مسیر نه چندان هموار اصلاحات برای السودانی

نویسنده: تحریریه المانیتور

میدل ایست نیوز: وقتی محمد شیاع السودانی، نخست وزیر جدید عراق، از مبارزه با فساد، اجرای اصلاحات اقتصادی یا اجرای قانون مناقشه آمیز نفت با اقلیم کردستان، صحبت می کند، این احساس را القا می کند که جدی است.

السودانی 52 ساله، وزیر سابق حقوق بشر و شهردار استان میسان است. وقتی 10 ساله بود، پدر و سایر اعضای خانواده او به دلیل وابستگی به حزب مخالف شیعه «الدعوه» توسط رژیم صدام حسین کشته شدند. السودانی در زمان صدام به تبعید فرستاده نشد و در سال 1991 پس از جنگ خلیج فارس در اعتراضات علیه رژیم صدام شرکت کرد.

تنها چند ماه است که السودانی در مقام نخست وزیر مسئولیت دولت عراق را برعهده گرفته و در همین مدت کم، توانایی و جسارت خود را نشان داده است. او می داند که عراقی ها به شدت خواهان و نیازمند یک دولت پاسخگو هستند. نظام سیاسی حاکم عمدتا از سوی مردم متقلب و فاسد تلقی می شود. خودداری او از تاکید بر اصلاحات و در مقابل، تمرکز بر رسیدگی به پرونده های فساد اقدام خوبی بوده است. برای نمونه، بسیاری انتظار دارند که تحقیقات روی دزدی 2.5 میلیارد دلاری از بانک رافدین عراق که به «سرقت قرن» معروف است، هرگز به متهم شدن افرادی که در قدرت هستند نخواهد انجامید و در نهایت، به عنوان ابزاری برای حذف یا مقابله با مخالفان مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

اما این مساله قابل توجه است که السودانی هر نیت یا برنامه جاه طلبانه ای هم داشته باشد، در نهایت اتفاقات در عراق تحت تاثیر اتفاقات همسایه شرقی آن، یعنی ایران، خواهند بود و این مساله شرایط را برای السودانی پیچیده می کند و حتی می تواند به خنثی شدن تلاش های او بینجامد. سایه ایران بر سر آینده عراق قابل مشاهده است. جمهوری اسلامی ایران تحت محاصره اقتصادی و تحریم است و حتی سران این کشور در برخی گزارش ها شرایط را یک مخمصه واقعی توصیف کرده اند. در همین حال، ایران درگیر یک سری ناآرامی های داخلی است که به نظر نمی رسد در آینده نزدیک پایان یابند.

ایران دشمنان خود به ویژه ایالات متحده، اسرائیل و عربستان سعودی را مسئول ناآرامی ها می داند و عراق هم در میانه خصومت های آنها گرفتار شده است. ایران در واکنش به اینکه از اقلیم کردستان عراق به عنوان پایگاهی برای گروه های مسلح کرد و دیگران علیه تمامیت ارضی آن استفاده شده، برای چندین ماه حملات توپخانه ای علیه کردستان انجام می داد. آمبرین زمان در این باره نوشته، مناقشات میان احزاب سیاسی کرد به اهرم فشاری در دست ایران تبدیل شده و این در حالی است که ترکیه نیز به عنوان بخشی از تلاش های جنگی خود علیه نیروهای شبه نظامی حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در حال ساخت پایگاه های نظامی در مرزهای شمالی عراق است.

آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب ایران، ماه گذشته در دیدار با السودانی در تهران از عراق خواست که مرزها را تحت کنترل بگیرد و در مقابل «دشمنان مشترک» دو کشور بایستد. السودانی موافقت کرد که اقدامات بیشتری برای تامین امنیت مرزها انجام دهد. با این حال، مقامات عراقی معتقدند که ایران روی این مساله حساس شده و تهدید جدی نیست.

