آزمون دشوار اعتراضات ملی گرایانه عراق برای ایران

میدل ایست نیوز: عراق یکی دو ماه گذشته را درگیر اعتراض های گسترده مردمی بوده؛ در حقیقت، این واقعیتی است که عراق در سال های اخیر اگرچه در مقیاس های کوچک تر، اما همواره با آن مواجه شده است. جنبش اعتراضی کنونی هم مانند گذشته موضوعاتی همچون فساد در نظام دولتی و نبود فرصت های اقتصادی را دنبال می کرده؛ آنچه که در این موج جدید اعتراضی با گذشته تفاوت دارد، احساسات ضد ایرانی در جریان اعتراضات است و این مساله برای تهران که سعی دارد نفوذ سیاسی خود را بر دولت در بغداد حفظ کند، دشواری هایی در پی خواهد داشت.

از جمله مسائل قابل توجه در اعتراضات اخیر در عراق که از اوایل ماه اکتبر آغاز شد، احساس ملی گرایی است. این تظاهرات به مثابه درخواست عراقی ها برای پایان هر گونه دخالت خارجی، خواه از سوی ایران باشد خواه از سوی ایالات متحده یا سایر قدرت ها از جمله کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و ترکیه، ترجمه شده است. اما از آنجایی که ایران نفوذ و حضور بیشتری در عراق دارد و از گروه های شبه نظامی در این کشور حمایت می کند و اسلام شیعه هم در راس دولت عراق است، هدف قابل توجه تری برای تظاهرات کنندگان بوده است. از جمله نشانه های احساسات ضد ایرانی را می توان این مساله در نظر گرفت که موج اعتراضی بیشتر در شهرها با اکثریت جمعیت شیعه رخ داده است. عراقی های شیعه تصویر و نمادشناسی مربوط به این فرقه از اسلام را بخشی از فرهنگ خود دانسته و می گویند که این مساله فراتر از ایران، قدرت برتر شیعه در جهان اسلامی، است.

روابط با عراق برای ایران یک دارایی ارزشمند به شمار می رود و به همین دلیل، تهران برای مدیریت خشم و نارضایتی شهروندان عراقی سیاستمداران و گروه های شبه نظامی متحد خود را برای حمایت از دولت عادل عبدالمهدی در بغداد، تحت فشار گذاشته است. ایران که در حال حاضر خود هدف اعمال فشارهای ایالات متحده برای کاهش فعالیت های منطقه ایست، دست کم در آینده نزدیک از حفظ نفوذ خود در عراق می تواند سود ببرد؛ اما در حال حاضر، خشم عراقی ها از دخالت خارجی پیشبرد این هدف را برای ایران دشوار ساخته است.

موارد کلیدی برای ایران

ایران برای ایفای نقشی برجسته در عراق انگیزه های زیادی دارد. اول اینکه می تواند نفوذ خود را بر پل زمینی به بنادر در لبنان در دریای مدیترانه (مسیری که از سرزمین های سوریه و عراق می گذرد)، حفظ کند. وفاداری گروه های شبه نظامی دوستانه و صلح آمیز در عراق برای حفظ این کوریدور اهمیت زیادی دارد. این نیروهای شبه نظامی که از ایران کمک های مالی و تجهیزات نظامی دریافت کرده اند و در عین حال یک از اجزای مهم ساختار امنیتی عراق به شمار می روند، موجبات نفوذ ایران در دولت عراق را فراهم می آورند. آنها برای تهران یک نیروی نیابتی حائز اهمیت در حفظ نفوذ در بغداد و مقابله با اقدامات واشنگتن هستند. با توجه به حجم کالاهای ایرانی که توسط عراق خریده می شود، تهران یک شریک اقتصادی مهم برای بغداد نیز هست. وابستگی عراق به منابع گاز طبیعی ایران برای تولید برق در میانه تحریم های ایالات متحده نیز این کشور را به بازاری ارزشمند برای ایران تبدیل می کند. و به رغم احساسات ضد ایرانی که در برخی اعتراض ها قابل مشاهده است، اعتبار و حیثیت ایران در چشم میلیون ها مسلمان شیعه عراقی خدشه دار نشده و این مساله به ایران یک منبع قدرت نرم و یک پایگاه مذهبی مفید در رقابت بر سر نفوذ سیاسی و اقتصادی با دیگر قدرت های اسلامی یعنی ترکیه و عربستان سعودی ایجاد می کند.

