میدل ایست نیوز: با وجود اینکه درگیری مستقیم اسرائیل و ترکیه امری دور از انتظار است اما روابط میان دو کشور خصوصا بعد از اکتشاف گاز در شرق دریای مدیترانه، شاهد افزایش تنش قابل ملاحظه ای است و قضيه اكتشاف گاز تنها عامل این افزایش تنش نیست.
ارتش اسرائیل ارزیابی اطلاعاتی سالانه خود را در 15 ژانویه سال جاری منتشر کرد و این اولین باری است که در ارزیابی گفته می شود که سیاست های منطقه ای و خصمانه «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهور ترکیه، خطر اساسی را تشکیل می دهد که باید مراقب آن بود اما این ارزیابی احتمال درگیری مستقیم با ترکیه در سال 2020 را نداده است. اگر نگاه دقیقی به روابط سرد میان اسرائیل و ترکیه بیندازیم متوجه می شویم که احتمال افزایش تنش میان دو کشور در زمینه سیاسی به خاطر قضیه فلسطین و تروریست و در زمینه اقتصادی به خاطر انرژی نیز وجود دارد.
اسرائیل به همراه یونان و قبرس قرارداد احداث خط لوله در زیر دریا برای انتقال گاز طبیعی از میادین گازی شرق دریای مدیترانه به اروپا را در 2 ژانویه امسال امضا کرد. طرح خط لوله انتقال گاز با اسم «ایست مید» قرار است تا گاز طبیعی از میادین گاز دریایی اسرائیل و قبرس را به ایتالیا و از آنجا به بقیه اروپا منتقل کند، طرحی که اروپا را از گاز روسیه بی نیاز می کند. اما در کنار این موفقیت دیپلماتیک، این طرح شدت بحران میان سه کشور طرف قرارداد و ترکیه را بیشتر می کند.
این قرارداد جزء تازه ترین تحولات در ده سال همکاری ثابت اسرائیل، قبرس و یونان است و روند همکاری ها میان این سه کشور با تاسیس «انجمن گازی شرق مدیترانه» سرعت گرفت از آنجا که این انجمن با هدف تقویت همکاری منطقه ای در زمینه انرژی تاسیس شد و در حال حاضر شامل مصر، اردن، فلسطین و ایتالیا است. فرانسه نیز درخواست عضویت در این انجمن را کرده است در حالی که آمریکا نیز قصد دارد ناظر دائم این انجمن باشد.
در این راستا «بنیامین نتانیاهو»، نخست وزیر اسرائیل در مراسم امضای قرارداد گفت: «امروز روز تاریخی برای اسرائیل است زیرا اسرائیل به سرعت در حال تبدیل شدن به قدرتی بزرگ در زمینه انرژی و کشور صادر کننده انرژی است، و همکاری های میان اسرائیل و یونان و قبرس در حال قوی شدن است، این یک ائتلاف اقتصادی و سیاسی حقیقی در شرق دریای مدیترانه است که امنیت و ثبات منطقه را تقویت می کند.
بزرگنمایی نتانیاهو
به دور از شوق و اشتیاق نتانیاهو این قرارداد چندان که به نظر می رسد مثبت نیست زیرا صلاحیت اقتصادی آن در سایه فراوانی گاز طبیعی و پایین بودن قیمت گاز مشخص نیست، علاوه بر این مشکلات تکنولوژیک و امنیتی در برابر طولانی و عمیق ترین خط لوله گاز جهان در زیر دریا وجود دارد.
شایان ذکر است که اسرائیل قبل از شروع حفر خط لوله در حال استفاده از ثمره دیپلماتیک آن است زیرا روابط میان اسرائیل یونان و قبرص از لحاظ سیاسی در سایه برگزاری نشست های مشترک و افزایش همکاری امنیتی و نظامی و خصوصا برگزاری مانور نظامی مشترک هم بهتر می شود.
می توان گفت علاوه بر روابط بد میان اسرائیل و ترکیه بعد از حادثه مرمره در سال 2010 انگیزه اصلی غیر مستقیم این توافق، اصرار ترکیه بر مواضعش در مسائل منطقه ای است.
خط گاز روسیه-ترکیه
طبیعتا عکس العمل ترکیه نسبت به این قرارداد منفی بود زیرا انجمن گازی شرق مدیترانه را به عنوان مانعی جغرافی-سیاسی در شرق دریای مدیترانه می بیند و استراتژی ترکیه در مرکزیت انرژی میان شرق و غرب را به خطر می اندازد.
در همین راستا در 8 ژانویه اردوغان و «ولادمیر پوتین»، رئیس جمور روسیه، طرح خط لوله انتقال گاز از روسیه تا بلغارستان را تحت عنوان «ترک ستریم» افتتاح کردند.
