نویسنده: علی ماموری (محقق و کارشناس منطقه خاورمیانه)
میدل ایست نیوز: شرایط کنونی عراق به یک گلوله کاموای در هم تنیده و گره خورده شبیه شده که هر روز، پیچیدگی ها و مشکلات جدیدی در آن نمایان می شود. تظاهرات کنندگان صحنه سیاسی را به آتش کشیده اند و احزاب سیاسی توانایی آرام کردن تنش ها را ندارند. تنش ها بین ایران و ایالات متحده هم شدت گرفته و به تهدیدی برای عراق تبدیل شده است.
پویایی درگیری
عراق به میدان نبرد مستقیم ایران و ایالات متحده تبدیل شده است، اما بازیگران داخلی سعی دارند آن را از قافله تنش ها خارج کنند. نیروهای اصلی داخلی در عراق، کردها، سنی ها، شیعیان طرفدار ایران، شیعیان مستقل، معترضین و مرجعیت مذهبی نجف هستند و همه آنها به استثنای شیعیان طرفدار ایران می خواهند که تعادل قدرت بین ایالات متحده و ایران را حفظ کنند و به تدریج، یک موضع گیری ملی یکپارچه در این زمینه داشته باشند. اکنون شرایط از هر زمان دیگری شفاف تر است. ایران تنها یک متحد ثابت قدم در عراق دارد و آنهم گروه شبه نظامی شیعه است. هیچ حزب یا جناح دیگری خواهان تسلط ایران بر عراق نیست و در عین حال، هیچ حزب و جناحی نمی خواهد که ایالات متحده جنگ خود علیه ایران را به خاک عراق بکشاند.
شبه نظامیان مورد حمایت ایران به برهم صالح، رئیس جمهوری عراق، هشدار دادند كه با دونالد ترامپ دیدار نکند، اما صالح 22 ژانویه با همتای آمریکایی خود دیدار و درباره روابط استراتژیك بین عراق و ایالات متحده صحبت كرد که این، نشانه ای واضح مبنی بر تمایل صالح به ماندن سربازان آمریكایی بود. صالح گفت:« ما منافع مشترک زیادی داریم: مبارزه با افراط گرایی؛ ثبات در منطقه؛ یک عراق مستقل و با ثبات؛ دوست با همسایگان و دوستان ایالات متحده.» ترامپ پاسخ داد: «ما درباره مسائل بسیاری صحبت می کنیم… آنها از کاری که انجام می دهیم، راضی هستند و ما آنها را دوست داریم و رابطه بسیار خوبی داشته ایم.»
دولت ایالات متحده بلافاصله پس از ترور سردار سلیمانی برای جلوگیری از تبدیل شدن عراق به میدان جنگ، در صدد کاهش تنش ها برآمده است. ترامپ در داووس پیام مثبتی در این زمینه ارسال کرد: «شمار نیروهای ما به 5هزار کاهش یافته است که در تاریخ تقریبا بی سابقه بوده. خواهیم دید که چه اتفاقی می افتد.» منظورش این بود که قصد افزایش نیرو در عراق را ندارد و ممکن است برای آرام کردن تنش ها با ایران، مناسباتی را در نظر بگیرد.
متن سخنرانی صالح در داووس به خوبی آماده شده بود. او در حفظ تعادل بین ایران و ایالات متحده از یک طرف و در میان گروه های مختلف عراقی در طرف دیگر، به خوبی عمل کرد. صالح گفت: «ما به دنبال روابط خوب با همه طرف ها هستیم و این تمایل ما به این معنا نیست که حاضریم وارد درگیری هایی شویم که به ما تعلق ندارند. هیچ کشوری نباید به ما بگوید با چه کسی می توانیم ارتباط داشته باشیم، به نفع ما نیست که متحدی را به قیمت از دست دادن متحد دیگر برگزینیم.» پیش از دیدار صالح با ترامپ، ابوعلی العسکری، یک مقام عالی رتبه امنیتی کتائب حزب الله، در توئیتی نوشت: «بر لزوم خودداری برهم صالح از دیدار با ترامپ و اوباش شرور او تاکید داریم. اگر او با آنها دیدار کند، عراقی ها علیه او موضع می گیرند. به او خواهیم گفت که در بازگشت از او استقبال نخواهد شد و مردم او را از کشور بیرون خواهند انداخت.» چهره های دیگری در جناح متحد ایران از جمله حسن سالم، از اعضای برجسته مجلس، و محمد الغبان، وزیر کشور سابق از سازمان بدر، نیز علیه اقدامات رئیس جمهوری موضع گرفتند. احمد ال یاسیری، مشاور ارشد صالح که به یگان های بسیج مردمی نزدیک است، هم در اعتراض به دیدار صالح با ترامپ استعفا کرد.
