نیاز عراق به رهایی از نفوذ خارجی جدی است

نویسنده: جنیفر لین (کارشناس روابط بین الملل با بیش از ۱۶ سال سابقه وار و مشاور شرکت های خصوصی آمریکایی در زمینه سیاست های تجاری خاورمیانه و جنوب شرق آسیا

میدل ایست نیوز: تمایل ایران به ایجاد هژمونی منطقه ای در خاورمیانه در صدر ملاحظات آمریکا درباره عراق به عنوان یک مشتری ضعیف از نظر نظامی و آسیب پذیر در حوزه سیاسی است. اکنون، به رغم کاهش شدت تظاهرات ضد ایرانی، مردم عراق یک فرصت برای رد نفوذ سیاسی ایران و ایجاد حاکمیت ارضی حقیقی عراقی یافته اند. اگرچه، احتمال اینکه جمهوری اسلامی از پایگاه قدرت خود در کشور همسایه دست بکشد، بسیار کم است.

ایجاد ارتباطات جدید در هلال شیعی

مفهوم هلال شیعه برای درک احساسات سیاسی در عراق ضروری است. ملک عبدالله، پادشاه اردن، در اواخر سال ۲۰۰۴ از تفکر هلال شیعه به عنوان محدوده ای در منطقه که تحت نفوذ گروه های شبه نظامی شیعه است، در میان سه مرکز قدرت دمشق، تهران و بغداد، سخن گفت. با افزایش قدرت ایران در منطقه در یک دهه گذشته، هلال شیعه نمود بیشتری یافت و اکنون یک واقعیت منطقه ای به شمار می رود. این مساله هم با سیاستگذاری خارجی ایالات متحده در ارتباط بوده است و هم با پویایی گسترده تر قدرت در خاورمیانه.

فعالیت سازمان های تحت حمایت شیعه و گروه های شبه نظامی وابسته در خارج از بغداد محدود است. با این حال، پس از شکست شاخه داعش فعال در عراق و خروج بسیاری از نیروهای آمریکایی به تبع آن، ایران به طور فزاینده در تلاش ها برای اعمال نفوذ سیاسی و استراتژیک در عراق موفق عمل کرد و با استفاده از ترکیبی از … و حمایت سیاسی با پشتوانه مالی گسترده توانست نفوذ خود را در هلال شیعه اولیه افزایش دهد.

تهران با تثبیت قدرت نرم در بغداد، همچنین حضور قدرت سخت خود را نیز با استفاده از نیروی قدس سپاه پاسداران افزایش داد تا پایگاه های ارزشمند و ژئواستراتژیک در کشور همسایه را تحت کنترل داشته باشد. این استراتژی علاوه بر فراهم آوردن امکان تثبیت نفوذ تهران در بغداد، امکان بسط دادن هلال شیعی در سراسر عراق و صادر کردن مستقیم نفوذ و دارایی های نظامی به سوریه و لبنان را برای ایران فراهم می آورد.

چرایی خودداری عراق از مقابله با مداخله ایران

از زمان پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۹۸، نفوذ در حاکمیت و ساختار نظامی عراق یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی ایران بوده است. ایران از طریق طلاب و روحانیون شیعه، مقامات دولتی و نیروهای عملیاتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک تلاش هماهنگ برای تحت تاثیر قرار دادن بوروکراسی و سازوکارهای سیاستگذاری عراق انجام داده است. دانه کاشته شده توسط ایران از آن زمان تا کنون رشد کرده و بخش گسترده ای از نظام سیاسی عراق را در بر گرفته است.

شکل گرفتن ساختار سیاسی عراق تحت نفوذ ایران تاثیر مثبتی در اقتصاد این کشور نداشته و سبب شده عراق که دومین تولید کننده بزرگ نفت خام در اوپک است، با کمبود خدمات اولیه، مشکلات در زیرساخت‌ ها، افزایش بیکاری، عدم توازن در دستمزدها و سطوح فاجعه آمیز فقر  مواجه شود. حضور ایران در عراق همچنین کشورهای ثروتمند عربی حوزه خلیج فارس را از تامین فرصت های سرمایه گذاری مورد نیاز برای بازسازی عراق باز می دارد.

