نویسنده: طلحه عبدالرزاق
میدل ایست نیوز: عراق به شدت به کمک های نظامی و اقتصادی آمریکا متکی است و سقوط افغانستان، بی ثباتی ذاتی کشورهای مشتری ایالات متحده را نشان می دهد. واقعا از زمان خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان تا سقوط کابل چندان طول نکشید و این در حالی بود که در بسیاری از ارزیابی های اطلاعاتی تصور می شد پایتخت این کشور جنگ زده دست کم 90 روز در برابر پیشروی بی امان طالبان مقاومت می کند.
طالبان به سادگی وارد کابل شد و عکس هایی از داخل کاخ ریاست جمهوری متروکه و سقوط رسمی دولت تحت حمایت آمریکا را برای جهانیان به نمایش گذاشت. به همین سادگی پروژه آمریکایی ها در افغانستان با کمترین سر و صدا به پایان رسید. هیچ کسی پیش بینی نمی کرد بازگشت طالبان به قدرت بدون کشتار جمعی عملی باشد؛ اما این گروه کابل را نسبتا بدون خونریزی بازپس گرفت.
در این میان، لرزه ای که احتمالا بر اندام نخبگان سیاسی عراق افتاده، حتی قابل تصور نیست. عراق، کشور دیگری است که اندکی پس از افغانستان شاهد اجرای پروژه آمریکایی بوده و حالا، در حال تماشای وقایع در افغانستان و شک و تردید درباره ادامه امنیت نسبی منطقه سبز بغداد است.
یادآوری یک تجربه دردناک برای عراق
ایالات متحده با رها کردن دولت افغانستان پس از حدود دو دهه، به همگان نشان داد که یک متحد غیرقابل اعتماد است و دوستی نیست که بتوان در مواجهه با مشکلات روی آن حساب کرد. ظاهرا وقتی برای آمریکا سودی نداشته باشی، در مواجهه با دشمن هیچ کاری برایت نخواهد کرد.
بسیاری از مفسران عراقی اکنون پیشروی طالبان را با ظهور داعش در سال 2014 مقایسه می کنند، اما این مقایسه چندان درست نیست و نمی توان گفت عراقی ها جان سالم به در بردند چون شجاعانه تر از نیروهای امنیتی افغان تحت حمایت آمریکا جنگیدند.
واقعیت این است که دولت عراق همانند دولت افغانستان، به شدت به قدرت های خارجی متکی است. و درست همانند افغانستان، به حسن نیت و ادامه کمک های اقتصادی و نظامی ایالات متحده وابسته است. و درست مانند افغانستان، یک دوست همسایه دیگر به نام ایران دارد. در سال 2014 که داعش ارتش عراق در دو سوم این کشور را شکست داد، تنها اتفاقی که مانع از سقوط بغداد شد، مداخله خارجی ائتلاف جهانی به رهبری آمریکا و نیروهای قدس سپاه پاسداران ایران به فرماندهی ژنرال قاسم سلیمانی بود که توسط آمریکا ترور شد.
وقتی آیت الله سیستانی، روحانی ارشد شیعه در عراق، با صدور فرمانی از همه افراد توانمند خواست با داعش مبارزه کنند، این سپاه پاسداران ایران بود که نیروهای شبه نظامی شیعه را تحت چتر حشدالشعبی سازماندهی کرد و فرماندهی آنها در جنگ را برعهده گرفت. نیروهای حشدالشعبی در کنار ارتش نه چندان قدرتمند عراق وارد جنگ شدند و ایالات متحده هم از آنها حمایت هوایی کرد. مجموعه این تلاش ها بود که عراق را نجات داد.
اتفاقی که نزدیک به فروپاشی عراق قلمداد می شود، از روزهای پایانی سال 2013 که تظاهرات به خشونت کشیده شد و نوری المالکی، نخست وزیر وقت، دستور مواجهه با تظاهرات کنندگان را صادر کرد، تا تابستان 2014 که بیشتر کشور تحت اشغال نیروهای داعش بود و بدون دخالت ایران و آمریکا به کلی از دست می رفت، در عرض چند ماه رخ داد.
