استمرار حضور نظامی ترکیه در شمال عراق و توهم تبدیل شدن به قدرت منطقه

میدل ایست نیوز: در سال‌های اخیر، سیاست خارجی ترکیه با انجام عملیات نظامی در خارج از کشور و ایجاد پایگاه‌های نظامی برای این منظور در آن سوی مرز، شاهد چرخش چشمگیری بوده است. بخش زیادی از این تحرکات در عراق و سوریه رخ داده و تمام عملیات های این کشور به عنوان «مبارزه با پ.ک.ک» و تروریست ها توجیه می شود.

عملیات تعقیب و گریز نظامی ترکیه در شمال عراق که با پروتکل امنیتی مورخ 15 اکتبر 1984 آغاز شد، به مرور زمان به عملیات دائمی تبدیل شده است و از طرفی روز به روز بر شمار پایگاه های نظامی این کشور در شمال عراق افزوده می شود. اگرچه توجیه ترکیه مبارزه با پ.ک.ک است، اما تحولات نشان می دهد که این وضعیت ابعاد دیگری نیز دارد. جلوگیری از افول ترکیه، از جمله بازسازی جامع ساختار دولتی پس از کودتای نافرجام سال 2016؛ از دیگر عواملی ست که در سال های اخیر موجب تغییر رویکرد ترکیه در منطقه شده و این کشور به دنبال تقویت نقش خود به عنوان یک بازیگر منطقه ای و بین المللی است.

پایگاه های نظامی ترکیه در شمال عراق

از دهه 1990، ترکیه بارها و بارها عملیات هایی را علیه پایگاه های پ ک ک در شمال عراق داشته و به همین بهانه پایگاه های نظامی دائمی در شمال خاک عراق ایجاد کرده است. این پایگاه ها که بیشتر در مرز عراق قرار دارند، با توافق دوجانبه بین ترکیه و عراق در دهه 1980 ایجاد شدند. مهم ترین این پایگاه ها بعشیقه (Başika) است، این پایگاه در سال 2015 برای آموزش نیروهای پیشمرگه کرد و جنگجویان عرب سنی پس از عملیات بازپس گیری موصل از داعش ساخته شد. پس از شکست داعش در موصل، دولت مرکزی عراق از ترکیه خواست که پایگاه بعشیقه را تخلیه کند، اما ترکیه نپذیرفت. ترکیه در پاسخ به این خواسته عراق عنوان کرد که این پایگاه در نتیجه توافق مشترک دولت اقلیم کردستان و ترکیه به درخواست فرماندار سابق موصل ساخته شده است.

در این سال ها دولت مرکزی عراق همواره خواستار توقف عملیات نظامی ترکیه در خاک کشورش بوده است، اما ترکیه همچنان به اقدامات خود ادامه داده و در حال گسترش پایگاه های نظامی خود در منطقه شمال عراق است تا جاییکه اکنون اخبار غیررسمی حاکی از افزایش تعداد پایگاه های نظامی به 92 پایگاه است و این در حالیست که ترکیه از دو سال پیش تاکنون که تعداد پایگاه های نظامی این کشور در عراق 38 پایگاه اعلام شده، هیچ اطلاعاتی در مورد افزایش پایگاه های نظامی خود منتشر نکرده و رسانه های ترک زبان در بایکوت خبری در این خصوص به سر می برند.

با این وجود اطلاعات محرمانه و تکان دهنده ای که اخیرا در رسانه های عراقی منتشر شده تاییدی بر آمار غیررسمی اعلام شده در این خصوص است. ترکیه 11 پایگاه اصلی در اقلیم کردستان علاوه بر 19 اردوگاه وابسته به این پایگاه ها در مناطق بامرنی، شیلادزی، باتوفان، کانی ماسی، کیربیز، سنگی، سیری، کوبکی، کومری، کوخی سبی، سری زیر، وادی زاخو و العمادیه دارد.

این کشور همچنین پایگاه سیدکان و چند مقر در دیانا و جومان دو روستای نزدیک به کوهستان قندیل با هدف تقویت کنترل خود بر مناطق خنیر، خاوکورک و کیلاشین ایجاد کرد. و بیش از 7 هزار سرباز و افسر ترکیه در عراق در استان های اربیل و دهوک و مناطق زاخو، سوران، کوهستان هکاری و شمندلی حضور دارند.

نخستین پایگاه ترکیه، پایگاه بامرنی بوده که در سال 1997 احداث شده است. این پایگاه بزرگترین در نوع خود به شمار می رود و دارای باند فرود و گردان هایی از تانک و خودروی زرهی است.

پایگاه بعشیقه دیگر پایگاه ترکیه در عراق است که در سال 1995 احداث شده و حدود 2 هزار سرباز و افسر در آن حضور دارند. در سال 2015 نیز سربازان و هواپیماهای جدیدی به آن اضافه و توپخانه آن تقویت شد.

دیگر پایگاه ترکیه در عراق، پایگاه باروخی است که در ناحیه کانی ماسی قرار دارد و بیش از 400 سرباز و افسر را در خود جای داده است. پایگاه کربی نیز در ناحیه ماطوفه شهر زاخو قرار دارد و حدود 600 سرباز و افسر در آن حضور دارند.

