نشست بغداد و نقش جدید عراق

نویسنده: عقیل عباس

میدل ایست نیوز: در سال های گذشته، به ندرت پیش آمده که بغداد به دلیل اقدامات سازنده در مرکز توجه قرار گرفته باشد. کنفرانس همکاری و مشارکت بغداد، یک گردهمایی تاریخی برای همه کشورهای همسایه عراق به استثنای سوریه، و بازیگران منطقه ای و بین المللی مانند فرانسه، مصر، قطر و امارات متحده عربی، از بهبود این وضعیت در دوره نخست وزیری مصطفی الکاظمی و تبدیل شدن بغداد به جایی که رقبا و دوستان یکدیگر را ملاقات می کنند تا در جهت حل اختلافات و ایجاد مسیرهای مشترک گام بردارند، حکایت دارد.

نیمی از شرکت کنندگان در کنفرانس بغداد که 28 اوت برگزار شد، در بالاترین سطح سیاسی بودند که از جمله آنها می توان به امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر، و تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، اشاره کرد. امیر کویت که پیشتر به حضور در کنفرانس عراق ابراز تمایل کرده بود، به دلیل مشکلات سلامت خود نخست وزیر صباح الخالد الصباح را اعزام کرد. محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم دوبی و معاون رئیس جمهور و نخست وزیر امارات متحده عربی هم در کنفرانس حضور داشت. ایران حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جدید خود، را اعزام کرد. از ترکیه و عربستان هم وزرای امور خارجه در نشست حضور داشتند.

حقیقتا کار دشوار گردهم آوردن بازیگران مطرح منطقه سر میز مذاکره به خودی خود یک دستاورد دیپلماتیک برای دولت الکاظمی است به ویژه اینکه بسیاری از این بازیگران مانند ایران و عربستان سعودی، درگیر رقابت های آشکار با یکدیگر هستند. کاظمی میزبان سه دور مذاکرات بین ایران و عربستان سعودی بوده و در ابتکارات دیگری در رابطه با دیگر کشورهای منطقه مشارکت داشته است. کنفرانس بغداد را هم می توان ادامه تلاش های دولت کاظمی برای کاهش تنش ها در منطقه و حمایت از ثبات در عراق دانست.

حسن ندیم، وزیر فرهنگ عراق، از یک برنامه بلندپروازانه و گسترده صحبت کرده و گفته هدف این کنفرانس دو گانه بوده است: یکی سیاسی و دیگری اقتصادی. مورد سیاسی شامل تلاش هایی برای «کاهش تنش بین دیگر کشورهای منطقه» می شود که به «بازگرداندن ثبات به عراق» کمک می کند. مورد اقتصادی هم این گونه است که مشارکت های اقتصادی بین شرکت کنندگان در کنفرانس در زمینه های مختلف از جمله نفت، برق، کشاورزی، فرهنگ و آموزش و پرورش از جمله پروژه های ساخت مدرسه تقویت و تثبیت شود.

در رابطه با هدف سیاسی و حمایت از ثبات در عراق به نظر می رسد نوعی اجماع بین شرکت کنندگان وجود داشته است. هیچ کشوری در منطقه نیست که از عراقی درهم شکسته که در حفظ اقتدار خود در سراسر کشور ناتوان باشد، سودی ببرد. عراقی که درگیر بی ثباتی جدی باشد، خیلی راحت می تواند به محرکی برای بی ثباتی در سراسر منطقه تبدیل شود و انواع فعالیت های تروریستی و جنایتکارانه در سراسر منطقه گسترش می یابد.

گذشته از اجماع منطقه ای در حمایت از مبارزه عراق با تروریسم، یک عراق با ثبات معنای متفاوتی برای قدرت های مختلف منطقه حاضر در کنفرانس دارد.

برای ایران، عراق باثبات به معنای دولتی است که از لحاظ سیاسی در راستای «محور مقاومت» فعالیت خواهد کرد و می تواند یک شریک تجاری مطلوب باشد که به پذیرش واردات ارزان قیمت از ایران تمایل نشان می دهد؛ اگرچه این واردات اساسا سبب شده است بسیاری از تولیدکنندگان محلی در عراق از کار بیکار شوند.

