عربستان؛ متحد روسیه و دوست اوکراین
عربستان از ابتدای بحران اوکراین سعی کرد مواضع بیطرفانهای اتخاذ کند تا از یک سو علیه اوکراین بهعنوان متحد ناتو قرار نگرفته و از سوی دیگر روابط نزدیک خود با روسیه را از دست ندهد.

میدل ایست نیوز: پس از شروع بحران اوکراین، کشورهای شورای همکاری، بهویژه عربستان سعی کردند مواضع بیطرفانهای اتخاذ کنند تا از یک سو علیه اوکراین بهعنوان متحد ناتو قرار نگرفته و از سوی دیگر روابط نزدیک خود با روسیه را از دست ندهند.
به گزارش میدل ایست نیوز، در ماههای اخیر عدم همراهی عربستان با تحریمها علیه روسیه و نیز تصمیم ریاض در قالب اوپک پلاس در راستای کاهش تولید نفت که به افزایش بهای نفت منجر میشود و عملاً اقدامی در حمایت از روسیه بهحساب میآید بسیاری از تحلیلگران، مواضع عربستان را در جهت منافع روسیه توصیف کردند، امری که مقامات ریاض بهشدت در صدد تکذیب آن برآمدند و برای برائت جستن از چنین اتهامی گامهایی در جهت کمکهای بشردوستانه به اوکراین برداشتند.
روابط ریاض و مسکو
عربستان و شوروی در زمان جنگ سرد دشمنان سرسخت هم بودند و حتی رهبران سعودی مهمترین تأمینکننده مالی مجاهدان در مبارزه با اتحاد جماهیر شوروی به شمار میآمدند. روابط عربستان و روسیه از لحاظ تاریخی چندوجهی بوده و بهندرت به طور کامل همسو شده است. این دو کشور از جناحی در لیبی حمایت کردهاند که به دنبال کنترل این کشور آسیبدیده از خشونت است. اما روسیه مدتهاست روابط نزدیکی با ایران، بزرگترین رقیب عربستان سعودی، از جمله در مورد جنگ داخلی در سوریه حفظ کرده است.
در سالهای اخیر، بعد از شکست هیدرولیکی میادین شیل که منجر به رونق تولید نفت و گاز آمریکا و تضعیف قدرت اوپک و دیگر تولیدکنندگان بزرگ نفت از قبیل روسیه شد، این دو کشور دست به یک شراکت ارزشمند زدند. بهخصوص که تشابه دو کشور در زمینه اقتدارگرایی و استبداد حاکم بر حکومت عربستان و روسیه این دو کشور را به هم نزدیک جلوه میدهد.
بنابراین، سعودیها و روسها از اواخر سال 2014 به اینسو در اهدافی مانند جلوگیری از تسلط شرکتهای آمریکایی بر بازار جهانی انرژی، گسترش کارتل نفتی و ایجاد اوپک پلاس دست به یک شراکت و همکاری ماندگار زدند.
روابط عربستان سعودی و روسیه در دهه گذشته روبهرشد بود و اگرچه دو کشور در مقاطعی در بازار جهانی انرژی و مسائل منطقهای تضاد منافع داشتند و حتی در آوریل سال 2020 افزایش اختلاف بین ریاض و مسکو به جنگ قیمت نفت منجر شد، در دو سال گذشته منافع آنها در بازار نفت همراستا بود و این دو کشور باتوجهبه ظرفیت بالای خود در تولید نفت، توانستند با تأثیرگذاری بر سایر اعضای اوپک پلاس، بازار نفت را مدیریت کنند و سیاستی متناسب با منافع ملی کشورهای عضو در پیش گیرند.
روسها و سعودیها هر دو به افزایش قیمت نفت علاقه دارند و جنگ اوکراین هم این علاقهمندی را بیشتر کرده است. بهخصوص که مقامات عربستانی متوجه شدهاند روسیه شریک مفیدی در مدیریت اوپک پلاس میتواند باشد – که در همین ماه جاری با اعلام کاهش تولید نفت نشان داد استقلال دارد و میتواند خود را از نفوذ بایدن – که همین دو ماه پیش در تلاش برای بهبود روابط بحرانی دو کشور بعد از انتقادات خود بایدن بابت قتل جمال خاشقجی، از عربستان دیدار کرده بود – دور نگاه دارد.
این کاهش تولید که مغایر با خواست آمریکا مبنی بر افزایش تدریجی تولید بود، حکایت از تغییر روش عربستان سعودی میکرد – که پیشتر در مواردی چون حمایت از رابطه اعراب با اسرائیل خود را بهعنوان متحد نزدیک آمریکا شناسانده بود.
در حال حاضر اما به گفته تحلیلگران عربستان منافع مالی خود را در اولویت قرار داده و با این هدف به روسیه نزدیک شده است و این به تلاشهای اروپا و آمریکا برای منزوی کردن و مجازات پوتین به دلیل حمله به اوکراین آسیب میزند. سیاستی که جیم کرین کارشناس مسائل خاورمیانه در دانشگاه رایس آن را در راستای خواستهها و سیاستهای پوتین میداند. او در این مورد میگوید: «جالب است که روسیه توانسته عربستان را در کنار خود نگه دارد. پوتین میخواهد بین آمریکا و متحدانش قرار گیرد و در رابطه آمریکا با عربستان در رسیدن به این هدف پیشرفت خوبی داشته است.»