واشنگتن 7 سال پیش خدماتی را به بغداد ارائه و آن را نجات داد و حالا، با محرو کردن کابل از همان خدمات، پایان آن را رقم زد.
بی ثباتی ذاتی کشورهای مشتری
کل این سناریو ممکن است دوباره اتفاق بیافتد و عراق این را می داند. اگرچه بعید است عراق به دلیل حمایت ها و تلاش ایران برای ممانعت از آشفتگی در این کشور به طور کامل در مسیر افغانستان پیش برود و سقوط کند، اما واقعیت این است که تهران به اندازه واشنگتن قدرتمند نیست. اگر آمریکا به این نتیجه برسد که حمایت از عراق ارزش زمان و هزینه های هنگفت آن را ندارد، آنگاه مسئولیت حل مشکل بر دوش ایران خواهد افتاد. و این مسئولیت به شدت سنگین خواهد بود.
عراق سالانه بین 3 تا 4 میلیارد دلار کمک نظامی دریافت می کند و بیشتر تجهیزات پیشرفته آن ساخت آمریکا هستند؛ تسلیحاتی که آمریکا چندان از دسترسی آزادانه ایران به آن خوشنود نیست. نیروهای امنیتی افغانستان در موقعیت مشابهی قرار داشتند، اما وقتی آمریکا تصمیم گرفت بار خود را ببندد و برود، هیچ کدام از تسلیحات و خودروهای زرهی آمریکایی کمکی به افغان ها نکرد.
وجه دیگر تشابه بین عراق و افغانستان، فساد شدیدی است که در دولت ریشه دوانده. عراق در شاخص «درک بین المللی از فساد» همواره در یکی از پایین ترین رده ها قرار گرفته است. فعالیت های تجاری عمدتا مستلزم پرداخت رشوه هستند و بودجه وزارتخانه ها توسط احزاب سیاسی کنترل می شوند. یکی از اصلی ترین اعتراض ها در تظاهرات گسترده چند سال گذشته به همین نبود شفافیت در مدیریت امور بوده است. طبق آمارهای رسمی، در آخرین انتخابات سال 2018 تنها 44.5 درصد از واجدین شرایط رای دعی در انتخابات شرکت کردند.
عراق در ماه اکتبر انتخابات سراسری پیش رو دارد و مردم این کشور باور خود را به دموکراسی از دست داده اند و می شود انتظار داشت که میزان مشارکت در انتخابات به اندازه سال 2018 ناامیدکننده باشد که این یعنی، همان سیاستمداران قدیمی با سودجویی به کنترل وزارتخانه های ادامه خواهند داد. تغییری در وضعیت عراق ایجاد نخواهد شد و تنها میزان بی اعتمادی عراقی ها به سیاستمداران بیشتری می شود.
در شرایط کنونی چندان دور از انتظار نخواهد بود اگر چیزی شبیه به آنچه پیشتر در ویتنام جنوبی اتفاق افتاده و حالا در أفغانستان در حال وقوع است، در عراق نیز رخ دهد. ویتنام جنوبی تقریبا دو سال پس از خروج نظامی آمریکا فروپاشید و پایتخت آن در 1975 در میان فریادها علیه خیانت آمریکا سقوط کرد.
زمانی فرا خواهد رسید که ایالات متحده به عراق نیز به مثابه یک مسئولیت اقتصادی و سیاسی خواهد نگریست و سعی خواهد کرد با قطع کردن روابط خود با طبقه سیاسی که تنها به منافع خود اهمیت می دهند، جلوی ضرر بیشتر را بگیرد. تنها امید این است که دولت عراق درس خود را از تحولات گرفته و تا پیش از فرار رسیدن آن روز، به دولتی نماینده مردم و منافع آنها تبدیل شده باشد. در حال حاضر، این بزرگ ترین چالش پیش روی شهروندان عراق و آندسته از سیاستمدارانی است که حقیقتا سعی دارند شرایط را تغییر دهند.
