خبر اولسیاسی

آیا ویروس کرونا پایان حضور نیروهای امریکایی در منطقه را کلید خواهد زد؟

می توان گفت که یکی از پیامدهای منطقی کووید ـ 19 تسریع در روند تحولاتی است که از حدود یک دهه پیش آغاز شد؛ تضعیف قدرت و نفوذ امریکا در خاورمیانه.

میدل ایست نیوز: «کریستوفر فیلیپس»، پژوهشگر روابط بین الملل در دانشگاه لندن که کتابی نیز درباره جنگ سوریه نوشته، در مقاله ای به پیامدهای احتمالی شیوع کرونا بر سیاست های امریکا و دیگر کشورهای بزرگ بر خاورمیانه پرداخته است.

به نظر وی هنوز زود است که بدانیم بحران کووید ـ 19 چه تأثیری بر جغرافیای سیاسی خواهد نهاد، اما این ابهام باعث نمی شود که تحلیلگران در این باره گمانه زنی نکنند. در این مقاله نیز به چگونگی تأثیر احتمالی این ویروس بر روابط بین المللی در خاورمیانه می پردازیم و در عین حال تأکید می کنیم که این اپیدمی ممکن است ابعادی دور از انتظار پیدا کند.

در گذشته، بحران های بزرگ باعث تقویت برخی وضعیت هایی می شد که در عمل در صحنه حضور داشتند بی آنکه به تحولات کلی بینجامد.

بدین ترتیب می توان گفت که یکی از پیامدهای منطقی کووید ـ 19 تسریع در روند تحولاتی است که از حدود یک دهه پیش آغاز شد؛ تضعیف قدرت و نفوذ امریکا در خاورمیانه.

عوامل گوناگونی ازجمله شکست برنامه های امریکا در عراق و نارضایتی داخلی از توسعه طلبی های دولت امریکا و بحران مالی 2008 و رویکردهای «باراک اوباما» و «دونالد ترامپ» که هردو خواستار کاهش نقش امریکا در منطقه هستند اما این هدف را با روش های بسیار متفاوتی پیگیری می کنند همه و همه باعث تضعیف هژمونی امریکا در منطقه شده است.

همزمان صعود اقتصادی چین و افزایش حضور نظامی روسیه در منطقه و دخالت های بیشترشان در مسائل خاورمیانه نیز به چالشی دربرابر توسعه طلبی امریکا تبدیل شده است.

کووید ـ 19 همه این روندها را تسریع خواهد کرد.

به نظر می آید امریکا مانند دیگر کشورهای غربی مدتی سرگرم مسائل داخلی برای مبارزه با ویروس کرونا شود. این بحران بر فشار افکار عمومی به دولت امریکا برای کاهش دخالت در خاورمیانه و تمرکز بیشتر بر بهداشت و اقتصاد خواهد افزود.

البته این بدان معنا نیست که یک شبه امریکا از خاورمیانه خارج شود. احتمال اینکه امریکا پایگاه هایش در کشورهای خلیج را تخلیه کند یا پروژه های منطقه ای خود دربرابر ایران را متوقف کند بسیار پایین است. اما اگر با کمی فاصله به خاورمیانه نگاه کنیم متوجه می شویم که خاورمیانه جذابیت خود را به عنوان یک مرکز هژمونی امریکا از دست می دهد یا دست کم از این جذابیت تا حد زیادی کاسته می شود.

صرف نظر از اینکه پیروز انتخابات نوامبر 2020 امریکا چه باشد، اولویت امریکا دیگر آن چیزی نیست که پس از سپتامبر 2011 بود. جایگزین این اولویت ها چیست؟ یکی از گزینه ها بازگشت به اولویت های دهه های قبل است.

کاهش تدریحی نقش واشنگتن، مسکو و پکن را به وارد شدن به مسائل منطقه تشویق کرده است. روسیه در سوریه حضور نظامی دارد و از نیروهای ضد حکومتی در لیبی حمایت می کند و روابط خود را با ایران و مصر و اسرائیل و کشورهای خلیج تحکیم بخشیده است.

همزمان چین بر شراکت های اقتصادی و دیپلماتیک خود در منطقه افزوده و در پروژه عظیم «کمربند و راه» با خاورمیانه وارد تعاملات پایدار اقتصادی و اجتماعی شده و در پاکستان و جیبوتی حضور مستقیم دارد.

البته به نظر نمی آید که چین و روسیه در پی پر کردن جای امریکا در منطقه و هژمونی ای از جنس هژمونی امریکا باشند، اما تردیدی نیست که آنها نفوذ و حضور خود را در خاورمیانه افزایش خواهند داد.

از سوی دیگر، قدرت های داخلی خاورمیانه، یعنی ترکیه، ایران، عربستان و در رتبه بعدی اسرائیل، امارات، مصر و قطر، به نزاع بر سر قدرت و نفوذ در کشورهای دیگر ازجمله در سوریه و عراق و یمن و لبنان و لیبی برخاسته اند.

برخلاف آنچه در دهه 1990 و  اوایل قرن 21 شاهد بودیم، این دخالت ها دیگر بدون هماهنگی و مشورت با امریکا انجام می شود و حتی متحدان واشنگتن، مانند عربستان و امارات، در این صحنه منتظر نظر امریکا نمی مانند.

البته باید دید که حجم خسارت های روسیه و چین و کشورهای منطقه از ویروس کرونا در چه حد خواهد بود. این بحران توجه بسیاری را به ناکارآمدی دولت های استبدادی خاورمیانه و ناتوانی آنها در حل مشکلات اقتصادی ناشی از آن جلب کرده است.

این وضعیت باعث می شود که بتوانیم دو سناریو را فرض کنیم: نخست آنکه بازیگرانی که تأثیر کمتری از کرونا می پذیرند ــ چه دولت ها و چه تشکیلات غیر دولت مانند داعش یا گروه حفتر در لیبی ــ سراغ تشدید نزاع های منطقه ای بروند.

سناریوی دوم آن است که همه دخالت کنندگان احتمالی به اندازه کافی از کرونا آسیب ببینند ودر نتیجه مناطق مورد نزاع شاهد اندکی آرامش و آسایش شود.

در چنین حالتی، عقب نشستن امریکا و عدم تمایل چین و روسیه به بر عهده گرفتن نقش آن باعث تضعیف خصومت های منطقه ای، ازجمله میان ایران و عربستان، می شود و آنها را به همکاری و توافق وامی دارد.

منتقدان سیاست های واشنگتن همواره خواستار خروج آن از خاورمیانه بوده اند. احتمالا کووید ـ 19 روند این خروج را تسریع خواهد کرد. در حالت خوش بینانه شاهد دوران دخالت های کمتر نیروهای خارجی در خاورمیانه خواهیم بود.

با وجود این، هیچ بعید نیست که برعکس، خلأ ناشی از عقب نشینی امریکا و کاهش دخالت خارجی باعث شود که کشورهای منطقه بیشتر با یکدیگر نزاع کنند. شاید در آینده ببینیم که خاورمیانه بدون امریکا باثبات تر از وضعیت ناکامی امریکا در تحکیم هژمونی خود در خاورمیانه نیست.

منبع
میدل ایست آی

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا