پس از افزایش تهدیدات علیه امنیت ملی؛ آیا عمان از سیاست بی‌طرفی دست خواهد کشید؟
عربستان و امارات سعی دارند با نفوذ در استان مرزی المهره یمن، اصل بی‌طرفی عمان را تحت الشعاع قرار داده و این کشور را وارد محور کنند.
میدل ایست نیوز: سیاست خارجی عمان طی دهه‌های متوالی با بی‌طرفی مثبت و تلاش‌های میانجیگرانه شناخته می‌شود و مسقط با در پیش گرفتن این سیاست توانست خود را از تندبادهای تحولات این منطقه پرآشوب از زمان سقوط شاه ایران، جنگ سرد، جنگ امریکا علیه عراق و افغانستان و بهار عربی دور نگه دارد.
عمان در دوره پادشاهی سلطان قابوس بن سعید موفق شد روابط خود با همه طرف‌های درگیر در منازعات منطقه‌ای را حفظ کند به طوری که در عین داشتن رابطه با تهران، با امریکا رابطه خوبی داشت همچنین در بحران قطر نیز، مناسبات خود با دو طرف بحران یعنی دوحه از یک سو و ریاض و ابوظبی و منامه را حفظ کرد.
نتیجه این سیاست این بود که مسقط تبدیل به یکی از فعال‌ترین و مورد اعتمادترین میانجی‌ها در پرونده‌های حساس منطقه‌ای شد و شاید علاوه بر نقش‌آفرینی‌اش در پرونده هسته‌ای ایران، مهم‌ترین نقشی که عمان ایفا کرد به آزادسازی سه شهروند امریکایی زندانی در ایران در سال 2010 و 2011 میلادی است.
اما بعد از درگذشت سلطان قابوس و روی کار آمدن سلطان هیثم بن طارق، نقشه تحولات منطقه‌ای به صورت پررنگ دسخوش تغییر شده است و چالش‌های بسیاری نظیر تشدید تنش میان امریکا و ایران، بحران خلیج و وضعیت ملتهب یمن در مرزهای عمان به وجود آمده است.
سلطان جدید عمان بعد از نشستن بر تخت پادشاهی بر تداوم سیاست سلفش و عدم مداخله در امور کشورهای دیگر و حفظ همزیستی مسالمت‌آمیز تاکید کرد اما تحولات فزاینده اخیر منطقه چه بسا همه را به بازنگری در اصول سیاسی پیشین وادارد و تنش‌های کنونی در مرزهای عمان با یمن در استان المهره، مداخلات عربستان و امارات در آن و پیامدهای آن بر حاکمیت و استقلال عمان، همه اینها می‌تواند سایه سنگین خود را بر سیاست حاکم بر عمان بیفکند..آیا مسقط ناچار خواهد شد از سیاست بی‌طرفی خود که دهه‌ها برای دفاع از امنیت ملیش بدان پایبند بود، دست بکشد؟
استان المهره یمن؛ امنیت ملی عمان
عمان نوار مرزی به طول 183 کیلومتری با یمن دارد که بخش عمده آن با استان المهره است، استانی که اهمیت راهبردی بسیاری برای عمان دارد لذا مسقط برخلاف دیگر کشورهای منطقه، سیاست کاملا متفاوتی را در قبال جنگ یمن در پیش گرفت و مرزهای خود به روی آوارگان یمنی گشود و با عملیات قاچاق مرزی برای پرهیز از وخیم‌تر شدن اوضاع و خارج شدن از آن از کنترل، با اغماض برخورد کرد.
در همین رابطه، عمان علیرغم کاهش شدید بهای جهانی نفت و پیامدهای بحران کرونا، هیچ‌گاه نخواست محدودیت‌ها در مرز مشترک با المهره را تشدید کند بلکه با باز گذاشتن جریان تجاری غیرقانونی تلاش کرد تا امکانات حداقلی برای زندگی و ثبات در این منطقه فراهم باشد، در این میان، نقش عمان در کاستن از شدت تنش‌های قبیله‌ای و خاموش کردن هر گونه تلاشی برای فتنه‌انگیزی در این منطقه کاملا مشهود است.
برخلاف وضعیت جنگ زده و ملتهب دیگر شهرهای یمن که عرصه رویارویی نیروهای انصارالله و ائتلاف عربی است، استان المهره علیرغم چشم‌طمع طرف‌های منازعه بدان، شاهد وضعیت نسبتا آرامی بوده است و علت این آرامش در درجه نخست به مناسبات تنگاتنگ سیاستمداران عمان با شیوخ قبایل استان المهره باز می‌گردد.
اما موضوعی که اخیرا دستخوش تغییر شده است به ورود عربستان و امارات به خط بحران برمی‌گردد به طوری که بلندپروازی‌ها و جاه‌طلبی‌های این دو کشور برای نفوذ در استان المهره، ثبات چندین ساله این استان را تحت الشعاع قرار داده است و عربستان حضور نظامی در الغیداء مرکز استان المهره و منطقه حوف برای خود دست و پا کرده است و امارات نیز از آغاز بحران یمن سعی در به دست آوردن جای پایی در این منطقه دارد.
افزایش بلندپروازی‌های عربستان
عربستان به استان المهره به عنوان دروازه‌ای برای توسعه بیشتر نفوذ خود در خلیج عدن می‌نگرند و ریاض از مدت‌ها پیش رویای ایجاد خط لوله‌ای از اراضی یمن و مشخصا از استان المهره را در سر می پروراند؛ خط لوله‌ای که می‌تواند وابستگی بع تنگه هرمز را کاهش دهد؛ تنگه‌ای که در گیرودار اختلافات تهران از یک سو و ریاض و واشنگتن از سویی دیگر قرار دارد.
عربستان طی دو ماهه پیش، دو لشکر متشکل از 2500 سرباز را به المهره گسیل کرده و علاوه بر آن، 1300 نفر از نیروهای گارد ساحلی یمن و 1500 نفر از نیروهای ویژه غیر دولتی در این منطقه حضور پیدا کرده‌اند همچنین ریاض بر گذرگاه‌های یمن و عمان و مشخصا دو گذرگاه صرفیت و شحن تسلط یافته و حرکت تجاری میان عمان و یمن را ممنوع کرده و تنها اجازه عبور و مرور افراد زخمی به عمان را می‌دهد، امری که تسلط عربستان بر ورودی و خروجی شهر را تحکیم بخشیده است.
در این میان، راهبرد عربستان در محکم کردن جای پای خود در استان المهره تنها به قدرت سخت و نظامی محدود محدود نشده بلکه ریاض قدرت نرم خود را هم بکار گرفته و دست به ساخت مدارس و مساجد با رویکرد سلفی و تعیین امامان جماعت سلفی زده و چندین طرح برای جوانان افتتاح کرده تا دل اهالی این منطقه را به دست آورد.
عربستان همچنین با حضور در این منطقه و فشار بر عمان که با بحران‌های اقتصادی شدیدی دست به گریبان است، تلاش می‌کند تا مسقط را از ایران دور کرده و این کشور را به حلقه کشورهای نزدیک به خود وارد کند اما پروژه ریاض برای تحکیم تسلط خود در استان المهره با مخالفت آشکار مردمی رو به رو شده است به گونه‌ای که چندین بار تظاهراتی علیه این حضور در المهره برگزار شده است، امری که عربستان را واداشته تا مراکز ایست و بازرسی در اطراف بندر نفتی این استان را 26 مرکز افزایش دهد.
نفوذ امارات؛ تهدیدی مستمر برای عمان
امارات به عمان به عنوان یکی از راهبردی‌ترین مناطق در زمینه ترانزیت دریایی می‌نگرد به طوری که این اهمیت با حاکمیت عمان بر شبه جزیره مسندم که تقریبا 600 کیلومتر با مسقط فاصله دارد و یک‌ششم نفت جهان از آنجا می‌گذرد، افزایش می‌یابد.
