پادشاهی پول نقد در عراق و بیگانگی با تراکنش های الکترونیک

نویسنده: وینتروپ راجرز

میدل ایست نیوز: بازار ارز یکی از شلوغ ترین بخش های بازار قدیمی در شهر سلیمانیه در منطقه کردستان عراق است. صدای دستگاه های شمارش پول در میانه قایق های باربری که انبوهی از دینار عراقی، تومان ایران و دلار آمریکا را در محدوده دفاتر واقع در میانه انبارها حمل می کنند، در همه جا شنیده می شود و گروهی از مردان برای سود بردن از نوسانات جزئی نرخ تبادل ارز، معامله می کنند. بازرگانان و دلالان به یکدیگر سیگار تعارف می کنند و جدیدترین قیمت ها را به اشتراک می گذارند. دستگاه های تلفن همراه در نزدیکی دستشان است، اما از آن فقط برای هماهنگی با همتایان خود در دیگر شهرها برای موافقت با پرداخت های نقدی استفاده می کنند. در حالی که مشاغل و مشتریان در سراسر جهان به طور فزاینده به تراکنش های دیجیتال روی آورده اند، در عراق همچنان پول نقد است که پادشاهی می کند.

چند پلت فرم پرداخت الکترونیکی برای مصرف کنندگان عراقی وجود دارد: بانک مرکزی عراق به 17 شرکت از جمله شرکت های مطرحی مانند «آسیا حواله»، «زین کَش»، «نَس والت» و «فست پِی» اجازه فعالیت داده و 15 مورد مجوز دیگر هم برای خدمات مرتبط با پرداخت الکترونیکی صادر شده است.

اما کارآفرینان و صاحبان مشاغل که در توسعه بخش خصوصی عراق سعی دارند، با یک چالش دوگانه روبه رو هستند: مصرف کنندگان محلی تمایلی به استفاده از پلتفرم های پرداخت الکترونیکی در دسترس ندارند و این در حالی است که ارتباط عراق با بیشتر سامانه های پرداخت دیجیتال که اکثر مشاغل در سراسر جهان از آنها استفاده می کنند، قطع است.

انس فاضل، تحلیلگر داده های بازار، به «رست آو ورد» گفت: «مردم اینجا ارز دیجیتال را درک نمی کنند. همه به پول نقد عادت کرده اند و نسبت به پرداخت های دیجیتال، به آن اعتماد بیشتری دارند. اما من و همکارانم اگر بخواهیم به آمریکا یا اروپا پول بفرستیم، قطعا به آن نیاز داریم؛ و چنین کاری ساده نیست.» اکثر عراقی ها از استفاده از کارت های اعتباری یا نقدی امتناع می کنند. به گفته بانک جهانی، کمتر از یک پنجم عراقی ها حساب بانکی مورد نیاز برای این کارت ها را دارند. و ارائه دهندگان خدمات پرداخت جهانی مانند «پِی پَل»، «اَپِل پِی» و «استرایپ» در عراق در دسترس نیستند. کارشناسان بر این عقیده اند که دلیل این عدم دسترسی این است که این شرکت ها عملیات در عراق را یک اقدام پرخطر می دانند.

پرداخت های دیجیتال به طور فزاینده به یک استاندارد جهانی تبدیل شده اند و این روند در همه گیری کووید-19 سرعت گرفته است. بر اساس تحلیل بانک جهانی، دو سوم بزرگسالان در سراسر جهان اکنون پرداخت ها و دریافت های مالی دیجیتال دارند. در کشورهای در حال توسعه، این رقم از 35درصد در سال 2014، در سال 2021 به 57درصد افزایش یافته و این تغییر به ویژه در مناطقی مانند آفریقا و آسیا مشهود است.

جنگ ها، آوارگی ها و تحریم هایی که عراق را از اوایل دهه 1980 ویران کرده، سبب توسعه نیافتگی اقتصاد این کشور شده و آن را به صادرات نفت وابسته کرده است. تلاش‌ها برای اصلاح مقررات منسوخ حقوقی و مالی، توسعه بخش خصوصی و تنوع بخشیدن به اقتصاد عراق عمدتا تحت تاثیر منافع افراد بانفوذ، بی نتیجه می مانند. فساد یک عامل بازدارنده اساسی است: سازمان غیرانتفاعی «شفافیت بین الملل» در سال 2021 عراق را به عنوان یکی از مستعدترین کشورهای جهان برای اختلاس، رتبه بندی کرد.

