نویسنده: شائیل بِن-اپهریم
میدل ایست نیوز: پیمان عادی سازی روابط اسرائیل و سودان در حالی که عمدتا یک نعمت بزرگ انتخاباتی برای دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، تلقی می شود، اما برای خارطوم هم اهمیت زیادی دارد.
ترامپ در یک کنفرانس تلفنی با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، و عبدالله حمدوک، نخست وزیر سودان، به خبرنگاران گفت: «دولت های اسرائیل و جمهوری سودان توافق کردند که صلح کنند.» او در ادامه از نخست وزیر اسرائیل پرسید: «بی بی، فکر می کنی جو خواب آلود جو می توانست این معامله را انجام دهد؟» نتانیاهو که سعی می کرد از این ترفند آشکار انتخاباتی فاصله بگیرد، گفت: «چیزی که می توانم به شما بگویم این است که ما از کمک هر کسی در آمریکا در جهت صلح قدردانی می کنیم.» از نظر اسرائیل، این مساله فراتر از یک مساله حزبی و بخشی از یک تحول حائز اهمیت منطقه ایست.
جزئیات این معامله هنوز تایید نشده و حتی معلوم نیست که قرار است سفارتخانه ای گشوده شود یا خیر. یک منبع در وزارت امور خارجه اسرائیل به آسیا تایمز گفت اسرائیل از رویه آمریکا و سودان در این زمینه پیروی خواهد کرد: «تا آنجایی که می دانم، هیچ احساس شدیدی در طرف ما وجود ندارد.»
دولت سودان به شدت به زحمت افتاده که به روشنی اعلام کند این یک توافق صلح نیست و به دنبال عادی سازی روابط بوده است. طبق گزارش های تایید شده، اسرائیل قصد دارد کمک و سرمایه گذاری هایی در فن آوری و کشاورزی به سودان ارائه کند. اتفاقی که به احتمال زیاد با استقبال دولت سودان که سال گذشته پس از چندین دهه دیکتاتوری نظامی به قدرت رسیده و سعی دارد وضعیت اقتصادی مردم را بهبود بخشد، مواجه خواهد شد.
گذشته از اهداف انتخاباتی ایالات متحده، این توافق تاثیرات و عواقب ژئوپلیتیک دارد که از مهم ترین آنها می توان به انزوای قابل توجه ایران در منطقه اشاره کرد. همانطور که نتانیاهو اشاره کرد: «ایران ناراضی است، حزب الله ناراضی است، حماس ناراضی است، اما بسیاری دیگر بسیار خوشحال هستند.» البته فلسطینی ها هم از این تحولات به شدت ناراضی هستند. سودان به طور سنتی یکی از ثابت قدم ترین حامیان آرمان فلسطین بود. این توافق و دیگر توافق های عادی سازی روابط اخیر، اجماع عربی بر سر این مساله که تا زمانی که یک کشور مستقل فلسطین وجود نداشته باشد، عادی سازی امکان پذیر نیست را از بین برده است. واصل ابو یوسف، مسئول سازمان آزادی بخش فلسطین، این توافق را «یک خنجر جدید در پشت فلسطینی ها» توصیف کرد.
اما پس از توافق های مشابه بین اسرائیل با بحرین و با امارات متحده عربی، چرا این مساله اهمیت دارد؟
عادی سازی روابط اسرائیل با سودان از نظر استراتژیک اهمیت کمتری از توافق آبراهام دارد چرا که امارات یا بحرین در صحنه جهانی بازیکن های بزرگ تری هستند و توافق آبراهام تا اندازه ای نشان از تایید عربستان دارد. با این حال، توافق سودان از همه توافق های پیشین دگرگون کننده تر است. نتانیاهو وقتی گفت «این، یک دنیای جدید است؛ ما با همه همکاری می کنیم و آینده ای بهتر برای همه ما می سازیم؛» چندان اغراق نمی کرد.
