میدل ایست نیوز: «منقذ داغر»، تحلیلگر سیاسی عراقی که کارنامه ای پربار در بررسی نزاع ها و عوامل اجتماعی آنها در عراق و سوریه دارد و با بسیاری از مراکز مطالعاتی جهانی همکاری کرده در مقاله ای به شیوع ویروس کرونا در جهان و تأثیر آن بر تضعیف گفتمان پوپولیستی در جهان و به طور خاص در عراق پرداخته است.
در این مقاله آمده: «آنالیزا مریلی» در پایان سال گذشته میلادی در مقاله ای نشان داد که 20 کشور جهان در سال های گذشته محکوم به قدرت پوپولیست ها بوده و در 14 کشور (ازجمله عراق) احزاب پوپولیست نقشی محوری در سیاست گذاری ها دارند.
این گسترش شدید پوپولیسم یکی از نتایج جهانی شدن اقتصادی بود. می دانم که جایگزینی برای جهانی شدن وجود ندارد، برای همین به نظرم می توان شاهد تغییرات اصلاحی فراگیری از نوع پیشنهادهای کینز برای اقتصاد سرمایه داری جهانی پس از رکود عظیم مالی دهه 1930 باشیم. او پیشنهاد کرد که دولت با نظارت بر سازوکارهای تولید و توزیع و تنظیم عرضه و تقاضا در بازار در اقتصاد سرمایه داری تعادل ایجاد کند.
پوپولیسم که از کاستی های جهانی سازی بهره برده در پی ناتوانی ها و ناکامی های نظام های پوپولیستی در مواجهه با ویروس کرونا تا حدودی به محاق خواهد رفت. برای همین است که «فرانسیس فوکویاما» می گوید که ذهنیت حاکم بر مدیریت و تصمیم گیری درباره کرونا در کشورهای استبدادی مانند چین با آنچه در کشورهایی که حاکمان پوپولیست دارند، مانند ایالات متحده، تفاوتی نداشته است. رهبران پوپولیست هم مانند دیکتاتورها به تصویری که مردم از ایشان دارند بیشتر اهمیت می دهند تا واقعیت ها.
عراق هم این چالش عمیق را تجربه کرده است. در چند سال گذشته چهره های پوپولیست تأثیر بسیاری بر سیاست در عراق داشته اند. مطالعات اجتماعی نشان داده که بیشترین اقبال به پوپولیسم در جوامعی دیده می شود که در آن ها بیگانه هراسی شدید و سرمایه اجتماعی اندک است. براساس تازه ترین آمارها نسبت بیگانه هراسی در عراق حدود 80 درصد و نسبت اعتماد مردم به یکدیگر در حد 10 درصد است.
مردم عراق می دانند که گفتمان سیاسی فرقه ای از عوامل اصلی فاجعه داعش در عراق بود. پس از شکست داعش در 2017 نوع تازه ای از گفتمان پوپولیستی در این کشور شکل گرفت که باز مبتنی بر نفرت پراکنی و تقویت گفتمان منطقه گرا و تقسیم عراق به محور مقاومت و محور تابع امریکا و تقسیماتی از این دست بود.
پوپولیست ها همیشه دربرابر نهادها و نظام، از فرد فداکار سخن می گویند: وقتی رهبر فداکار و پاک وجود دارد چه نیازی به نظام فاسد داریم؟ وجه شباهت آنها با نظام های استبدادی هم همین جاست: هر مخالفی شیطان رجیم است که باید از شرش راحت شد.
با اینکه چهره های پوپولیست همچنان تأثیرگذار هستند، ناکامی آنها در عملکرد مناسب دربرابر ویروس کرونا باعث تضعیف آنها خواهد شد. وقتی مردم دربرابر کرونا نگران مرگ دسته جمعی هستند، دیگر نگرانی از دیگری و از بیگانه منطق و معنایی ندارد.
شبکه های اجتماعی هم نقش مهمی در تقویت احساس همبستگی میان ملت ها داشتند. در دوره فاصله گذاری اجتماعی، شبکه های اجتماعی امکان پیگیری مصیبت ها در هر نقطه جهان را فراهم کردند و باعث چنان همبستگی شدند که گاهی بر ترس هم غلبه می کرد. این منطق کاملا برعکس منطق پوپولیسم است. انسان ها به جای ترسیدن از بیگانه برایش دل می سوزاندند. کاربران شبکه های اجتماعی عراق هم از این وضعیت مستثنا نبودند.
علاوه بر این، شیوع کرونا باعث توجه به علم و دستاوردهای علمی شد و این نیز در کاهش اقبال به گفتمان پوپولیستی تأثیرگذار بود که همواره بر صداقت خود تأکید می کند بی آنکه امکانات واقعی اش را در نظر بگیرد. پوپولیست ها مانند جادوگری هستند که با متوهم کردن مردم آنها را می فریبند. اما علم آنان را رسوا می کند. اینگونه بود که در عراق برخی پوپولیست ها که سراغ نظریه توطئه رفتند یا توجیه دینی برای کرونا دست وپا کردند، دربرابر حقایق علمی رسوا شدند و در مواردی حتی حرف خود را پس گرفتند.
نقش نهادهای حکومتی هم برای توده های مردم در عراق آشکار شد. پوپولیست ها نهادهای حکومتی را نظامی ضد مردمی معرفی می کنند، اما وقت بحران فعالیت منظم نهادها و همکاری دستگاه ها لازم می آید و اقدامات فردی و عملکرد نمایشی نتیجه ندارد. همچنین در چنین شرایطی دیگر کارشناسان باید حرف بزنند و اظهارات پوپولیستی کمکی به خروج از بحران نمی کند.
در بحران های قبلی عراق، مردان سیاست فعالیت چشمگیر داشتند، اما این بار وزیر بهداشت و کارشناسان پیرامون او و متخصصان حوزه بهداشت و سلامت بیش از همه دیده شدند و همه به توصیه های آنها گوش دادند و عمل کردند.
بشریت در تاریخ خود بحران های بسیاری را تجربه کرده و انسان هربار به مدد علم و منطق و نه خرافات آنها را پشت سر گذاشته است. عراق هم بحران های بزرگی را تجربه کرده که آخرین آنها همزمانی تهدید داعش و کاهش قیمت نفت در سال 2014 و دوره نخست وزیری «نوری المالکی» بود که با گفتمانی پوپولیستی عراق را دسته بندی کرد و باعث تثبیت نزاع های فرقه ای شد.
این گفتمان پوپولیستی به داعش امکان داد که یک سوم خاک عراق را به اشغال درآورد و هزاران عراقی را دچار مرگ و آوارگی کند و نتیجه نهایی آن کنار رفتن المالکی از قدرت به رغم موفقیت نسبی او در انتخابات بود.
نمونه برعکس آن هم گفتمان متعادل و تصمیم گیری های غیر پوپولیستی دولت «حیدر العبادی» و همکاری او با همه و جامعه بین الملل بود که باعث شد مردم عراق هم براساس منافع ملی وارد صحنه شوند و گفتمان داعشی نفرت را به محاق برند.
مانند سابق که بحران ها باعث شد پوپولیست هایی که در پی به وحشت انداختن ملت بودند از صحنه کنار روند، بحران کرونا هم باعث می شود کسانی که براساس گزارش های فراوان با تقلب گسترده در انتخابات در 2018 بر سر کار آمدند از صحنه کنار روند و بار دیگر دولت و نهادهای آن اقتدار خود را بازیابند.
