نویسنده: جیمز ام. دورسی
میدل ایست نیوز: با حمله روسیه اوکراین، شرایط در منطقه خاورمیانه به شدت پیچیده شده است و اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس احساس می کنند روی بندی باریک راه می روند و سعی دارند از روی آن سقوط نکنند. البته کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از نظر وابستگی به ایالات متحده و برتری نظامی آن در منطقه در قیاس با اسرائیل انعطاف پذیری بیشتری دارند چرا که اسرائیل در واکنش به انتقادها به اشغال 54 ساله کرانه باختری به شدت به حمایت سیاسی آمریکا در جامعه بین المللی وابسته است.
اما وابستگی کشورهای خلیج فارس و اسرائیل به آمریکا شرطی مخاطره آمیز در بلند مدت است که می تواند در کوتاه مدت گران تمام شود و البته سایه های خاکستری بالقوه بسیاری هم در این میان وجود دارند.
اسرائیل در ابتدا به دنبال آن بود که یک مسیر مشخص را طی کند؛ حمایت خود را از تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین اعلام، اما از اشاره به حمله روسیه به این کشور اروپای شرقی در بیانیه های خود خودداری کرد و به طور همزمان،مانع از انتقال سلاح های ساخت اسرائیل از کشورهای بالتیک به اوکراین شد. نگرانی اسرائیل از آن است که انتقاد از روسیه یا حمایت مادی از اوکراین به واکنش خصمانه روسیه در سوریه یا مداخله به شیوه تلافی جویانه بیانجامد و روسیه سعی کند مانع از حملات اسرائیل به هدف های ایرانی و نیروهای شبه نظامی متحد ایران در سوریه شود.
مقامات اسرائیلی می دانند که این بندبازی در نهایت سودی نخواهد داشت و تل آویو در نهایت مجبور می شود در محکوم کردن صریح اقدامات مسکو، به باقی جامعه جهانی بپیوندد، اما همچنان سعی دارند تا حد امکان از مواجهه مستقیم با روسیه خودداری کنند. اولین واکنش شدیدالحن اسرائیل، اظهارات یاییر لاپید، وزیر خارجه، بود که حمله روسیه به اوکراین را نقض شدید نظم بین المللی خواند و گفت: « اسرائیل این حمله را محکوم می کند و آماده ارائه کمک های بشردوستانه به شهروندان اوکراین است. اسرائیل تجربه طولانی در جنگ دارد و جنگ راه حلی برای مناقشه نیست.»
آنشِل فِفِر، روزنامه نگار اسرائیلی، در توییتی نوشت که این اظهارات در مقایسه با واکنش دیگر کشورها نسبتا بی اهمیت بودند، اما همچنان یک انحراف اساسی از موضع بی طرفانه اسرائیل در کل دوران ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین به شمار می رود.
نگرانی های اسرائیل درباره انتقام جویی احتمالی روسیه در سوریه، آن را در موقعیت دشواری قرار داده چرا که سبب شده اسرائیل نتواند واکنش مناسبی به منافع حدود 140 هزار یهودی ساکن اوکراین نشان دهد. رویکرد اسرائیل به این موضوع این بوده که اعلام کرده به اسرائیلی ها و یهودیانی که از اوکراین فرار می کنند و از طریق مرزهای زمینی به رومانی، مجارستان، لهستان، اسلواکی یا مولداوی می روند، کمک خواهد کرد.
به نظر می رسد اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس راهبردهای متفاوتی را در واکنش به بحران اوکراین اتخاذ کرده اند. در حالی که اسرائیل با اتخاذ نکردن تدابیر ضد روسی و طفره رفتن از محکوم کردن مستقیم روسیه به دنبال حذر از خشم پوتین است، کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی ظاهرا در صدد نزدیکی بیشتر به روسیه و چین برآمده اند تا تغییر رویکرد خود را به این دو قدرت و همچنین ایالات متحده نشان دهند.
به نظر می رسد اقدامات عربستان و امارات نه تنها از تمایل آنها به بالا بردن مبلغ شرط بندی ناشی می شود، بلکه همچنین بازتابی از افکار عمومی در منطقه است مبتنی بر آنکه اکنون که یک دهه از انقلاب های بهار عربی سال 2011 می گذرد، توهمات درباره دموکراسی و تغییرات سیاسی که توسعه اقتصادی در پی نداشتند، از بین رفته و نومیدی جای آن را گرفته است.
