آیا معاهده صلح میان اردن و اسرائیل از بین خواهد رفت؟/تنش در روابط اردن-اسرائیل پس از 25 سال از معاهده صلح

میدل ایست نیوز: اردن و اسرائیل در تاریخ 26 اکتبر 1994 توافق صلحی تاریخی میان یکدیگر امضا کردند که به موجب آن روابط دیپلماتیک و سیاسی کامل دو طرف آغاز شد، این روابط به آرامی تاکنون در جریان بود تا اینکه ماه اکتبر گذشته در پی درگیری هایی میان دو طرف، شاهد نابه سامانی بزرگی بود.

امان سفیر خود در اسرائیل را در اعتراض به اقدام مقامات اسرائیل در بازداشت دو شهروند اردنی بدون هیچ اتهامی فراخواند و با وجود اینکه اسرائیل آن دو را آزاد کرد و از وقوع بحرانی دیپلماتیکی جلوگیری کرد اما همچنان تنش ها ادامه دارد از آنجا که «عبدالله الثانی»، پادشاه اردن در اواخر ماه نوامبر هشدار داد که روابط با اسرائیل در پایین ترین سطح خود بود.

بیست‌و پنجمین سالروز امضای معاهده صلح اسرائیل و اردن موسوم به «وادی‌عربه» در حالی بدون هیچ جشن و برنامه رسمی بین دو طرف سپری شد که کارشناسان آن را نشانه‌ای از شدت بحران در روابط دو طرف می‌دانند.

اما بازداشت دو اردنی تنها دلیل به خطر افتادن روابط اردن و اسرائیل نیست، عبدالله الثانی از ذکر جزئیات این اوضاع نابه سامان خودداری کرده و روابط وخیم میان دو کشور را ناشی از مشکلات دو جانبه خواند.

پادشاه اردن در این  رابطه گفت: «امیدوارم که الآن درباره آنچه در اسرائیل طی دو سه ماه گذشته اتفاق افتاده، صحبت کنیم زیرا مسائل ساده ای هستند که طی دو سال گذشته نتوانستیم درباره آن ها صحبت کنیم.»

در این رابطه برخی نمایندگان پارلمان اردن خواستار اتخاذ اقداماتی شدید تر شدند. «یحیی سعود»، نماینده پارلمان اردن و رئیس کمیته فلسطین در این رابطه گفت: «روابط اردن-اسرائیل در بدترین شرایط قرار دارد لذا ضروری است در این شرایط از این اوضاع نابه سامان استفاده کرده و سفیر اسرائیل در اردن را اخراج کنیم.»

این سخنان یحیی سعود نشان دهنده تنش های عمیق میان دو کشور است و اکثر مردم اردن به خصوص بسیاری از شهروندان اردن که پناهندگان فلسطینی هستند نیز همین حس را دارند.

در سال های گذشته بارها روابط میان اردن و اسرائیل با حوادث کوچک و کم خطر امتحان شده و هیچ کدام ضرر های زیادی نداشته و به اندازه این حوادثی که در ماه های اخیر رخ داده، نبوده است.

در سال 2017، «بنیامین نتانیاهو»، نخست وزیر اسرائیل به شکل عجیبی با مسئول امنیتی اسرائیل که دو اردنی را به قتل رسانده بود در سفارت این کشور در امان دیدار کرد. اما با این وجود امان به صورت کاملا واضح خواستار حفظ روابط خود با اسرائیل است.

در سال 2016 اردن و اسرائیل بر سر قراردادی برای صادرات گاز اسرائیل به اردن به توافق رسیدند که این قرارداد باعث اعتراض هزاران اردنی شد و نشان داد که اکثر شهروندان اردن با روابط مستحکم با اسرائیل مخالف هستند.

از طرفی دیگر طرح آمریکایی صلح خاورمیانه معروف به معامله قرن نیز با انتقادات شدیدی در اعتراض به اشغالگری اسرائیل نسبت به کرانه باختری رود اردن که از 1967 تحت تسلط نظامی اسرائیل است، رو به رو شد.

این معامله چراغ سبزی به اسرائیل است تا وادی راهبردی اردن در مرز فلسطین با اردن را اشغال کند تا نقطه وصلی میان دره اردن در میان کوه های شرقی کرانه باختری و دریای الجلیل در شمال و دریای مرده در جنوب باشد.