دولت آمریکا معتقد است که عربستان سعودی با روسیه برای افزایش ساختگی قیمتها تبانی کرده است و از همین روی اوپک پلاس تصمیم به کاهش تولید نفت و در نتیجه افزایش قیمت جهانی نفت گرفته است. وزارت خارجه عربستان سعودی نیز در پاسخ به این واکنش واشنگتن به تصمیم اوپک، بیانیهای صادر کرده و با رد تأثیر انگیزههای سیاسی در تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید، تأکید کرده که اتخاذ این تصمیم فقط دلایل اقتصادی داشته است.
همزمان با استقرار نیروهای نظامی روسیه در طول مرز اوکراین و حمله روسها به این کشور، هلدینگ پادشاهی عربستان سعودی به طور بیسروصدا و پنهان یک سرمایهگذاری 600 میلیون دلاری در سه شرکت انرژی روسیه انجام داد.
بعدتر، در طول تابستان هم برای مقابله با تبعات کاهش واردات نفت روسیه از سوی آمریکا و کانادا و چند کشور اروپایی، عربستان سعودی علاوه بر دوبرابر کردن خرید نفت کورهای روسیه برای استفاده در نیروگاههای خود، نفت خام خود را نیز برای صادرات آزاد کرد.
در ماه جاری نیز روسیه و عربستان سعودی توانستند دوشادوش هم سازمان اوپک را برای جلوگیری از افزایش تولید نفت – در راستای تلاش برای افزایش قیمتهای جهانی – تحتفشار قرار داده و از این همکاری سود ببرند. حرکاتی که حکایت از گرایش عربستان به مسکو و دور شدن سعودیها از آمریکا میکند – که سالهای سال بهعنوان متحد یکدیگر شناخته میشدند.
در واقع با این که محمد بنسلمان و ولادیمیر پوتین متحد هم به شمار نمیآیند، اما این دو رهبر سیاستها و ترتیباتی اتخاذ کردهاند که به نفع هر دو کشور است. این موضوعی است که بیل ریچاردسون، وزیر انرژی سابق آمریکا نیز آن را تأیید میکند. او در این زمینه میگوید: «مشخص است که روابط عربستان و روسیه دارد عمیقتر میشود. در واقع سعودیها عملاً دارند از طریق همکاری نزدیک با روسیه، تلاشهای اروپا و آمریکا برای منزوی کردن پوتین را دشوار میکنند. این یعنی در شرایطی که اروپا آماده کاهش میزان واردات نفت از روسیه است، کشورهایی مانند عربستان، چین و هند وارد شده و نفت روسیه را خریداری میکنند».
روسیه به دلیل تحریمها، بهای نفت خام خود را کاهش داده است و همین امر سبب شده تا عربستان که خود تولیدکننده نفت است، به واردات نفت از روسیه پرداخته و سپس بخشی از آن را در نیروگاههای برق استفاده کند و بخش دیگر را با بهای بسیار بیشتر در بازار انرژی جهان بفروشد.
عربستان واردات سوخت از روسیه برای مصرف در بخش نیروگاه برقی را طی سهماهه دوم سال جاری میلادی به 647 هزار تن (معادل 48 هزار بشکه در روز) رسانده که دوبرابر مدت مشابه پارسال است.
روابط ریاض و کیِف
مقامات سعودی هیچگاه مواضعی علیه اوکراین اتخاذ نکردند، روابط عربستان با اوکراین نیز بهعنوان یکی از متحدان ناتو روابطی دوستانه بوده است.
از آغاز بحران اوکراین عربستان دو گام مهم در حمایت از اوکراین برداشته است؛ نخست میانجیگری ریاض برای آزادسازی اسرای اوکراینی بود، در ماههای اخیر روسیه در چارچوب توافق مبادله اسرای جنگی با میانجیگری عربستان سعودی، 10 اسیر خارجی جنگ اوکراین از جمله 5 انگلیسی، دو آمریکایی و سه شهروند سوئد، کرواسی و مغرب را آزاد کرد و هواپیمای حامل این اسرا در عربستان فرود آمد.
دومین اقدام عربستان اهدای 400 میلیون دلار کمک بشردوستانه به اوکراین بود که مورد قدردانی زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین قرار گرفت.
فرجام
عربستان سعودی قصد ندارد بین روسیه و اوکراین انتخاب کند یا به تحریمها علیه فدراسیون روسیه بپیوندد، مقامات ریاض سعی در اتخاذ سیاست بیطرفی فعالانه دارند، درحالیکه مواضعی علیه هیچ یک از دو کشور روسیه و اوکراین ندارند؛ اما به دنبال ایفای نقشی فعال بهعنوان میانجی هستند.