ترکیه همچنین 4 مقر اطلاعاتی در عراق دارد که عبارتند از: مقر امنیتی و اطلاعاتی در شهر العمادیه، مقر امنیتی و اطلاعاتی در مرکز شهر ماتیفا، مقر امنیتی و اطلاعاتی در شهر زاخو و مقر امنیتی و اطلاعاتی سازمان میت در کاراباسی واقع در دهوک.

تلاش ترکیه برای افزایش توان نظامی و خودکفایی در صنعت دفاعی

افزایش حضور نظامی ترکیه در خارج از مرزهای خود تنها شامل عراق و سوریه نمی شود و این کشور در کشورهای دیگر مانند قطر، لیبی، سودان و… نیز پایگاه دارد، از همین رو در سال های اخیر سیاستمداران این کشور بر روی افزایش توان نظامی و خودکفایی در صنعف دفاعی تمرکز کرده اند و از سال 2015 صنعت دفاعی ترکیه سیستم دفاع زمینی را توسعه داد و به کشور پیشرو در تولید تانک، خودروهای زرهی و مین روب تبدیل شد.

سهم واردات تسلیحات ترکیه از سال 2015 تا 2019 نسبت به دوره پنج ساله قبل از آن به 45 درصد کاهش و واردات تجهیزات نظامی عمومی ترکیه از 70 درصد به 30 درصد کاهش یافته است. حجم فروش دفاعی و هوافضا در سال 2020 به 11 میلیارد دلار افزایش یافت و تعداد شرکت های دفاعی ترکیه از 56 شرکت در سال 2002 به 1500 شرکت در سال 2020 افزایش داشته است.

همچنین در حالی که بودجه پروژه های دفاعی ترکیه در سال 2002 5.5 میلیارد دلار بود، بودجه این بخش در سال 2020 به 60 میلیارد دلار رسید که تقریباً 11 برابر بودجه سال 2002 است.

بر اساس گزارش 2021 گلوبال فایر پاور، نیروهای مسلح ترکیه  که در سال 2020 به عنوان سیزدهمین ارتش قوی جهان معرفی شد، در رتبه بندی جدید  به رتبه یازدهم صعود کرده است. در این گزارش که شامل 140 کشور است، گفته شده که ترکیه 895 هزار پرسنل نظامی دارد. همچنین نیروی هوایی ترکیه 1556 خودرو و نیروی زمینی ترکیه 3 هزار و 45 تانک و 11 هزار و 630 خودروی زرهی در فهرست موجودی خود دارد. گزارش گلوبال بودجه دفاعی ترکیه را 17 میلیارد و 300 میلیون دلار عنوان کرده است.

همچنین گزارش 2021 نیروی هوایی جهان حاکی از آن است که در مجموع 245 فروند جنگنده اف-16 از انواع مختلف در ترکیه وجود دارد که انتظار می رود برخی از آنها تا سال 2030 بازنشسته شوند.

سکوت کشورهای عربی در مقابل قلدری ترکیه در منطقه

با وجود حملات پیاپی ترکیه در شمال عراق که در ماه های اخیر به صورت مستمر ادامه داشته است، کشورهای عربی واکنشی نداشته و در برابر قلدری ترکیه سکوت کرده اند.

ترکیه در این سال ها تلاش کرده تا روابط خود با کشورهای عربی را گسترش دهد و از فرصت های پیش آمده همچون تحریم قطر از سوی کشورهای عربی در سال 2017 برای گسترش نفوذ خود در قطر استفاده کرده است. از طرفی حتی در ماه های اخیر دست به ترمیم روابط خود با عربستان که پس از به قتل رساندن جمال خاشقچی، منتقد و روزنامه‌نگار عربستانی به تیرگی گراییده بود، زده است.

همچنین در میان خریداران تسلیحات نظامی از ترکیه اسامی کشورهایی چون امارات، قطر و عربستان به چشم می خورد و به نظر می رسد منافع این کشورها در روابط دوجانبه با ترکیه و تمایل آنها به گسترش و حفظ روابط موجب شده تا آنها در برابر حملات این کشور به شمال عراق سکوت کرده و واکنشی نداشته باشند.

واضح است که حملات ترکیه با توجیه مبارزه با گروه های تروریستی و پ.ک.ک تجاوز آشکار به خاک عراق و نقض حاکمیت و استقلال این کشور است و این حملات همواره با واکنش دولت مرکزی همراه بوده است، در حالی که ترکیه مدعی ست با هماهنگی دولت عراق دست به این اقدامات می زند.

انتظار می رود با توجه به گسترش بی حد و حساب پایگاه های نظامی این کشور در شمال عراق، دولت مرکزی سریعا دست به اقدام پیشگیرانه و حقوقی در راستای متوقف کردن این تجاوز آشکار بزند. چرا که روند رو به رشد عملیات ها و اقدامات ترکیه حکایت از استمرار حضور و برنامه ریزی این کشور برای برپا کردن کاخ رویاهای خود در خاک عراق دارد.