قطر یا ایران؛ با تحریم روسیه کدام کشور کمبود گاز در اروپا را جبران خواهد کرد؟
پس از حملات روسیه به اوکراین، کشورهای اروپایی درصدد آن برآمدند تا وابستگی خود به گاز روسیه را کاهش دهند که در همین رابطه ایران و قطر مطلوبترین جایگزینهای روسیه برای تأمین گاز اروپا بهحساب میآیند.
میدل ایست نیوز: پس از حملات روسیه به اوکراین و تحریمهایی که علیه این کشور صورت گرفت، نگرانیها بابت تأمین گاز اروپا افزایش یافت، چرا که روسیه بزرگترین صادرکننده گاز به اروپا تحتفشار تحریمهایی است که ممکن است صادرات گاز این کشور را متوقف کند.
در سال 2020، اتحادیه اروپا در مجموع 399 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی مصرف کرد که 56 میلیارد مترمکعب یا نزدیک به 14 درصد آن را کشورهای عضو اتحادیه اروپا تولید کردند. در نیمه اول سال 2021، مصرف گاز طبیعی اتحادیه اروپا به 226 میلیارد مترمکعب رسید که از مدت مشابه در سال 2020، 23 میلیارد مترمکعب یا 11 درصد بیشتر بود. در سالهای گذشته هم بهتدریج سهم الانجی در سبد انرژی اروپا افزایش یافت؛ آمریکا، قطر و روسیه تأمینکنندگان اصلی الانجی اروپا بودند.
ژانویه گذشته واردات گاز طبیعی مایع اروپا رکورد جدیدی ثبت کرد و به حداقل 8.1 میلیون تن الانجی رسید و در حال حاضر 37 ترمینال برای واردات الانجی در اروپا وجود دارد.
پس از حملات روسیه به اوکراین، کشورهای اروپایی درصدد آن برآمدند تا وابستگی خود به گاز روسیه را کاهش دهند؛ آلمان پروژه خط لوله گاز طبیعی نورد استریم 2 را پس از این که پوتین دو منطقه جداییطلب در شرق اوکراین را به رسمیت شناخت، معلق کرد و به نظر میرسد جدیدترین تنشها باعث شده است برلین به بحران میان روسیه و اوکراین بهشدت واکنش نشان دهد.
پیامدهای توقف صادرات گاز روسیه به اروپا
تأثیر بر اقتصاد روسیه
انرژی شریان اقتصاد روسیه است به طوری که صادرات نفت و گاز حدود 40 درصد از بودجه فدرال و 70درصد از مجموع صادرات این کشور را تشکیل میدهد.
قطع صادرات نفت و گاز روسیه به مصرفکنندگان بزرگ به معنای توقف درآمدهای ارزی است و در سایه تحریمهای سنگین و بیسابقه کنونی منجر به فروپاشی فوری اقتصاد روسیه خواهد شد.
اکنون که تحریمهای بینالمللی علیه روسیه اعمال شده و ارزش پول ملی این کشور 65 درصد سقوط کرده و هزاران شرکت بینالمللی از اراضی روسیه خارج شدهاند، گزینه توقف صادرات گاز به اروپا خسارتهای بسیاری به همراه خواهد داشت، مسکو اکنون نیاز مبرمی به این درآمدها برای تأمین هزینه عملیات نظامی خود در اوکراین و تضمین ثبات داخلی دارد.
بر اساس قرارداد 400 میلیارد دلاری و 30 ساله، روسیه هرسال باید 10 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به چین تحویل دهد و این رقم از سال 2024 میلادی به 38 میلیارد مترمکعب افزایش مییابد اما این مقدار بسیار کمتر از میزان صادرات روسیه به اروپا است که در سال چیزی حدود 150 تا 190 میلیارد مترمکعب برآورد میشود.
بعید است روسیه بتواند در کنار چین به هند بهعنوان یک بازار جایگزین گازی بهجای اروپا تکیه کند، هند در سال 2021 میلادی تنها یک درصد نیازهای گازی خود را از روسیه وارد کرده است.
تأثیر بر اقتصاد اروپا
کشورهای اروپایی حدود یکچهارم انرژی برق خود را از گاز طبیعی تولید میکنند و حدود یکسوم نیازهای گازی خود را از روسیه وارد میکنند.
حتی آلمان بهعنوان بزرگترین اقتصاد اروپا طی 10 سال اخیر وابستگی خود به واردات انرژی از روسیه را افزایش داده است بهطوری سهم گاز طبیعی وارداتی از روسیه از 40 درصد به 55 درصد تأمینکننده نیازهای آلمان افزایشیافته است.
کشورهای اروپای دیگر نظیر چک، مولداوی و لاتیوا 100 در تأمین گاز طبیعی خود به روسیه وابسته هستند.
در نتیجه اقدام روسیه در بستن شیر خط لوله صادرات گاز به اروپا، امنیت انرژی در این قاره را به دلیل نبود جایگزین کافی در کوتاهمدت با تهدید روبهرو خواهد کرد.
و حتی اگر جایگزینی هم وجود داشته باشد، هزینه آن بسیار بالا خواهد بود همچنین اروپا فاقد ایستگاههای کافی تبدیل گاز مایع به گاز شهری است که از کشورهایی نظیر امریکا و قطر وارد میکند.
قیمت گاز پس از بحران جنگ روسیه و اوکراین به سطح بیسابقهای رسیده و 60 درصد افزایشیافته است.