مساله این است که هر زمانی که ایران احساس خطر می کند و روابط ایران و آمریکا بدتر می شود، عراق در خطر آسیب های جانبی قرار می گیرد. دولت جو بایدن به طور رسمی اعلام کرده که دیگر روی توافق هسته ای ایران متمرکز نیست و بیشتر بر حمایت از معترضان ایرانی تمرکز دارد و در همین راستا، تحریم های بیشتری علیه ایران اعمال کرده است. این مساله به ویژه عراق را در تنگنا قرار می دهد. عراق برای تامین برق مورد نیاز خود به گاز ایران وابسته است و تحریم های ایالات متحده اجازه انتقال مستقیم پول نقد به ایران را نمی دهد.

احزاب دارای قدرت پشتیبان دولت کنونی عراق موسوم به ائتلاف چارچوب هماهنگی، احزاب و نیروهای مسلح شیعه با روابط نزدیک با ایران را شامل می شوند. ائتلاف چارچوب هماهنگی یا دولت کنونی عراق ائتلاف یا دولت نیابتی ایران نیستند؛ اما ایران نفوذ زیادی بر آنها دارد.

السودانی به ادغام عراق با کشورهای عربی از جمله خلیج فارس اولویت می دهد و مایل است عراق را به مرکز دیپلماسی منطقه ای تبدیل کند. این مساله برای دولت بایدن نیز اولویت دارد. مصطفی الکاظمی، نخست وزیر پیش از السودانی، ادغام عراق با مصر و اردن را پیش برد و فصل جدیدی را در روابط عراق با امارات و عربستان سعودی گشود. الکاظمی با تکیه بر روابط شخصی نزدیک با رهبران عرب و منطقه، میزبان گفت و گوهای ایران و عربستان شد و اجلاس سران عربی و منطقه با حضور امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، را هماهنگ ساخت. السودانی برگزاری مجدد جلسات بین ایران و عربستان را پیشنهاد داده، اما ایران از حمایت عربستان از رسانه های مخالف ایرانی به ویژه «ایران اینترنشنال» خشمگین است.

شرایط برای عراق دشوار است. این کشور به سرمایه گذاری های کشورهای حاشیه خلیج فارس و به ویژه هماهنگی میان عراق و شورای همکاری در زمینه شبکه انرژی نیاز دارد و پایتخت های عربی این حوزه خواهان عراقی با ثبات است که تحت نفوذ ایران نباشد.

در داخل عراق هم شرایط چندان خوب نیست. مقتدی صدر، روحانی پوپولیست شیعه، منتظر مشاهده یک اشتباه از السودانی است تا او را مورد حمله و انتقاد قرار دهد. ائتلاف چارچوب هماهنگی تنها زمانی موفق به تشکیل دولت شد که صدری ها که بیشترین کرسی های مجلس را در اختیار داشتند، کناره گیری کردند و ائتلاف تحت سلطه صدر با حزب سنی پیشرفت (التقدم) به ریاست محمد الحبوسی و حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی، فروپاشید. حتی تحلیلگران عراقی هم نمی دانند صدر دقیقا چه برنامه ای در سر دارد.

در میانه این بادهای مخالف، السودانی سعی دارد به برنامه های جاه طلبانه خود ادامه دهد. او ایده بزرگ مشارکت عمیق تر با ترکیه برای تامین گاز و انرژی اروپا را در سر می پروراند و به چشم انداز قانون نفت بین بغداد و اربیل خوش بین است.

السودانی برای اینکه در داخل عراق برنامه های خود را با موفقیت پیش ببرد، باید از درگیر شدن در درگیری های منطقه ای دور بماند. این یکی از پیام هایی بوده که السودانی سعی کرده است به واشنگتن، تهران و پایتخت های کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس ارسال کند. با این حال، در نهایت اینکه ایران تحت فشار تحریم ها چه تصمیمی بگیرد و اینکه آیا فضای مورد نیاز السودانی و عراق را در اختیار آنها بگذارد، مساله ای تعیین کننده خواهد بود.