علاوه بر این ترکیه می خواهد تا سلطه خود بر مناطق مجاور خود را افزایش دهد و به جایگاه دریایی خود در دوره عثمانی برگردد از آنجا که در آن زمان به عنوان یک نیروی دریایی بزرگ محسوب می شد. این تلاش ها را می توان از عزم ترکیه برای اضافه کردن 20 کشتی طی 3 سال آینده به نیروی دریایی ترکیه متوجه شد.
سیاست های انرژی و نیروی دریایی ترکیه علاوه بر انگیزه های نظامی و دیپلماتیک به اهداف داخلی اردوغان نیز کمک می کند زیرا مقابله با کشورهای غیر مسلمانی مانند قبرس پایگاه مردمی بالایی در حزب عدالت و توسعه و سایر شرکای این ائتلاف دارد.
توافق با دولت لیبی
تنش ها با اعلام توافق ترکیه با بستن قرار دادی با دولت رسمی لیبی به نخست وزیری «فایز السراج» بیشتر هم شد زیرا در این قرار داد قرار است مرز دریایی دریای مدیترانه به دو قسمت شود. و هدف ترکیه از این توافق این است که یک قدم به انجمن گازی شرق مدیترانه نزدیک شود و در مسیر خط لوله گاز به ایتالیا سنگ اندازی کند، با این کار قبرس از رسیدن به آرزویش ناکام می ماند و سرمایه گذاران احتمالی را می ترساند و طرف های طرح احداث خط لوله گاز را مجبور می کند تا ترکیه را نیز در این شراکت راه دهند.
واضح است که امضای قرارداد «ایست مید» با هدف به مبارزه طلبیدن مانور ترکیه بوده است اما توافق مرزی ترکیه با لیبی برای پشتیبانی نظامی از دولت سراج در لیبی بود و تلاش های مشترک روسیه و ترکیه برای آتش بس در لیبی موفقیت ترکیه در مانورش را نشان می دهد.
آیا رقابت اسرائیل و ترکیه از کنترل خارج می شود؟
مقامات اسرائیلی، ترکیه تحت رهبری اردوغان را رقیب با شدت‌عمل کمتری در مقایسه با دیگر دشمنان خود می دانند. تنش‌های کنونی در میانه طرح اسرائیل برای آغاز پمپاز گاز میدان لیفاثان و صادرات آن به اردن و مصر بروز کرد.
نتانیاهو، مساله تولید گاز و مشخصا صادرات آن به کشورهای دیگر را برای امنیت و اقتصاد اسرائیل در طولانی مدت اساسی توصیف کرد، در این میان باید اشاره کنیم که برنامه‌ریزی اسرائیل برای همکاری در زمینه تولید گاز در شرق دریای مدیترانه و ائتلاف سه‌گانه میان اسرائیل، قبرص و یونان را دو عنصر اساسی در سیاست بلندمدت نتانیاهو به شمار می رود، سیاستی که تلاش دارد اسرائیل را قدرتی فرامنطقه‌ای تبدیل کند و در کوتاه‌مدت بتواند از رهگذر این سیاست در انتخابات به نفع خود برداری کند اما در این میان تلاش‌های ترکیه برای تحت الشعاع قرار دادن این راهبرد از طریق عقد توافق‌نامه با دولت وفاق ملی، این سیاست نتانیاهو را مورد تهدید قرار داده است.
در همین راستا، برخی گزارش‌ها حکایت از این دارد که ترکیه اخیرا پیشنهاد بررسی مساله گاز را با اسرائیل در میان نهاده است و با توجه به عدم تمایل اسرائیل در ورود به تقابلی خصمانه با ترکیه، تل‌آویو از شدت موارد ناهمسو با منافع ترکیه در ائتلاف سه‌گانه خود کاسته است چرا که افزایش تنش‌ها منجر به مورد تهدید قرار گرفتن تجارت دریایی اسرائیل خواهد شد همچنین هر گونه درگیری اسرائیل با کشور عضو ناتو می تواند موقعیت دشواری را برای اسرائیل رقم بزند.
از دیگر عواملی که اسرائیل را به اتخاذ موضعی متوزان و غیر تقابلی وا می دارد، به درک این امر از سوی تل‌آویو باز می گردد که یونان و قبرص نمی توانند دست به اقدامات نظامی تاثیرگذاری علیه ترکیه بزنند.
کوتاه سخن آنکه اهمیت مساله گاز و دریانوری برای هر یک از اسرائیل و ترکیه و نبود سازوکار مناسب برای مدیریت بحران میان دو کشور به علت مناسبات دیپلماتیک و نظامی تنش‌آلود و نیز نیاز رهبران دو کشور برای خودنمایی و نمایش قدرت موجب می شود احتمال بروز درگیری دریایی میان طرفین افزایش یابد.