کدام کشورها میتوانند جایگزین روسیه در صادرات گاز شوند؟
آمریکا
آمریکا یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی و صادرکنندگان گاز مایع در جهان با اتکا به شیوه “هیدروفرکینگ” یا ”شکست هیدرولیکی” است. این روش، به دلایل زیستمحیطی، بسیار بحثبرانگیز است.
آمریکا در هفتههای گذشته، صادرات گاز مایع خود به اروپا را افزایش داده است. بااینحال، این موضوع به طور مستقیم، چندان فایدهای برای آلمان ندارد چرا که آلمان، پایانهای برای واردات گاز طبیعی مایع ندارد.
نروژ
نروژ هم یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز در جهان است و در حال حاضر، حدود یکسوم از گاز موردنیاز آلمان را تأمین میکند. بااینحال، امکان افزایش واردات گاز از نروژ وجود ندارد.
کشورهای آفریقایی
الجزایر، دهمین صادرکننده بزرگ گاز در جهان است و در سال 2021 میلادی بخش بزرگی از گاز طبیعی مایع این کشور به مقصد بازارهای اروپایی صادر شده است. این امر، الجزایر را به یکی از مهمترین تأمینکنندگان گاز برای کشورهای اروپایی تبدیل میکند.
شرکتهای صادرکننده گاز الجزایر تاکید کردهاند که قبل از هر چیز باید ”گاز اضافی” در الجزایر وجود داشته باشد؛ یعنی ابتدا همه تعهدهای قراردادی و تقاضاها برای گاز الجزایر تأمین شوند و سپس گاز باقیمانده، میتواند به اروپا فرستاده شود.
نیجریه نیز از کشورهایی است که بیشترین ذخایر گازی در جهان را دارند. گاز نیجریه بهمراتب از میزان نیاز داخلی بیشتر است برایناساس، احداث یک خط لوله 4000 کیلومتری از غرب آفریقا به اروپا، دستکم در میانمدت میتواند به کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه کمک کند. این خط لوله در صورت احداث میتواند تا 30 میلیارد مترمکعب گاز را ابتدا به الجزایر، و سپس به اروپا منتقل کند. اما ساخت و راهاندازی چنین پایانههایی سالها طول میکشد.
دو جایگزین مهم
قطر
قطر یکی از بزرگترین صادرکنندگان گاز مایع و در کنار روسیه و ایران، دارای بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان است.
بااینوجود، قطر با بیشترین ظرفیت خود تولید میکند و وزیر انرژی این کشور بهتازگی، یعنی تنها دو روز قبل از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین، گفته بود که قطر برای تولید بیشتر گاز به “سرمایهگذاریهای گسترده در زیرساختها” و قراردادهای بلندمدت با اروپاییها نیاز دارد.
قطر اما میتواند در سالهای آینده، میزان تولید گاز مایع خود را افزایش دهد.
قطر بهعنوان یکی از صادرکنندگان بزرگ گاز مایع در جهان اخیراً اعلام کرده است که این کشور و یا هر کشور دیگری توان جبران گاز صادراتی روسیه به اروپا را ندارد زیرا با دیگر کشورها قراردادهای بلندمدت گازی دارد و نمیتواند تعهدات خود در قبال این کشورها را زیر پا بگذارد.
ایران
همان گونه که تصور میشود در اجلاس اخیر سران کشورهای اوپک گازی نیز چنین مسئلهای مطرح شده باشد، ایران میتواند بخشی از نیاز اروپا به گاز را تأمین کند. باتوجهبه تداوم مذاکرات تهران و گروه 1+4 و ذخایر عظیم گاز طبیعی ایران، برخی دولتمردان و کارشناسان انرژی ایران بر این عقیده هستند که در صورت رفع تحریمها و افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز، ایران میتوانند نقش مهمی در امنیت انرژی اروپا ایفا کند و حتی جایگزین روسیه در بازار گاز طبیعی اروپا شود.
اما چنین امری، بهسادگی امکانپذیر نیست، صنعت نفت و گاز ایران در چهار دهه اخیر بارها بهخاطر سیاست خارجی و برنامه هستهای با تحریم شدید روبرو شده است. شدت تحریمها به حدی بوده است که ایران با داشتن دومین ذخایر اثبات شده گاز طبیعی در جهان، نهتنها با مشکل تأمین گاز مصرفی در فصول سرد سال روبروست بلکه با قطع صادرات به کشورهای عراق و ترکیه، مقاصد عمده صادرات گاز طبیعی ایران، در خطر ازدستدادن بازار انرژی این دو کشور نیز هست.
استراتژی ایران افزایش تولید گاز طبیعی برای مصرف داخلی و همچنین تزریق آن به چاهها برای افزایش ظرفیت تولید نفت بوده است. ترجیح نظام این بود که با مصرف گاز طبیعی در داخل، نفت خام بیشتری صادر کند.
علاوه بر این، مهمترین چالش آینده صنعت گاز طبیعی ایران افت فشار در میدان پارس جنوبی، تأمینکننده 70 درصد گاز طبیعی مصرفی در ایران است. اگر مشکل افت فشار با فناوری پیشرفته خارجی رفع نشود، در میانمدت با تداوم افزایش مصرف داخلی و کاهش ظرفیت تولید، ایران به واردکننده گاز طبیعی تبدیل خواهد شد.
با وجود موانع ذکر شده، کماکان ایران و قطر مطلوبترین جایگزینهای روسیه برای تأمین گاز اروپا بهحساب میآیند.