پیش از این نیز نتانیاهو اعلام کرده بود که قصد دارد منطقه غور اردن را به اسرائیل اضافه کند، این اقدام نه تنها به معنای نقض قوانین بین المللی و از بین بردن امید فلسطینی ها برای برپایی یک دولت مستقل است بلکه یک عمل تحریک آمیز و تنش زا برای امان است.

امان به این بخش از معامله قرن ترامپ انتقاد کرد وهشدار داد که هیچ یک از مناطق اضافه شده در این منطقه استراتژیک را به رسمیت نخواهد شناخت.

یک مقامی که روزنامه اردن تایمز نام آن را فاش نکرد در این رابطه گفت: «اردن جزئی از نقشه ای که با منافعش سازگاری ندارد، نیست، مرزها را تغییر نخواهیم داد و به هیچ کسی ملیت اردنی نمی دهیم، ما اصول ثابتی داریم که باید در گفتار و رفتار خود به آن پایبند باشیم.»

با این وجود، معامله قرن ترامپ، چیزی بیشتر از مصونیت تاریخی که آمریکا به اسرائیل داده است به آن داد و این به معنای این است که اسرائیل با اطمینان بیشتری می تواند به اجرای طرح توسعه طلبانه خود بپردازد، امری که موجب اختلافات بیشتری با اردن خواهد شد.

در ابتدا برخی کشورهای عربی  مانند عربستان و امارات از معامله قرن ابراز حمایت کردند اما با روشن شدن بیشتر شروط آن اتحادیه عرب در نهایت آن را محکوم کرد.

با وجود اینکه اردنی ها بعد از رفتارهای اسرائیلی ها و تمایلشان برای اضافه کردن وادی اردن به خاک خود به اعتراض در مخالفت با معامله قرن پرداختند اما گویا امان فعلا ترجیح می دهد تا روابط خود با اسرائیل را قطع نکند.

از طرفی دیگر، متحدان اصلی اردن، عربستان، آمریکا و امارات است و اردن نمی خواهد که موضعی اتخاذ کند که با این کشورها به خصوص آمریکا متفاوت باشد چرا که عربستان و امارات نیز خواهان گسترش روابط با اسرائیل هستند.

از این رو اردن خویشتن داری کرده و انتقاداتی کمی را متوجه اسرائیل می کند تا روابطش با این کشورها دچار خطر نشود.

اما نویسندگانی در روزنامه هآرتس اسرائیل مانند «اوری نیر» و «روجیل الفیر»، معتقدند که جریان راست در اسرائیل نمی خواهد که با اردن در صلح باشد و پادشاهی عبدالله را به عنوان تهدیدی برای اسرائیل به حساب می آورد.

اما با این وجود کسانی در  اسرائیل هستند که نسبت به افزایش تنش ها با اردن هشدار می دهند.

«افرایم هلیفی»، رئیس سابق موساد در مصاحبه ای گفت: «به نظر من حرکت به سمت وادی اردن خطر بزرگی برای توافق اردن و اسرائیل ایجاد می کند.»

وی در ادامه افزود: «معتقدم که خطر از جانب اردن نیست بلکه از طرف ما ایجاد می شود، دولت های اسرائیلی در طول سال های گذشته به اردن اهانت و بی احترامی کرده در حالی که جغرافیای سیاسی در اردن به سمت نابه سامانی و تنش می رود.

تمایل اسرائیل به اضافه کردن منطقه غور اردن به نشانه عدم احترام این کشور به امان و خواسته های آن است، علاوه بر این همانطوری که روجیل الفیر اشاره می کند، اسرائیل فقط به دنبال از بین بردن امید فلسطینی ها برای برپایی دولتی مستقل نیست بلکه قصد دارد تا فکر صهیونیستی عمیق خود که اردن را همان فلسطین می بیند محقق کند، جریان راست اسرائیل که تندرو و نژادپرست است نیز از این  نقشه حمایت می کند.

الفیر توضیح داد که جریان راست اسرائیل قصد دارد تا عبدالله الثانی پادشاه اردن را به سمت تعلیق یا لغو قرارداد صلح میان دو کشور بکشاند تا پس از آن بتوانند وی را از پادشاهی برکنار کنند.

با وجودد اینکه طرح اضافه کردن منطقه غور اردن به اسرائیل بعد از انتخابات آینده اسرائیل در ماه مارس بررسی می شود، اما نقطه حساسی در خصوص قرارداد صلح میان اسرائیل و همسایگانش به خصوص اردن خواهد بود.