ابوظبی طی دو سال گذشته از طریف سلسله راهبردهایی نظیر تسلط بر همه بنادر منطقه با هدف محاصره شبه جزیره مسندم، در حال برنامه‌ریزی برای تسلط بر این شبه‌جزیره راهبردی است، امارات در نقشه‌ای که سال 2018 میلادی منتشر کرد، مسندم را بخشی از اراضی خود قلمداد کرد؛ امری که خشم و واکنش شدید عمان را در پی داشت.
جدای از طمع‌ورزی‌های امارات بر تسلط بر شبه‌جزیره مسندم با هدف کنترل یکی از مهم‌ترین آبراهه‌های بین‌المللی، تنش میان دو کشور تنها به این موضوع محدود نمی‌شود به طوری عمان بارها امارات به تلاش برای مداخله برای امور داخلی خود از رهگذر عملیات جاسوسی به منظور اطلاع از جزئیات توانمندی اقتصادی و نظامی و اختلافات داخل خاندان حاکم متهم کرده است.
علاوه بر موارد پیش گفته، اقدامات امارات در المهره نیز در دایره شک و تردیدهای عمان قرار دارد به طوری که تنها 4 ماه پس از ورود نیروهای اماراتی به یمن در قالب ائتلاف عربی، این نیروها وارد استان المهره شدند و هدف خود را این حضور نظامی، حفظ امنیت المهره به عنوان دومین استان بزرگ یمن و دروازه شرقی این کشور عنوان کرد اما عمانی‌ها به این اقدام به عنوان سیاستی برای تحت فشار گذاشتن خود می‌نگرند و بارها نسبت به حضور نظامی امارات در این منطقه هشدار داده‌اند.
آیا عمان از سیاست بی‌طرفی خود دست خواهد کشید؟
افکار عمومی عمان حضور عربستان و امارات در استان المهره را تهدیدی مخاطره‌آمیز برای خود قلمداد می‌کنند چرا که حضور نظامی و غیر نظامی ریاض و ابوظبی در المهره، حاکمیت عمان را در معرض تهدید قرار می‌دهد و نفوذ و کنترل مرزی این کشور را کاهش می دهد همچنین از منظر اقتصادی به دلیل مبادلات تجاری مشترک با یمن، از دست رفتن استان المهره، دستاورها و منافع اقتصادی مسقط را کاهش خواهد داد.
در این میان، این سوال باقی می‌ماند که آیا عمان ناچار خواهد شد از سیاست بی‌طرفی دست برداشته و برای دفاع از امنیت ملی خود به محور عربستان و امارات بپیوندد؟ پاسخ به این سوال دو بخش دارد؛ دست کشیدن عمان از سیاست بی‌طرفی علیرغم همه مخاطراتش، چه بسا علاوه بر عمان، امنیت همه منطقه را تحت الشعاع قرار دهد اما این احتمال وجود دارد که عمان در صورت احساس تهدید واقعی که آینده این کشور را مورد تهدید قرار دهد، به صورت جبری تن به این گزینه دهد.
اما بخش دوم پاسخ به سوال مذکور به موضوع میانجگری عمان مربوط می‌شود به طوری که همه کشورهای شورای همکاری از این تحول پرهیز می‌کنند و خواهان تداوم نقش اساسی و منطقه‌ای عمان به عنوان حلقه رابط میان طرف‌های منازعه در منطقه هستند.
از لحاظ میدانی نیز، انتظار نمی‌رود که طرح‌های عربستان و امارات در استان المهره قرین موفقیت شود چرا که ماهتیت قبیله‌ای این استان به شدت در برابر تلاش‌ها برای اعمال تسلط بر آن مقاومت خواهد خواهد کرد علاوه بر این، قبایل این استان رابطه تنگاتنگی با مسقط دارند و تلاش‌های عربستان و ابوظبی برای ایجاد تنش در این منطقه احتمالا به در بسته خواهد خورد.
