پیامدهای سفر امیر قطر به ایران و ترکیه

میدل ایست نیوز: تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر در ماه مه سال جاری سفرهای منطقه‌ای و اروپایی ترتیب داد تا بدین‌وسیله نقش مهم خود را بیش‌ازپیش در جهان بین‌الملل ایفا کند. تمیم بن حمد آل ثانی در پاسخ به سفر ماه فوریه رئیس‌جمهور ایران به قطر، به تهران سفر کرد و مورد استقبال مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت، سپس به آنکارا رفت و به رایزنی‌های محرمانه با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه پرداخت، بعد از آن نیز تور سفرهای اروپایی خود را آغاز کرد.

سفر امیر قطر به تهران

قطر را می‌توان کشور دوست ایران در شورای همکاری دانست؛ روابط ایران و قطر در بیشتر دوره‌ها مبنی بر همکاری و حسن هم‌جواری بوده اما در سال‌های اخیر دامنه همکاری میان دو کشور گسترش‌یافته است.

در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در ایالات متحده آمریکا، قطر یکی از کشورهایی بود که با تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران همکاری نکرد و حاضر نشد خلأ نفتی ایران را جبران کند.

در سوی دیگر زمانی که قطر در سال 2017 از جانب همسایگان خود تحریم شد، ایران دریا و آسمان خود را به روی این کشور باز گذاشت و با صادرات مایحتاج شهروندان قطری مانع از تبدیل تحریم به یک بحران تمام‌عیار شد.

باتوجه‌به روابط نزدیک تهران و دوحه در سال‌های اخیر و سفرهای دوجانبه مقامات دو کشور به نظر می‌رسد سفر اخیر امیر قطر به تهران نیز در راستای رایزنی برای افزایش همکاری‌های دوجانبه بوده است.

برقراری صلح و امنیت در منطقه نیز از اهداف این سفر بیان شده است، پس از عادی‌سازی روابط قطر با دیگر کشورهای شورای همکاری، دوحه میانجی مورد اعتمادی برای تنش‌زدایی ایران با برخی همسایگان جنوبی خود به شمار می‌رود.

از طرفی، امیر قطر در دیدار با رهبر جمهوری اسلامی ایران از آمادگی کشورش برای همکاری با ایران در زمینه‌‌های مسائل مربوط به افغانستان، یمن، سوریه، عراق و فلسطین سخن گفت که باتوجه‌به سخنان رهبر ایران در رابطه‌ با حمایت از آرمان فلسطین به نظر می‌رسد دو کشور موضعی همسو در رابطه‌ با مسئله اسرائیل دارند؛ به‌ویژه در زمانی که بسیاری از کشورهای عرب منطقه به عادی‌سازی روابط با اسرائیل پرداخته‌اند، تجدید پیمان و تقریب مواضع برای کشورهایی که خود را مخالف اسرائیل معرفی می‌کنند، ضروری است.

علاوه بر اهداف ذکر شده، گمانه‌زنی‌هایی نیز دررابطه‌با نیت‌های امیر قطر برای سفر به ایران صورت‌ گرفته است، برخی معتقدند این سفر در راستای میانجیگری قطر برای به ثمر نشستن مذاکرات هسته‌ای وین است و برخی دیگر عقیده دارند قطر قصد دارد ایران را اقناع کند تا در برابر پیمان امنیتی آمریکا در منطقه نایستد.

سفر امیر قطر به ترکیه

روابط قطر و ترکیه در سال‌های اخیر روابطی نزدیک و برادرانه بوده است. در ترکیه؛ پس از آنکه حزب عدالت و توسعه زمام امور دولت را در دست گرفت و اردوغان و یارانش به تدوین سیاست خارجی پرداختند، چند دهه رویکرد کمالیستی در سیاست خارجی ترکیه جای خود را به ایدئولوژی‌های نوعثمانی گرایانه داد. بر اساس تفکر کمالیستی، ترکیه باید تلاش خود را بر ایجاد روابط نزدیک با غرب و کشورهای اروپایی متمرکز می‌کرد، اما رویکرد نوعثمانی به دنبال احیای قدرت منطقه‌ای امپراطوری عثمانی بود.