برای عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی، عراق باثبات در اصل به معنای کشوری خارج از حوزه نفوذ مستقیم ایران است.

برای ترکیه، یک عراق قابل اعتماد کشوری است که توانایی برخورد با دشمن اصلی آنکارا، یعنی حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) و گروه های وابسته به آن در عراق را دارد.

با توجه به دشواری ایجاد همگرایی میان این منافع سیاسی متضاد، جای تعجب ندارد که کنفرانس بغداد به هدف نهایی خود نرسیده، اما این کنفرانس قطعا در تلاش های مستمر برای تغییر وضعیت عراق از میدان نبرد به پلی برای همکاری و مشارکت کمک کرده است.

یک موفقیت احتمالی که عراق توانایی تسهیل آن را دارد و کاظمی مدت هاست برای آن تلاش می کند، توافق مصالحه ایران و عربستان و پایان رویارویی علنی آنها و پیامدهای آن برای ثبات عراق است. تحقق این تنش زدایی برای کاظمی یک پیروزی سیاسی بزرگ خواهد بود و در حقیقت، اهمیت سیاسی کنفرانس بغداد هم به همین مساله برمی گردد.

در رابطه با سایر شرکت کنندگان مانند فرانسه، اردن و مصر، عمدتا ملاحظات اقتصادی مطرح بوده است و نه سیاسی. فرانسه که از قرارداد انرژی آرتوِی که غول نفتی «توتال» موفق به کسب آن شده، و قرارداد بازسازی فرودگاه بین المللی موصل که به بهای ناخوشنودی ترکیه به شرکت «اروپورت دپاریس اینگنری» رسیده به وجد آمده، به پروژه های سودآورتر در عراق به ویژه در زمینه انرژی چشم دوخته است و امید دارد که بتواند خلاء ناشی از خروج شرکت های آمریکایی و انگلیسی را پر کند.

مصر و اردن به دنبال معاملات تجاری و زیرساختی هستند. اگر عراق از اردن برق بخرد، پادشاهی در تنگنای مالی به یک منبع درآمد خوب و نسبتا ماندگار خواهد رسید. به علاوه، وابستگی عراق به خرید انرژی از ایران کاهش خواهد یافت که این مساله به معنای فشار کمتر واشنگتن بر بغداد برای کاهش این وابستگی خواهد بود. طرح عراق برای صادرات نفت از طریق بندر عقبه اردن و احتمالا از طریق بنادر مصر، خروجی های صادراتی این کشور را متنوع می کند و می تواند به آسیب پذیری این کشور در برابر ناآرامی های امنیتی و سیاسی مخاطره آمیز برای امنیت مسیرهای دریایی از طریق خلیج فارس بیانجامد. پروژه های زیربنایی برنامه ریزی شده با دو کشور ساخت جاده ها، پل ها و مدارس در عراق را شامل می شود که به شدت مورد نیاز است.

در رابطه با کنفرانس بغداد، تفکر و شخصیت کاظمی را می توان از دو جهت مشاهده کرد. اولی، تلاش او برای جلب همکاری اقتصادی در جهت حل یا کاهش آثار منفی درگیری های سیاسی است. این اصل به خودی خود منطقی است: مزایای اقتصادی افراد را گردهم می آورد، اما سیاست بین آنها فاصله می اندازد. اما تبدیل این اصل منطقی به واقعیت در منطقه ای بسیار ناپایدار و مستعد درگیری مانند خاورمیانه، در چند دهه گذشته یک چالش سخت و دشوار بوده است. دومی، به نوعی به شخصیت میانجی و رویکردی میانجی گری در تعارض ها برمی گردد: تلاش برای یافتن زمینه های مشترک میان مخالفان و یافتن راه حل ها به جای مقابله. در کشوری مانند عراق که برای مدت زمانی طولانی به ویژه در دوران دیکتاتوری صدام حسین از سیاست های «مجموع، صفر» آسیب دیده، چنین رویکردی به شدت مورد استقبال قرار می گیرد و می تواند خروج تاریخی از هنجارهای مشکل ساز گذشته باشد.