سودان، اگرچه به صورت نمادین، در هر دو جنگ 1948 و 1967 نقش داشت و در درگیری 1973 هم نیرو اعزام کرد؛ اگرچه ارتش سودان دیرتر از آن رسید که در درگیری شرکت کند. مهم تر اینکه سودان از مدت ها پیش یک کشور سرکش بوده است. شاید شناخته شده ترین اقدام آن، نسل کشی اوایل قرن کنونی در دارفور باشد. سودان همچنین پایگاهی امن برای تروریسم به شمار می رفته است. القاعده سال ها در این کشور فعالیت می کرد. سودان برای جبران نقش خود در تروریسم موافقت کرد 335 میلیون دلار خسارت به خانواده های قربانیان آمریکایی حملات تروریستی گذشته بپردازد. این غرامت به دلیل حمایت لجستیک سودان از القاعده و اسامه بن لادن در اواخر دهه 1990 مربوط می شود.
سودان ابتدا در سال 2016 ایده عادی سازی روابط با اسرائیل را مطرح کرد. از دیدگاه خارطوم، این کار راهی برای جلب توجه واشنگتن و رهایی از تحریم ها بود. دولت باراک اوباما در اوایل سال 2017 به نشانه تایید رفتار بهبود یافته سودان، تحریم ها علیه این کشور را لغو کرد. سودان پس از برکناری عمر البشیر که به دلیل جرائم علیه بشریت تحت تعقیب دیوان کیفری بین المللی بود، بیشتر به سمت غرب چرخید. دولت دونالد ترامپ چند روز پیش از امضای توافق عادی سازی روابط، خارطوم را از فهرست حامیان مالی تروریسم وزارت خارجه حذف کرد.
روابط اسرائیل اسرائیل و سودان در گذشته تیره و تار بود. نه تنها دو کشور وارد درگیری نظامی شده بودند، بلکه در دهه های گذشته درگیر یک جنگ پنهانی نیز بودند.
نیروی هوایی اسرائیل در سال 2009 یک حمله هوایی در سودان انجام داد. هدف این حمله محموله موشک های فجر 3 به مقصد غزه بود. بعدتر فاش شد كه كماندوی نیروی دریایی اسرائیل همزمان با بمب گذاری در خاك سودان برای اختلال در عملیات ایران عمل کرده است. سودان این حمله را «نقض حاکمیت خود و غیرقانونی» دانست؛ اما اقدامی درشکایت از آن نکرد. دو سال بعد اسرائیل عبداللطیف آشکار، افسر تدارکات حماس، را در بندر سودان ترور کرد. ایهود اولمرت، نخست وزیر وقت اسرائیل، هم تهدید کرد که حماس در هیچ جا از جمله سودان در امان نخواهد بود.
در همین حال، یکی از مهم ترین لحظات درگیری اعراب-اسرائیل در خارطوم رخ داد. در سال 1967، درست بعد از آنکه ارتش اسرائیل بعد از 6 روز بر ارتش های همسایگان خود غلبه کرد، اتحادیه عرب از قطعنامه خارطوم خبر داد مبنی بر اینکه کشورهای عربی نه با اسرائیل صلح می کنند، نه آن را به رسمیت خواهند شناخت و نه با آن مذاکره می کنند.
اسرائیل در پی این اقدام نمادین و به تلافی مشارکت سودان در جنگ، شروع به حمایت فعالانه از جدائی طلبان در منطقه جنوبی سودان کرد. اسرائیل با ارائه تسلیحات و آموزش به ارتش سودان جنوبی کمک کرد تا جایی که آنها با موفقیت یک منطقه خودمختار ایجاد و سرانجام در ژوئیه 2011 استقلال خود را اعلام کردند. اسرائیل با خوشحالی متحد تازه استقلال یافته خود را به رسمیت شناخت.
اکنون، دولت سودان جنوبی نگران است كه نزدیكی اسرائیل و سودان بر روابط آنها تاثیر بگذارد. با این حال، سودان جنوبی به دو دلیل از مخالفت با توافق تل آویو-خارطوم خودداری کرده: اول، این یک پروژه برجسته آمریکایی است و جوبا بدون حمایت واشنگتن و تل آویو برای ادامه کار خود به مشکل بر می خورد؛ دوم، روابط بین سودان و سودان جنوبی بهبود یافته چون هر دو بیشتر درگیر اختلافات داخلی هستند.
توافق سودان و اسرائیل نه تنها پیروزی سیاست خارجی اسرائیل، که موفقیتی برای آمریکاست. در حالی که توافق های امارات و بحرین تقویت جهت گیری موجود سیاست خارجی به شمار می رود، توافق با سودان یک جهت گیری جدید در فاصله گرفتن از گذشته ای پر از اختلاف است.