در زمانی که رهبران ترکیه، به دنبال ایفای نقش منطقه‌ای مؤثر بودند، در قطر نیز سیاستمدارانی به قدرت رسیده بودند که قصد آن داشتند تا با اتخاذ رویکرد مستقلی در سیاست خارجی، نخست راه خود را از همسایگان عربشان جدا کرده و دوم تبدیل به بازیگر مهمی در رویدادهای منطقه شوند.

منافع همسو ابتدا در زمینه حمایت از گروه‌های اسلام‌گرا به‌ویژه اخوان‌المسلمین، سبب نزدیکی دو کشور ترکیه و قطر شد و پس از آن تداوم‌یافته به دیگر ابعاد نیز تعمیم پیدا کرد.

زمانی که کودتای نافرجام ترکیه به وقوع پیوست، دولت قطر حمایت علنی خود از اردوغان را اعلام کرد. در سال بعد، زمانی که قطر توسط عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر تحریم شد، هواپیماهای ترکیه بلافاصله مایحتاج وارداتی قطر را تأمین کردند.

دو کشور ترکیه و قطر در مسائل مختلف منطقه مواضع همسویی دارند؛ دررابطه‌با بحران افغانستان، کودتای مصر، جایگاه حماس و نیز فعالیت اخوان‌المسلمین در کشورهای منطقه، رویکرد دوحه و آنکارا تماماً مشابه، دنبال می‌شود.

در بعد نظامی ترکیه در سال 2014 پایگاهی نظامی با ظرفیت 5 هزار نفر در قطر احداث کرد. فعالیت‌های این پایگاه تا آنجا گسترش یافت که یکی از شروط سیزده‌گانه ائتلاف عربی تحریم‌کننده قطر برای رفع تحریم، توقف فعالیت‌های این پایگاه نظامی در قطر بود چرا که همسایگان عرب قطر، وجود یک پایگاه ترکیه‌ای در مرزهای خود را تهدیدی امنیتی می‌دانستند.

همچنین فعالیت‌های نظامی دو کشور قطر و ترکیه در جبهه‌های مختلفی چون سوریه، یمن، لیبی و سومالی در هماهنگی کامل با یکدیگر صورت‌گرفته و می‌گیرد.

سفر اخیر امیر قطر به ترکیه و رایزنی‌های مخفیانه او با اردوغان در راستای افزایش همکاری‌های این دو متحد منطقه‌ای است.

دلایل اتحاد دو کشور ترکیه و قطر را باید در نیازهای متقابل آنها جستجو کرد؛ قطر به دنبال متنوع ساختن هر چه بیشتر شرکای تجاری و سیاسی خود است تا از این طریق بتواند متحدان خود را افرایش داده و از تهدیدات امنیتی احتمالی بکاهد. همچنین در راستای طرح متنوع‌سازی اقتصادی و کاهش وابستگی به صادرات انرژی، مقامات قطر به دنبال آن هستند تا منابع درآمدی دولت را متعدد و متنوع سازند؛ لذا ترکیه برای قطر هم مقصدی امن برای سرمایه‌گذاری و هم متحد قدرتمند سیاسی و نظامی محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، قطر عمق استراتژیک ترکیه در منطقه به‌حساب می‌آید. ترکیه با حضور در قطر، می‌تواند به ایفای نقشی فعال در منطقه پرداخته و در جهت تحقق بخشیدن به رؤیای احیای امپراطوری عثمانی گام بردارد.

ارتباط با قطر، توان چانه‌زنی ترکیه در منطقه را افزایش خواهد داد و نیز سبب ترمیم روابط آنکارا با واشنگتن خواهد شد. قطر همچنین حدود 68 درصد از انرژی موردنیاز ترکیه را تأمین می‌کند.

پیامدهای سفر امیر قطر به ایران و ترکیه

سفر امیر قطر به تهران و آنکارا، نقش قطر را به‌عنوان یک بازیگر فعال در منطقه برجسته‌تر خواهد کرد به‌ویژه با وجود ادامه سفرهای تمیم بن حمد آل ثانی به اروپا و احتمالاتی که مبنی بر میانجیگری این کشور مطرح بوده است.

به نظر می‌رسد دیدار امیر قطر با مقامات عالی‌رتبه ایران و ترکیه سبب بهبود روابط دو کشور یاد شده با کشورهای شورای همکاری شود چرا که صلح و ثبات منطقه‌ای برای قطر به‌ویژه در آستانه میزبانی جام جهانی اهمیت ویژه داشته و برای برقراری آن از هیچ تلاش دیپلماتیکی دریغ نخواهد کرد.