در نتیجه، کارآفرینان جاه طلب که وجودشان برای آینده عراق حیاتی است، امکان انجام بسیاری از تراکنش های مالی اساسی که در اقتصادهای جهان رایج است، را ندارند. تجارت آنها به معاملات نقدی با مشتریان محلی محدود است و توانایی گسترش تجارت خود در خارج از کشور یا تامین مالی خارجی را ندارند. این چالش ها بسیاری از آنها را از دنبال کردن رویاهای اقتصادی شان منصرف می کند و بر ناامیدی های اجتماعی – اقتصادی ناشی از نظم حاکم پس از حمله سال 2003 تحت رهبری ایالات متحده به عراق که در سال 2019 به تظاهرات گسترده انجامید، می افزاید.

دیا ستار، بنیانگذار و مدیر عامل استارت آپ خدمات حرفه ای «هفت حرفه» مستقر در بغداد، می گوید افزایش دسترسی به پرداخت های الکترونیکی می تواند به ایجاد فرصت هایی برای کارآفرینان، زنان و کارگران بیکار کمک کند و به خویش کارفرمایی به جای وابستگی به استخدام دولتی و نظام های حمایت سیاسی، بینجامد؛ اما دسترسی محدود به خدمات مالی دیجیتال، یک سری مشکلات را در پی داشته است. ستار توضیح داد که 5 ماه طول کشیده تا بتواند راهی برای پرداخت و ثبت برنامه خود در «اپ استور اپل» بیابد، چون هیچ وسیله ای برای انجام این معامله نداشته و ویزا کارت مرتبط با حساب بانکی او در عراق، تنها در داخل کشور فعال است و او را به حساب اپل مرتبط نمی کند: «این موضوع ساده، چالش بزرگی برای استارت آپ هاست و روند توسعه و گسترش فعالیت آنها را دشوار می کند.» ستار در نهایت یک توسعه دهنده که در خارج از کشور زندگی می کرده را متقاعد کرده تا از طرف او این پرداخت را انجام دهد.

صاحبان مشاغل در سراسر عراق از تاجران عادی در بازار گرفته تا کارآفرینان در زمینه فناوری، استفاده از پرداخت الکترونیکی را ترجیح می دهند، اما اکثر مشتریان آنها تمایلی به استفاده از چیزی غیر از پول نقد ندارند. رایج ترین تراکنش دیجیتال در عراق، پرداخت حقوق ماهانه مستمری بگیران و کارمندان دولتی از طریق کارت های پیش پرداخت شده در صرافی ها، بانک ها و دستگاه های خودپرداز است. حتی آنها هم برای معاملات روزمره، پس انداز و خریدهای بزرگ از پول نقد استفاده می کنند.

جامعه بین المللی ابتدا برای مجازات رژیم سابق صدام حسین، عراق را به شدت تحریم کرد و بعدتر هم بخش مالی این کشور را زیر نظر گرفت تا مانع از حمایت های مالی از گروه های تروریستی مانند داعش شود. بسیاری از تحریم های رسمی لغو شده اند که از نمونه آنها می توان به اقدام اتحادیه اروپا در ژانویه 2022 اشاره کرد که عراق را از فهرست کشورهایی که در معرض خطر بالای پولشویی و تامین مالی تروریسم قرار دارند، درآورد.

در حقیقت، در حال حاضر مشکلات در چارچوب قانونی و مالی داخلی عراق مهم ترین موانع برای ورود نظام های پرداخت الکترونیک بین المللی به این کشور تلقی می شوند. تحقق کامل پتانسیل پرداخت های دیجیتال در عراق مستلزم اصلاحات نظارتی قابل توجه توسط دولت مرکزی در بغداد است تا کار سامانه های پرداخت الکترونیک محلی و جهانی آسان تر شود. به علاوه؛ ذهنیت مصرف کنندگان نیز باید تغییر کند و بتواند از اتکا به تراکنش های نقدی فاصله بگیرند.