امانی ای. جمال و مایکل رابینز از نظرسنجی «عرب بارومیتر (فشارسنج عربی)» در تحلیلی از نظرسنجی های خود در جریان یک دهه گذشته اینطور نتیجه گرفته اند: «شکوفایی مختصر احساسات و جنبش های طرفدار دموکراسی به تشکیل دولت های دموکراتیک بادوام منجر نشد؛ با این حال، شاید مساله مهم تر این بود که تغییر و تحول اقتصادی که مردم سراسر خاورمیانه شدیدا آرزوی آن را داشتند، نیز به دست نیامد.» آنها اینطور ادامه دادند: «در حالی که ایالات متحده از تعهدات خود به خاورمیانه می کاهد، الگوی اقتصادی و توسعه چین و تا حدی مدل روسیه برای بسیاری از اعراب جذاب تر شده است… این الگوها دست کم در ظاهر از هیاهوی سیاسی دموکراسی به دور هستند و به ثبات و رشد اقتصادی نوید می دهند.»
مانند اسرائیل، عربستان سعودی هم نمی خواهد اقدامی صریح علیه منافع روسیه انجام دهد. پادشاهی با این کار دو پرنده را با یک سنگ می زند: در را به روی مسکو باز نگه می دارد و امتناع جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، از تعامل با ولیعهد محمد بن سلمان را تلافی می کند. بایدن در واکنش به قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار مخالف سعودی، در سال ۲۰۱۸، با بن سلمان سرد برخورد کرده است. ملک سلمان هم ماه گذشته در یک تماس تلفنی درخواست بایدن برای افزایش تولید نفت عربستان را در تلاشی برای کاهش قیمت ها و کاهش درآمد روسیه، رد کرد.
فروش نفت و گاز امکان جمع آوری 600 میلیارد دلار را برای روسیه فراهم آورده که تاثیر اولیه تحریم های آمریکا و اروپا را تا اندازه ای خنثی می کند. آنچه اهمیت مخالفت عربستان با درخواست بایدن را جالب توجه می کند، این است که پادشاهی سعودی فارغ از سود و زیان خود، همواره عرضه و تقاضا را مطابق منافع اقتصادهای غربی متعادل می کرده است.
در رابطه با امارات متحده عربی، شاید بتوان خرید 12 جت جنگنده سبک ال-15 از چین و گزینه خرید 36 فروند جنگنده دیگر را تصادفی و بی ربط به بحران اوکراین قلمداد کرد. اما این اتفاق دو ماه پس از تعلیق مذاکرات امارات بر سر جنگنده های اف-35 ساخت ایالات متحده رخ داده که جالب توجه است.
مشکل عربستان سعودی و امارات متحده عربی و اسرائیل و ترکیه و دیگران در خاورمیانه این است که تحولات اوکراین به طور بالقوه جعبه پاندورا را باز می کند که در آن قدرت های بزرگ در هر دو طرف شکاف می توانند به شعار خداکثری دوران جورج دابلیو. بوش در دوران پس از 11 سپتامبر مبنی بر اینکه «شما یا با ما هستید یا علیه ما» بازگردند. تحریم های ایالات متحده با ماهیت فرامرزی، کشورهای ثالث را به اعمال یا تحمل مجازات ها وا می دارد.
در همین حال، روسیه فعلا دست برتر را در اوکراین دارد، اما طولانی شدن جنگ به نفع آن نخواهد بود و می تواند شرایط را تغییر دهد. همچنین، هنوز مشخص نیست چقدر حمایت عمومی داخلی از حمله ولادیمیر پوتین به اوکراین وجود دارد.
نتیجه نهایی این است که نه روسیه، به ویژه اگر در اوکراین گرفتار باشد، و نه چین، هیچ کدام مایل یا قادر به جایگزینی ایالات متحده به عنوان ضامن امنیت خلیج فارس نیستند. همین مساله موقعیت را برای بازیگران خاورمیانه دشوار می کند و خطر شرط بندی را بالا می برد. بازیگران خاورمیانه در حالی که وزنه ای بر دوش دارند که آمریکا در یک سوی آن و روسیه و چین در طرف دیگر هستند، روی بند راه می روند.
