از مصر تا اردن؛ ایران به دنبال بهبود روابط با کشورهای منطقه

میدل ایست نیوز: با به قدرت رسیدن دولت سیزدهم در جمهوری اسلامی ایران، این کشور دیپلماسی فعالی به ویژه در قبال کشورهای منطقه خاورمیانه در پیش گرفته، از مذاکرات گسترده با عربستان تا تلاش برای برقراری روابط با دیگر کشورهای منطقه، به نظر می‌رسد سیاست خارجی ایران مبتنی بر روابط منطقه‌ای قوی و حسن همجواری با کشورهای همسایه است. مقامات سیاست خارجی ایران همچنین به تازگی از تمایل برای گسترش روابط با کشورهایی نظیر مصر و اردن سخن گفته‌اند.

مصر

تمایل به گشودن صفحه تازه ای از روابط میان مصر و اردن با ایران، همواره نزد طرف ایرانی وجود داشته است، اما به دلیل مسائل سیاسی منطقه ای، فشارهای ایالات متحده و اخیرا فشارهای عربستان این روابط هیچگاه توسعه نیافت و در حد دفتر حافظ منافع باقی ماند.

در طول 10 سال اخیر بارها منابع رسانه‌ای از تلاش ایران و مصر برای همگرایی و برقراری روابط رسمی سخن گفته‌ و برخی مواقع نیز امیدها در این خصوص افزایش یافته اما نتیجه‌ی مشخصی نداشته است.

در روزهای اخیر و همزمان با پیشرفت نسبی در گفت‌و‌گوهای تهران و ریاض، مقامات رسمی از تلاش‌ها برای توسعه روابط مصر و ایران سخن می‌گویند.

حسین امیر عبدالهیان وزیر خارجه ایران گفته است: «ما هنوز مذاکره‌ای برای پیشرفت روابط و توسعه روابط به صورت مستقیم با طرف مصری نداشته‌ایم ولی برخی از تلاش‌ها در جریان است که در جریان همکاری‌ها بین کشورهای اسلامی، تهران و قاهره هم روابطشان به حالت طبیعی و عادی برگردد.»

امیر عبداللهیان گفته که در حال حاضر دفتر حافظ منافع ایران در قاهره فعالیت می‌کند و مصر نیز در تهران دفتر حافظ منافع دارد، مصر کشور مهمی در جهان اسلام است و روابط طبیعی و رو به توسعه تهران و قاهره به نفع دو کشور و منطقه است.

بنابراین با این اظهارات و همزمان با این خبر که گفت‌و‌گوهای تهران و ریاض قرار است در سطح دیپلماتیک پیگیری شود، به نظر می‌رسد می‌توان وضعیت فعلی و تلاش‌ها برای بهبود روابط تهران و قاهره  را جدی‌تر گرفت.

بعد از آن که گفت وگوهای ایران و عربستان به سطح خوبی رسید و عراق ثابت کرد میانجیگر خوب و توانایی میان ایران و عربستان است، طرف های مصری و اردنی نیز خواهان گسترش روابط با ایران شده اند. مصری ها از عراقی ها رسما خواسته اند همان طور که میان ایران و عربستان میانجیگری کرده و توانسته است روابط این دو کشور را بعد از مذاکرات سنگین در بغداد احیا کند، مشابه این میانجیگری را میان مصر و ایران نیز انجام دهد. در گفت وگوهای غیررسمی مصری ها دائما تاکید کرده اند که هیچ گاه حاضر نیستند در جبهه مخالفان ایران باشند و اگر هم تحت فشارهای خارجی مجبور شده اند به عضویت مجموعه ای درآیند تلاش کرده اند یا نقششان به عنوان تسهیل کننده در کاهش تنش میان تهران و پایتخت های عربی باشد . مصر حتی اخیرا نیز رسما اعلام کرد وارد هیچ گونه اتحادیه ای که هدف از آن دشمنی با ایران باشد، نخواهد شد. مصری ها دائما تاکید کرده اند که از زمان به قدرت رسیدن عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر قاهره تا کنون هیچ گاه علیه ایران و منافع آن یا حزب الله لبنان یا گروه های مقاومت مورد حمایت ایران موضع گیری نکرده و حتی در مواردی به سود آنها عمل کرده است، برای همین معتقدند که مذاکره برای ارتقای روابطشان با ایران از آنجا که حسن نیت دارند و از اشتیاق ایران به توسعه روابط نیز آگاهند، آسانتر از مذاکرات مشابه کشورهای دیگر با ایران است. علاوه بر انگیزه سیاسی، مصری ها انگیزه اقتصادی نیز برای توسعه روابط با ایران دارند. استفاده از ظرفیت های اقتصادی بومی شده ایران در زمینه های مختلف از جمله انرژی، صنعت و از همه مهمتر گردشگری از جمله مهمترین مسائلی است که به مصری ها انگیزه داده است که به فکر گسترش روابط با ایران بیفتند.