ماجرای تظاهرات ‌کنندگان عراقی و حق حاکمیت ارضی

اگرچه گروه های تظاهرات کننده در عراق از هم گسیخته و آشفته هستند، اما جنبش اعتراضی در این کشور اساسا حول سه محور می چرخد: برکناری دولت کنونی؛ از بین‌ بردن منافع ایرانی و ایجاد یک نظام سیاسی مستقل برای اختلافات قومی و فرقه ای.

حقیقت این است که جاه طلبی ها حول محور دستاوردهای حاکمیت ارضی قابل دستیابی هستند، به ویژه اگر شدت و گستره تظاهرات با نرخ کنونی افزایش یابد. تظاهرات‌کنندگان توانسته اند با اصرار خود عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، و برهم صالح، رئیس جمهوری این کشور، را به استعفا وادار کنند. بعید است که بلوک های اصلی در مجلس بتوانند مدت طولانی بدون ارائه امتیازات به تظاهرات کنندگان و مصالحه با آنها دوام آورند.

یکی دیگر از موارد قابل توجه، افزایش سطح حمایت از تظاهرات کنندگان از سوی رهبران برجسته شیعه است. آیت الله علی سیستانی که می‌ توان گفت قدرتمندترین چهره مذهبی در عراق است، اخیرا در اظهاراتی از اقدامات نیروهای امنیتی دولتی را مورد انتقاد قرار داده و از عیاد علاوی، نخست وزیر موقت، خواسته که پارلمان کنونی را منحل کند و دولت جدید مستقلی تشکیل دهد که هم مطابق خواسته نمایندگان تظاهرات‌ کنندگان و هم به دور از نفوذ خارجی از جمله نفوذ ایران، باشد.

به نظر می رسد دیگر گروه های سیاسی نیز با سیستانی هماهنگ هستند. جبهه عراقی مستقل ملی، یک گروه فرافرقه ای متشکل از اعضای شیعه و سنی، خواسته های معترضان برای حاکمیت ارضی را تکرار می‌ کند و به دلیل اظهارات در مخالفت با نفوذ ایرانی مورد توجه قرار گرفته است.

مداخله آمریکا، مغایر با یک عراق مستقل

در میانه اعتراض ها و تظاهرات عمومی در عراق، برخی ناظران ناگزیر از ایالات متحده خواستند که از اهرم نفوذ منطقه‌ ای و محلی خود به نفع تظاهرات‌ کنندگان استفاده کند. اما چنین کاری اشتباه خواهد بود. شاید لازم باشد که ایالات متحده و جامعه بین المللی از تظاهرات صلح آمیز در عراقی حمایت کنند، اما هر گونه حمایتی خارج از این چارچوب با خطر مداخله نظامی و دیپلماتیک ایالات متحده امور عراق همراه خواهد بود. اگر مردم عراق حقیقتا به دنبال حق حاکمیت ارضی خود هستند، باید آن را با کمترین مداخله خارجی به دست آورند. شاید در صورت موافقت دولت موقت با انحلال پارلمان و تشکیل ساختار سیاسی مستقل، ایالات متحده بتواند به شکل‌گیری نهادهای دموکراتیک و ایجاد قوانین مالی در عراق کمک کند، اما نهایتا مردم عراق مجبور هستند رهبر و حزبی را بیابند که به ایجاد حاکمیت ارضی طولانی مدت و حقیقی و همچنین ثبات اقتصادی، بدون امتیازدهی در زمینه مواضع غیر فرقه ای متعهد باشد.

برای تحقق چنین دیدگاهی، لازم است که حمایت های سیاسی طرفدار یک عامل خارجی از جمله ایران و امریکا در دولت عراق اساسا از نو مهندسی شود و ساختار سیاسی عراق حاکمیت ارضی را در اولویت قرار دهد و با جنبش تظاهراتی در همه شهرهای جنگ زده تعامل داشته باشد.