نیاز آمریکا به تغییر رویکرد در خاورمیانه از امنیتی به اقتصادی

نویسنده: امجد احمد

میدل ایست نیوز: از دید یک ناظر معمولی، داستان های منفی تمام نشدنی خاورمیانه می تواند دلیل کافی برای خودداری از سرمایه گذاری در این منطقه باشد؛ اما یک سرمایه گذار خوب می داند که اکنون بهترین زمان خرید است. بسیاری از آمریکایی ها فکر می کنند خروج از خاورمیانه و متمرکز کردن دوباره تلاش ها بر مسائل فوریتی داخلی به ویژه با توجه به مشکلات اقتصادی ناشی از همه گیری کرونا، یک ضرورت است. شرایط موجود در یمن، سوریه یا عراق هم می تواند حذف خاورمیانه از مقاصد سرمایه گذاری را به دلیل مشکلات سیستماتیک آسان کند. اما این منطقه بزرگ و پیچیده است و خارجی هایی که درک درستی از آن ندارند، درباره همه حدود ۲۰ کشور این منطقه به طور مشابه قضاوت می کنند.

ایالات متحده از طریق تعاملات امنیتی، اقتصادی و سیاسی در چند دهه گذشته، روابط قدرتمندی در منطقه ایجاد کرده است. اگر آمریکا روابط خود را با منطقه قطع کند، سرمایه گذاری های صورت گرفته با خون و هزینه گزاف به هدر خواهد رفت و این کشور یک فرصت استراتژیک را از دست خواهد داد. سقوط قیمت نفت از سال ۲۰۱۴ و فجایع اقتصادی ناشی از همه گیری کرونا رهبران منطقه را بر آن داشته تا به اقدامات متهورانه در بازتعریف و متنوع کردن اقتصاد بیاندیشند. برای ایالات متحده، همکاری نزدیک با شرکای منطقه ای می تواند یک فرصت عالی باشد.

دولت، شرکت ها و سرمایه گذاران  ایالات متحده در نگاه به منطقه عوامل زیر را در نظر بگیرند: پتانسیل منطقه در رقابت با اروپا از نظر بازار کالا و خدمات، نقشی که منطقه در ثابت نگه داشتن قیمت انرژی ایفا می کند، گام هایی که رقبای بین المللی مانند چین برای گسترش نفوذ خود در منطقه بر می دارند، و این واقعیت که امنیت بدون رونق اقتصادی شکننده است.

بازار در حال رشد برای کالاها و خدمات آمریکایی

خاورمیانه از یمن گرفته تا قطر، از کشورهای زیادی با سطح ثروت متفاوت تشکیل شده است. یکی از جوان ترین و سریع ترین رشد جمعیت در جهان را دارد. دارای بزرگ ترین ذخایر نفت و گاز در جهان است. چهار مورد از ده مورد صندوق ثروت مستقل قابل توجه جهان در این منطقه وجود دارند. این منطقه یکی از ده مالک اصلی اوراق خزانه داری آمریکا به شمار می رود. به همه این دلایل و موارد دیگر، آمریکا باید به خاورمیانه نه تنها از چشم انداز امنیت و انرژی، که از نظر اقتصادی نگاه کند.

امروز، خاورمیانه از نظر اقتصادی به اندازه اروپا برای آمریکا اهمیت ندارد. اما تحول خاورمیانه می تواند نهایتا آن را از لحاظ مشارکت اقتصادی با ایالات متحده در رده اروپا قرار دهد. اروپا امروز 6.9 درصد از جمعیت جهان را دارد و سهم تولید ناخالص داخلی آن در اقتصاد جهانی 15.6 درصد (بیش از دو برابر جمعیت آن) است. خاورمیانه 6 درصد از جمعیت جهان را دارد و سهم تولید ناخالص داخلی آن در اقتصاد جهانی تنها 4.6 درصد است. فضای زیادی برای رشد وجود دارد. جمعیت جوان و در حال رشد خاورمیانه می تواند یک نیروگاه اقتصادی باشد. این آمارهای جمعیتی مطلوب تنها در صورت همراه شدن با سطوح مناسب اشتغال زایی به رشد اقتصادی مبتنی بر مصرف می انجامد. بسیاری از شرکت ها پیشتر شرط بندی روی این تز سرمایه گذاری را آغاز کرده اند. شرکت های کلیدی که برای ورود معنادار به این بازارها تلاش می کنند، بازده خوبی داشتند.