پرونده های منطقه‌ای

بحران سوریه و سیر تحولات پس از آن، اثبات قدرت ایران در منطقه در حفظ سوریه به عنوان متحد راهبردی در برابر شدیدترین توطئه‌های خارجی، این دستاورد را برای تهران در پی داشت تا موقعیت خود را در منطقه تثبیت کرده و به عنوان بازیگری که دیگران نمی‌توانند نادیده‌اش بگیرند، خود را به رقبا تحمیل کند.

مصر و سوریه دو کشور عربی با اشتراکات پر شمار تاریخ جهان عرب معاصر را رقم زده‌اند. ملی‌گرایی عربی و مهم‌تر از آن مخالفت با تفکرات اخوان‌المسلمین و همچنین روابط قوی هر دو با روسیه و  نوع سیاست خارجی قاهره، نظر مقامات مصری مبنی بر لزوم ثبات در کشورهای عربی و منطقه، موجب شد تا مصر همواره حامی حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه و لزوم مبارزه با تروریسم در این کشور باشد. بنابراین در یکی از جنجالی‌ترین بحران‌های منطقه نگاه مصر به ایران و روسیه نزدیک بود. از همین رو بود که مصر به پیش‌نویس قطعنامه روسیه درباره سوریه در مهر 1395 رای مثبت داد.

علاوه بر سوریه، در موضوع یمن نیز، مصر هر چند در گفتار حمایت خود را از ائتلاف سعودی اعلام کرد، اما در عمل به جز در ماههای ابتدایی حمایت چندانی در اعزام نیرو و تجهیزات به یمن انجام نداد. علاوه بر اینکه مصر تجربه شکست تلخ در جنگ 1960 در یمن را داشت و در آن زمان حداقل 10 هزار نیرو را در یمن از دست داد، این بار نیز درگیری با نیروهای مردمی یمن از منظر منافع ملی هیچ منطقی برای مصر نداشت. به خصوص اینکه امنیت دریای سرخ، باب‌المندب و مهم‌تر از همه کانال سوئز برای اقتصاد مصر حیاتی بود و آرامش در یمن بهترین خبر برای قاهره محسوب می‌شود.

اردن

ملک عبدالله پادشاه اردن در آخرین نشستش که با جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده، در واشنگتن داشته به او گفته است هیچ توافق یا تشکیل گروهی بدون در نظر گرفتن ایران و مشارکت آن امکانپذیر نیست.

بشر الخصاونه، نخست وزیر اردن نیز در مصاحبه‌ با شبکه بی‌بی‌سی با اشاره به اینکه اردن برای دستیابی به سازوکاری برای گفت‌و‌گو با ایران بر اساس اصل حسن همجواری تلاش می‌کند، از آمادگی کشورش و دیگر کشورهای دوست اردن برای برقراری روابطی بسیار خوب با ایران خبر داده و بیان کرده که این کشور هیچ گاه با ایران به عنوان تهدیدی علیه امنیت ملی اردن برخورد نکرده است.

اگرچه اردن در ایران سفارت دارد ولی سطح روابط دو کشور در پایینتر حد ممکن است. اردن کشوری وابسته به کمک های خارجی است که این مساله سبب شده منویات کشورهای کمک کننده به اردن در نوع تعاملات خارجی اش موثر باشد.

میانجی‌گری عراق

در این میان نقش عراق را نیز نمی توان نادیده گرفت. از سال 2018 و پشت سر گذاشتن دوره مبارزه با تروریسم و شکست داعش که عراق رفته رفته به سوی آرامش امنیتی حرکت کرده است، این کشور تلاش کرده جایگاه منطقه ای خود را بازیابد و تعریفی تازه در روابط بین المللی و منطقه ای اش ایجاد کند، برای رسیدن به این هدف عراق دو پایه را برای روابط خارجی اش تعریف کرده، اول گسترش روابط با همسایگان عربش تا به این ترتیب جایگاه ویژه ای در جهان عرب به دست آورد، برای همین تلاش کرده است خیزی بلند در گسترش روابط با کشورهای مهم و اصلی جهان عرب یعنی مصر، اردن و عربستان سعودی بردارد. ثانیا، پلی باشد میان ایران با کشورهای عربی برای آرام کردن فضای سیاسی و مناسبات منطقه ای تا به این ترتیب هم به عادی سازی روابط میان ایران با جهان عرب، کمکی به آرامش منطقه کرده باشد و هم از شدت تنش ها بکاهد تا از آسیب ها و تاثیرات احتمالی این تنش های بر عراق کاسته باشد.