ایران که در حال اندیشیدن به سرمایه گذاری ارزشمند خود در عراق است و می خواهد شرایط سیاسی کنونی را در این کشور حفظ کند، باید درباره چگونگی واکنش به فشار کنونی اعتراض ها تصمیم بگیرد. به هر حال، دولت عبدالمهدی این فرصت را برای گروه های شبه نظامی متحد ایران فراهم آورده تا جایگاه خود را در دولت تثبیت کنند و نه تنها روابط اقتصادی خود را با ایران حفظ کرده، بلکه یک سری توافق های استراتژیک و تجاری جدید هم بسته است.

کمک به دوام آوردن دولت عراق

اعتراض های شدید ضد دولتی فشار زیادی را به دولت عبدالمهدی که از همان ابتدای امر پایگاه مستحکمی نداشته و در شرایط دشواری تشکیل شده، تحمیل کرده است. هرچه تظاهرات طولانی تر می شود، عبدالمهدی و متحدانش بیشتر مشروعیت خود را در چشم عراقی ها از دست می دهند. اما به رغم همه این فشارها، سیاستمداران عراقی هم برای استمرار سیاسی خود و هم تحت فشار دولت ایران به مقاومت و محافظت از خود ادامه می دهند. جلسه ای که اخیرا میان مقامات برجسته امنیتی ایران و عراق از جمله قاسم سلیمانی، فرمانده نیروهای قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برگزار شد، تمایلات ایران را کاملا آشکار می سازد. از جمله نشانه های موثر واقع شدن تاکتیک ایران هم اتخاذ رویکرد «انتظار» از سوی عبدالمهدی به رغم اعمال فشارهای مقتدی صدر، ملی گرای برجسته شیعه، برای کناره گیری او از نخست وزیری است. از آنجایی که ایران یک شریک مهم امنیتی و اقتصادی برای عراق به شمار می رود، بغداد نادیده گرفتن خواسته های تهران را اقدام مناسبی نمی داند.

به رغم شدت اعتراض ها، دولت عراق تنها یک سری امتیازات ابتدای برای راضی کردن تظاهرات کنندگان که تغییرات گسترده در قوانین انتخابات، انتخابات جدید تحت حمایت سازمان ملل و استعفای بسیاری از افراد در طبقه سیاسی داخلی را خواستار هستند، پیشنهاد کرده است. دولت در برابر همه این خواسته ها صرفا از برخی تغییرات در قوانین انتخاباتی خبر داده که بیشتر جنبه نمایشی دارند.

در حال حاضر، رویکرد ایران ترغیب دولت کنونی عراق به دوام آوردن در برابر فشار سرمایه گذاران و بدین ترتیب، محافظت از سرمایه گذاری های سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود در کشور همسایه بوده است. اما واقعیت این است که ایران اگر تصمیم بگیرد، توانایی سیاسی و روابط امنیتی لازم برای سرکوب تظاهرات کنندگان را دارد. حتی مواردی هم بوده که گروه های متحد ایران به خشونت ها علیه معترضان متهم شده اند؛ اما اگر این گروه های شبه نظامی به استفاده از خشونت علیه عراقی ها از طریق دستکاری های سیاسی روی آورند، شرایط ایران در بلند مدت برای استفاده از این نیروها دشوار و پیچیده می شود و می توانند اعتبار آن را در میان عراقی ها به خطر اندازد. به همین دلیل است که ایران دست کم در حال حاضر، صرفا منتظر است تا ببیند شرایط چگونه پیش خواهد رفت و از هر گونه اقدام آشکاری در رابطه با ناآرامی ها در کشور همسایه تا حد ممکن خودداری می کند.