اهمیت قیمت ثابت و منصفانه نفت برای سلامت اقتصادی ایالات متحده

ثبات قیمت جهانی انرژی همچنان بر آینده اقتصاد ایالات متحده تاثیر خواهد داشت. به رغم شعارهای مربوط به انرژی های تجدیدپذیر و صرفه جویی در انرژی، تقاضا نسبتا پایدار است و 80 درصد از انرژی مصرفی جهان همچنان از طریق سوخت های فسیلی تامین می شود. صنعت نفت شِیل ایالات متحده از منظر عرضه یک موفقیت استراتژیک است، اما به شدت نوسان دارد. آخرین تنش قیمت نفت بین عربستان و روسیه به این صنعت به شدت آسیب زد، موجی از ورشکستگی و کاهش نرخ اوراق قرضه صنعت شیل را پدید آورد و موجب خسارت اقتصادی و افزایش بیکاری شد. برخلاف دانش متعارف مبنی بر اینکه قیمت پایین انرژی برای اقتصاد ایالات متحده یک مزیت محسوب می شود، اما افزایش قیمت نفت است که برای صنعت انرژی ایالات متحده سود زیادی دارد.

برای سیاست های ملی انرژی ایالات متحده، خاورمیانه همچنان اهمیت دارد. با توجه به ذخایر بسیار زیاد و هزینه های استخراج در کشورهای تولید کننده نفت در خاورمیانه، این منطقه نقش مهمی در تعادل بازارهای جهانی انرژی و ابت و منصفانه نگه داشتن قیمت آن ایفا می کند.

ایجاد وزنه متقابل در برابر چین به عنوان کلید ثبات جهانی

چین سعی دارد بسیاری از خلاء های ایجاد شده در نتیجه عدم مشارکت یا غفلت آمریکا را پر کند. از پاکستان گرفته تا ایران و نیجریه، چین برای تقویت قدرت بین المللی خود معاملات اقتصادی می کند. این کشور جای خود را در خاورمیانه تثبیت کرده و با بازیگرانی مانند امارات و عربستان شریک شده است. ابتکارعمل کمربند و جاده چین و چشم انداز 2030 سعودی می تواند تعاملات اقتصادی بیشتر بین دو کشور را در پی داشته باشد.

در زمینه انرژی هم چین و دیگر کشورهای آسیایی مصرف کننده بیشتر صادرات اوپک هستند. طبیعی است که چین روابط اقتصادی نزدیک تر با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را می خواهد. اگر آمریکا همچنان به محدود کردن تعاملات خود در خاورمیانه ادامه دهد، چین از این مساله نفع خواهد برد. حمایت آمریکا از تقویت اقتصادهای خاورمیانه می تواند وزنه ای در برابر افزایش قدرت اقتصادی چین در این منطقه باشد.

امنیت بدون رونق اقتصادی شکننده است

ناامیدی و جوانی ترکیب خطرناکی است. همین ترکیب بود که در 2011 به بهار عربی انجامید. اگرچه به نظر می رسد که از شدت این جنبش کاسته شده، اما هنوز در بسیاری از گوشه های خاورمیانه می تواند نشانه هایی از آن دید. و اگرچه اکثر دولت ها در خاورمیانه اقتدارگرا هستند، اما به شدت برای افزایش هماهنگی بین حفظ قدرت خود و تامین نیازهای مردم تحت فشار قرار گرفته اند. اصلاحات سیاسی در کوتاه مدت بعید به نظر می رسد، اما اصلاح اقتصادی برای کاهش بیکاری و افزایش رفاه در دستورکار بیشتر کشورهای منطقه است.

بیشتر کشورهای خاورمیانه گرفتار بخش دولتی بزرگ و بخش خصوصی ضعیف هستند. این ترکیب اقتصادی پایدار نیست و به شکست می انجامد. بودجه بخش دولتی حتی در کشورهای صادرکننده نفت خلیج فارس هم ثابل توجه نیست. بیشتر این اقتصادها به تحولات قابل توجه نیاز دارند که در عمل، به معنای اقتصاد پویا و بازتر برای توسعه بخش خصوصی و سرمایه گذاری است. دولت ها باید با تغییر قوانین و مقررات منسوخ شده و با سرمایه گذاری در بخش های استراتژیک برای رسد، تنوع اقتصادی و فرصت شغلی ایجاد کنند.

سرمایه گذاری در امنیت لازم است، اما نه به بهای دست کشیدن از سرمایه گذاری در رونق اقتصادی. نبود تنوع اقتصادی می تواند به اندازه تهدیدهای امنیتی برخی بازیگران دولتی و غیردولتی خطرناک باشد. در واقع، مهم ترین تهدید برای اکثر کشورهای خاورمیانه جمعیت ناراضی، جوان و درحال رشد است که بیشتر از نسل های گذشته با جهان پیرامون خود آشنا و به دنبال فرصت های آموزش و اشتغال است.

آینده امیدوار کننده تر

با تغییر شرایط تعامل در خاورمیانه و اولویت بندی سرمایه گذاری در رونق اقتصادی و انسانی، منافع ملی ایالات متحده و دیگر بازیگران جهانی بهتر تامین خواهد شد. همه گیری کرونا فرصت بی نظیری را برای انجام اقدامات بی سابقه در راستای اقتصادی پویاتر فراهم آورده است. آمریکا و متحدان آن می توانند با مشارکت با بازیگران منطقه ای آینده بهتری را برای خاورمیانه و مردم آن رقم بزنند.