اما سایر عراقی ها از صالح حمایت کردند. کردها یکپارچه از سیاست صالح در حفظ روابط استراتژیک با ایالات متحده حمایت می کنند. نچیروان بارزانی، رئیس جمهور اقلیم کردستان، خود صالح را در سفر به داووس همراهی و با ترامپ دیدار کرد. او همچنین با تاکید بر ضرورت حضور نیروهای آمریکایی در عراق گفت: «ما معتقدیم که این هدف [جلوگیری از تروریسم] بدون حمایت جامعه جهانی، به ویژه ایالات متحده، میسر نخواهد شد. بنابراین، نیروهای آمریکایی باید بمانند.»
اهل سنت و احزاب ملی گرای شیعه هم از صالح حمایت کردند. خطبه آیت الله علی سیستانی، روحانی ارشد شیعه، در نماز جمعه با موضع صالح در داووس مطابقت داشت. او احترام به حاکمیت عراق، اصلاحات مطابق با خواسته های معترضین و تسریع در روند تشکیل دولت جدید برای خارج کردن عراق از بحران فعلی را خواستار شد. اسامه النجفی، رهبر برجسته سنی و معاون پیشین رئیس جمهوری، هم در ستایش موضع گیری صالح در داووس گفت: «شجاعت رئیس جمهوری برهم صالح در انجام وظیفه قانونی و ایستادگی در حمایت از منافع مردم را تحسین می کنیم.» نهضت حکمت عمار الحکیم نیز از صالح حمایت کرد: «تلاش های رئیس جمهوری در ایجاد گفتمان سازنده بین المللی که می تواند منجر به تحقق مطالبات قانونی مردم برای حاکمیت، استقلال سیاسی و رونق کشور شود، مورد احترام و حمایت همه است.» حتی مقتدی صدر که اعتراض به حضور نظامی آمریکا در عراق را خواستار شده، نیز از مواضع صالح در داووس حمایت کرده است: «رئیس جمهوری برهم صالح محافظ حاکمیت و حافظ انقلابیون است.» صدر در 24 ژانویه هم در سخنرانی در تظاهرات ضدآمریکایی از یگان های بسیج مردمی (حشد الشعبی) خواسته بود که در ارتش و نیروهای پلیس عراق ادغام شوند و از نخست وزیر عراق به عنوان فرمانده نیروهای مسلح پیروی کنند.
شدت لحن بیانیه ها و سخنرانی ها از ماهیت پویای تحرکات سیاسی عراق حکایت دارد و نشان می دهد که یک جبهه ملی در میان کردها، سنی ها و شیعه های ملی گرا زیر پرچم آزاد سازی عراق از سلطه بیگانه شکل گرفته است.
حرکت به سمت یک راه حل
اوضاع عراق در چند ماه گذشته آشفته به نظر می رسد و این آشفتگی با نزدیکی ایالات متحده و ایران به درگیری مستقیم، به اوج خود رسید. با این حال، گاهی راه حل ها درست در اوج بحران به دست می آیند. تظاهرات کنندگان اکنون به غیر از تحقق خواسته هایشان رضایت نمی دهند. و با ادامه تنش ها بین ایالات متحده و ایران، عراق بیش از همه تحت تاثیر قرار می گیرد. صحنه سیاست های داخلی نیز بین جناح های حامی ایران و ملی گرا تقسیم شده است. عراق چگونه می تواند خود را از این وضعیت نجات دهد؟
به نظر می رسد پس از مدت طولانی بی ثباتی، همه طرفین آماده سازش و یافتن راه حل مبتنی بر منافع مشترک هستند. عراق اکنون به یک رهبر شجاع و خردمند نیاز دارد که همه طرفین را دور یک میز جمع کند. چنین رهبری باید از سوی احزاب سیاسی و معترضان پذیرفته شود و در عین حال، با آمریکایی ها و ایرانی ها رابطه خوبی داشته و مورد احترام مقامات مذهبی در نجف باشد. این یک ماموریت دشوار، اما ممکن است.
نامزدهای پیشنهادی گروه فتح، بزرگترین جناح در مجلس، هیچ یک این شرایط را ندارند. به همین دلیل صالح در برابر نامزدی رسمی آنها مقاومت كرده است. او سعی دارد به عنوان نقطه تعادل بین همه احزاب عمل کند و مطمئن شود که معرفی نامزدهای جدید به افزایش تنش نمی انجامد و پتانسیل ایجاد ثبات در عراق را دارد. اگرچه یافتن چنین نامزدی دشوار به نظر می رسد، اما در حقیقت چند نفر هستند که به معیارها بسیار نزدیکند. روزهای آینده می تواند آغاز راه حل بحران عراق باشد. با این حال، موفقیت به شدت به شیوه بازی بازیگران داخلی و خارجی و میزان همکاری آنها در خروج از بحران بستگی دارد.
