساد در دستگاه قضایی بوده است.

نیروهای تأثیرگذار در تظاهرات عراق

نیروهای اثرگذار در تظاهرات اول اکتبر را می توان این گونه دست بنده کرد:

  1. اکثریتی که از اقشار کم درآمد و فقیر و فاقد اشتغال؛
  2. اکثریتی از جوانان که توانایی استفاده از شبکه های اجتماعی را دارند. نخست وزیر عراق به نگارنده گفت که این دو گروه با یکدیگر 90 درصد معترضان را تشکیل می دهند.
  3. گروه های کوچکی وابسته به برخی نیروهای سیاسی که با انگیزه های فردی به تظاهرات پیوسته اند؛
  4. گروه های کوچکی وابسته به احزاب چپ و لیبرال که شعارهای خود را با تظاهرات علیه فساد و سهمیه بندی سیاسی و نبود عدالت اجتماعی و تقسیم ثروت و قدرت میان احزاب قدرتمند، مشترک می دانند.

مهم ترین ویژگی ها

یک. این تظاهرات سازماندهی شده نبوده و شعارهایی که در آن تکرار شد در انتقاد از احزاب حاکم و اسلام سیاسی بود. نباید فراموش کرد که این تظاهرات در موارد زیادی به اغتشاش کشیده شد.

دو. اقدامات حکومتی برای کنترل تظاهرات باعث کشته شدن بیش از 100 تن اعم از معترضان و نیروهای پلیس شد که 65 تن از آنها با شلیک گلوله و در موارد توسط تک تیراندازان ناشناس کشته شده اند. همچنین 7100 تن زخمی شده اند که 112 تن از ایشان حال وخیمی دارند. همچنین 923 تن دستگیر شدند که بعدتر اکثرشان به جز کم تر از 50 تن آزاد شدند. همچنین به دفاتر چند شبکه تلویزیونی حمله شد و اینترنت در سرتاسر کشور به مدت 3 روز قطع شد و 2 روز در بغداد منع آمد و شد برقرار شد.

سه. اینکه بسیاری از تظاهرات کنندگان تحصیل کرده و دارندگان مدارک دانشگاهی بودند و اعتراضشان به نبود شغل بود، تردیدی به جای نمی گذارد که هدف آنها برپایی تظاهرات مسالمت آمیز بوده است.

چهار. همزمان با تظاهرات این شایعه مطرح شد که برخی کشورهای منطقه پشت تظاهرات هستند یا هدف از این تظاهرات انجام کودتا و تغییر نظام سیاسی کشور است.

پنج. یکی از گزارش های دستگاه امنیت عراق نشان می دهد که شعار اصلی در 6 استان کشور اقتصادی بوده است. به طور خاص باید توجه داشت که دولت از مدتی پیش اقداماتی برای تخریب ساختمان های بی ضابطه انجام داده بود بی آنکه فکری برای سکونتگاه ساکنان این خانه ها کند.

شش. روحانیون، نخبگان، روشنفکران، چهره های آکادمیک و هنری و فعالان رسانه ای در این تظاهرات هیچ حضوری نداشتند و فقط به حمایت معنوی بسنده کردند. فقط در روز سوم تظاهرات بود که سید مقتدی صدر و حیدر العبادی با حمایت از تظاهرات خواستار برکناری نخست وزیر شدند.پ

هفت. این تظاهرات بدون رهبر توانست قدرتی پیدا کند که روند فعالیت دولت را تغییر دهند و چند وزیر را برکنار کند و قوانینی را تعدیل و دست کم هزار کارمند را به دستگاه قضایی بفرستد و با تجدید نظر در فسخ قراردادهای وزارت دفاع و وزارت کشور 108 هزار فرصت شغلی ایجاد کند.

هشت. در این تظاهرات برخلاف تظاهرات های پیشین در عراق، اوج فعالیت ها در تاریکی شب انجام می شد. علت این بود که تظاهرات کنندگان می خواستد که توسط دوربین های راهنمایی در سطح شهر شناسایی نشوند.

تلاش ها برای حل بحران

تظاهرات مردمی به ترمیم صحنه سیاسی و تجدید نظر در قانون انتخابات و قانون احزاب و فعال کردن امکانات حقوقی برای بهبود وضعیت معیشتی و کسب و کار انجامید.

تحولاتی که پس از تظاهرات رخ داد و پیشنهادهای اصلاحی رئیس جمهور و رئیس مجلس و مرجعیت عالی دینی که همه در 6 روز رخ داد باعث شد که نخست وزیر به مجموعه ای از تصمیمات مهم دست زند که برای متقاعد کردن نیروهای سیاسی به برخی از آنها دست کم 2 سال زمان نیاز داشت. این وضعیت نخست وزیر را تشویق کرد که دو بسته اصلاحی مهم را تصویب کند و دست به تعدیل کابینه زند و وزرای تحمیلی از جانب احزاب را که با عملکرد وی سازگار نیستند کنار گذارد.

با وجود توقف تظاهرات، گزارش های متعدد نشان می دهد که جوانان در نظر دارند در هفته های آینده بار دیگر به خیابان ها بیایند.

آینده اعتراضات در عراق مرتبط با میزان اجرای قانون و تحقق عدالت اجتماعی در توزیع ثروت و وجود اراده واقعی در دولت برای مبارزه با فساد و اقتصاد رانتی و حمایت از استقلال دستگاه قضایی و بستن دست گروه های مسلح و بهبود وضعیت مسکن و بهداشت آموزش است.

منبع
الجزیره

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا