نویسنده: آریل عزرایی
میدل ایست نیوز: اگر چیزی در منطقه مِنا (خاورمیانه و شمال آفریقا) قطعی باشد، آن عدم قطعیت در رابطه با ثبات در آینده است. علاوه بر بحران ویروس کرونا، جنگ داخلی در سوریه و درگیری اسرائیل و فلسطین و انفجار غم انگیز اخیر در بندر بیروت و تهدیدهای مداوم ناشی از گرم شدن کره زمین گواهی بر این موضوع هستند. با چنین چشم اندازهایی، چه کاری می توان برای تامین نیازهای انرژی منطقه در حال و آینده انجام داد؟
کلید کار در تداوم گسترش و ایجاد پیوندهای انرژی فرامرزی منطقه ای نهفته است. اتصال میان خطوط برق و خط لوله های گاز می تواند به کاهش چالش های مشترک کمبود انرژی منطقه کمک کند. همچنین، کشورهای منطقه باید زیرساخت های انرژی خود را به یکدیگر پیوند داده تا بتوانند انرژی را به نقاطی که بیشترین نیاز را دارند، انتقال دهند. تنها چنین ارتباط متقابلی می تواند بر تهدیدهای انسانی و طبیعی وارد شده علیه امنیت انرژی منطقه، غلبه کند.
آیا قابل تحمل است در حالی که ساکنان تل آویو به طور دائمی از برق استفاده می کنند، ساکنان غزه در فاصله 90 کیلومتری آنها، بیش از نیمی از روز را در تاریکی بگذرانند؟ آیا منطقی است که فلسطینی ها که در معرض بیشترین چالش های اقتصادی هستند، گران ترین برق حاصل از گازوئیل را داشته باشند؟ در حالی که لبنان از مصیبت های اقتصادی عمیقی رنج می برد، چرا مردم آن باید مجبور باشند هزینه بالای ژنراتورهای شخصی را متحمل شوند؟ چرا به غم منابع طبیعی فراوان، خاموشی ها در عراق عادی حساب می شوند؟
هیچ کشوری نمی تواند امنیت داشته باشد مگر تا زمانی که نیازهای اساسی انرژی و آب همسایگان آن تامین شوند.
در حالی که منطقه مِنا با چالش های زیادی در زمینه ایجاد ثبات روبروست، یک عامل تسکین دهنده مهم برای آن می تواند فراوانی منابع طبیعی در صورت بهره برداری خردمندانه، باشد. این امر مبنایی برای تولید مشترک و مقرون به صرفه برق از منابع انرژی مرسوم مانند گاز طبیعی و منابع انرژی غیرمتعارف از جمله انرژی های تجدیدپذیر خواهد بود.
در حالت ایده آل، منطقه مِنا باید بیشتر برق خود را از منابع پاک تولید کند. یکی از اصلی ترین منابع طبیعی که این منطقه به وفور از آن بهره می برد، خورشید است. بنابراین، انرژی خورشیدی کلید راه حلی روشن و پایدار برای منطقه به حساب می آید. در حقیقت، بسیاری از جذاب ترین پروژه های صفحات خورشیدی به کشورهای نفت خیز حاشیه خلیج فارس مربوط می شوند. امارات متحده عربی مثالی بارز چه در پروژه های عملی و چه از نظر نوآوری است. پروژه های قابل توجه انرژی تجدیدپذیر اردن و مصر را می توان در سرزمین های فلسطین پیاده سازی کرد. لازم به ذکر است که انرژی هسته ای نیز در سال های اخیر با توجه به رویکرد کشورها مبنی بر ایجاد تنوع در منابع تولید برق، پس از پیشرفت در اقدامات ایمنی و به کارگیری فناوری های پیشرفته، مجددا می تواند به عنوان یک منبع قابل توجه در نظر گرفته شود. گاز طبیعی هم سوخت پاک تری در مقایسه به گازوئیل یا زغال سنگ به شمار می رود و به وفور در منطقه مِنا یافت می شود. از این رو، این منبع یک سوخت مناسب در مرحله گذار به سمت منابع تجدیدپذیر پاک تر است. سوخت گذار لازمه برآورده کردن نیازهای اساسی برق کشورهای در حال توسعه است چون با ارتقا مناسب شبکه های برق می توان با استفاده از انرژی تجدیدپذیر تولید کرد.
اکتشافات گاز طبیعی فراساحلی در دریای مدیترانه شرقی در نزدیکی سواحل مصر، نوار غزه و اسرائیل، فرصتی منحصر به فرد برای مشارکت در زمینه انرژی در منطقه و فراتر از آن فراهم کرده است. مساله در توسعه این منابع و ساخت تجهیرات لازم برای تحویل آنها به مصرف کنندگان است. مجمع گاز «ایست مِد» که در ژانویه 2019 با حمایت مالی مصر در قاهره برگزار شد، گامی در مسیر درست بود و نه تنها اهمیت ذخایر گاز مدیترانه شرقی، بلکه نیاز به همکاری در توسعه و انتقال گاز به مصرف کنندگان منطقه ای و بین المللی را تصدیق کرد. ترکیه به طور محسوسی در این مجمع غایب بود و ادعاهای برخی از اعضای انجمن درباره ذخایر گازی آنها را رد کرد. البته این مساله می تواند با تشکیل جبهه ای مشترک در برابر تهدیدهای ترکیه، اتحادهای درون مجمع را بیش از پیش تقویت کند.
میدان گازی دریایی غزه هم باید در کنار سایر میادین در حال توسعه در سواحل مصر و اسرائیل توسعه یابد. دلیلش هم این است که مصرف کنندگان برق در سرزمین های فلسطین می توانند در کنار مصرف کنندگان اسرائیلی که از میادین گازی تامار، لویاتان، تانین و کاریش استفاد می کنند، از این منبع طبیعی بهرمند شوند. به علاوه، شبکه های برنامه ریزی شده خطوط انتقال گاز در منطقه مانند خط لوله گاز در نوار غزه، خط لوله گاز به شهر جنین و خطوط لوله اسرائیل به اردن و مصر ابزاری هستند که از طریق آنها می توان گاز را از این منابع فراساحلی به دست مصرف کنندگان رساند.
از آنجایی که اجرای پروژه های انرژی فرامرزی بدون حمایت سیاسی امکان پذیر نیست، آینده امنیت انرژی در منطقه ایجاب می کند که سیاست ها در همه مناطق وابسته تغییر یابند. اگرچه این پروژه ها جایگزین راه حل های سیاسی برای سرزمین های فلسطین و دیگر مناطق نیستند، اما می توانند حمایت قابل توجهی برای تلاش ها در زمینه دولت سازی و همکاری های منطقه ای فراهم آورند. پروژه های انرژی به ویژه هنگامی که عدم قطعیت های سیاسی سراسر منطقه را فراگرفته، می توانند تضمینی برای تامین نیازهای اساسی انرژی در آینده باشند. به علاوه، برقراری امنیت انرژی برای تضمین امنیت آب نیز بسیار حیاتی است.
جنگ های منطقه ای آینده به احتمال زیاد به دلیل اتمام ذخایر آب خواهد بود و تا زمانی که انرژی کافی برای نمک زدایی و پمپاژ آب جهت تامین تقاضای روزافزون وجود نداشته باشد، نمی توان به این مشکل رسیدگی کرد. این تهدید با تغییرات قابل ملاحظه آب و هوا در منطقه تشدید می شود و بر نیاز به انرژی بیشتر برای خنک کردن خانه ها، کشاورزی و صنعت می افزاید.
راه حل این چالش های انرژی در توسعه منابع طبیعی و ایجاد شبکه ای سراسری در منطقه متشکل از زیرساخت های انرژی از خط لوله های گاز گرفته تا خطوط برق نهفته است. ارتباط شبکه برق میان اردن و کرانه باختری اقدامی دلگرم کننده به شمار می رود. از نظر تجاری، دستیابی «شِورون» به «نوبل انرژی» با توجه به قدرت و حضور این شرکت در منطقه مِنا، می تواند انگیزه بیشتری برای توافق های منطقه ای ایجاد کند.
ایجاد بلوک های لازم انرژی در منطقه در زمان حال می تواند تضمینی برای جلوگیری از رها شدن کودکان در غزه یا بیروت در ظلمات شب باشد؛ خطری که اکنون و در آینده جان بسیاری را در غزه و دیگر مناطق تهدید می کند. تجربه نشان داده است که وابستگی های متقابل می تواند به کاهش تنش های سیاسی کمک کند، انگیزه هایی برای همکاری فراهم آورد و احتمالا گام برداشتن در جهت حل برخی از درگیری های برجسته منطقه مِنا را تسهیل کند.
