آخرین گام های آشتی؛ قطر و بحرین در مسیر حل اختلافات

میدل ایست نیوز: اگرچه اجلاس العلا که در اوایل سال 2021 برگزار شد، بحرانی بزرگ میان کشورهای عربی منطقه که سال ها ادامه داشت را پایان بخشید، اما مشکلات میان قطر و بحرین به علت مسائلی پیش از بحران سال 2017، همچنان باقی است.

به گزارش «الخلیج آنلاین» بحرین جز اقداماتی محدود از جمله گشودن حریم هوایی، گام های واقعی برای نزدیک شدن به قطر برنداشته، در حالی که ریاض روابط دیپلماتیک خود را تا حد زیادی احیا کرده است و امارات و مصر نیز به طور فزاینده ای این روابط را از سر گرفته اند.

اما اخیراً به نظر می رسد که بن بست سیاسی میان دو کشور در حال نزدیک شدن به قطع کلی روابط است؛ به ویژه موضوع مناقشه مرزی میان دو کشور که از دهه 1930 به عنوان اختلافی قدیمی تلقی می شد و در دهه 1980 به اوج خود رسید. آیا این بحران با همگرایی دو کشور با یکدیگر پایان خواهد یافت؟

آغاز همگرایی

ابتدای سال 2023 تحرکات سریعی در چارچوب حل مناقشات میان بحرین و قطر رخ داد و در پایان ژانویه گذشته، «حمد بن عیسی آل خلیفه» پادشاه بحرین، بر اهمیت تلاش برای حل تمام مسائل و موضوعات میان کشورش و قطر تاکید کرد.

چند روز پیش نیز، «سلمان بن حمد آل خلیفه» ولیعهد بحرین در تماسی تلفنی با «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر، بر لزوم حل و فصل مسائل باقی مانده میان دو کشور بر اساس روابط برادرانه تاکید کرد.

در اوایل فوریه 2023، مقر شورای همکاری در ریاض، «محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر، و «عبداللطیف الزیانی» همتای بحرینی اش را گرد هم آورد و در آنجا توافق کردند که سازوکارها و اقدامات لازم برای آغاز دور تازه گفت‌وگوها در سطح کمیته های دوجانبه در جهت پایان دادن به پرونده های ویژه باقی مانده میان دو کشور را ایجاد کنند.

به گزارش خبرگزاری رسمی بحرین (بنا) آغاز این مذاکرات مطابق با آنچه در بیانیه اجلاس العلا در عربستان در ژانویه 2021 آمده بود، صورت می گیرد.

دو طرف بر اهمیت اقدام و همکاری به گونه ای که روابط برادرانه را تقویت کند، آرمان های دو ملت برای امنیت، ثبات و توسعه را محقق کند و از اقدامات مشترک شورای همکاری حمایت کند، تاکید کردند.

اوت 2022 برای اولین بار پس از پایان بحران، در حاشیه اجلاس «جده برای امنیت و توسعه» امیر قطر و پادشاه بحرین با یکدیگر دیدار کردند.

بحران میان دو کشور

علی‌رغم اتمام آشتی خلیجی و ورود کشورهای بحران زده به الگوی مصالحه از ژانویه 2021، اختلافات میان دوحه و منامه حل نشده باقی ماند. چرا که آنها با مشکلاتی مواجه بودند که هر از گاهی در سطح بیانیه های رسمی طنین‌انداز می‌شد.

دریایی که قرار است پل آشتی روی آن امتداد داشته باشد، از زمان مصالحه، اختلافات متعددی بر سر مرزها را شاهد بوده که در مقطعی به دعوای بین المللی تبدیل شده است.

بارزترین این اختلافات اخیر، اتهامات منامه علیه قطر در دستگیری یک ملوان بحرینی بود که بنا به گفته طرف قطری، در دسامبر 2021 پس از خرابی قایقش به منطقه «رأس لفان» قطر نزدیک شد، سپس به دوحه منتقل شد و قبل از آزادی تحت تحقیقات قرار گرفت.

پیش از این حادثه و چهار روز پس از آشتی اجلاس العلا (ژانویه 2021) منامه همسایه خود را متهم کرد که «سامی الحداد» و «محمد الدوسری» دو بدنساز بحرینی را در دریا بازداشت کرده و آنها را به آب‌های قطر برده است، اما قطر در آن زمان گفت که آن دو به آب های سرزمینی قطر تجاوز کرده بودند.

برچیدن پرونده های اختلاف

«عبدالعزیز محمد العنجری» بنیانگذار و مدیر عامل مرکز تحقیقات و مطالعات «ریکونسنز» معتقد است که همگرایی قطر و بحرین در شرایطی است که محورها و صف بندی ها در منطقه بازسازی شده باشد.

وی این چنین توضیح داد: ائتلاف هایی هستند که ماموریتشان به پایان رسیده و دیگر وجود ندارند و یا در مسیر انقراض هستند و محورهای جدیدی در حال شکل گیری است، اما اکنون اوضاع مثل گذشته است.

وی در عین حال در گفت و گوی خود با «الخلیج آنلاین» تاکید کرد که نوعی ابهام و عدم شفافیت در حرکت های منطقه ‌ای در خصوص این محورها و ائتلاف های جدید وجود دارد و افزود: اطلاعات کمی در مورد دلایل این دیدارها و انگیزه های آن وجود دارد.

العنجری معتقد است که قطر از زمان توافق العلا در ژانویه 2021، به دنبال برچیدن پرونده های اختلاف با هر کشور به طور جداگانه است. این اتفاق در مورد مصر و عربستان رخ داد و اکنون به نظر می رسد که در حال حرکت به همین سمت با بحرین است.

وی اشاره کرد که تمام داده ها بر نقش بسیار بزرگ عربستان تاکید می کند و نمی توان آن را نادیده گرفت یا انکار کرد.

با این حال، او تاکید کرد که اقدامات قطر در سیاست خارجی خود برای بهبود روابط با کشورهای عربی همسایه به موازات پایبندی این کشور به حفظ حاکمیت و استقلال رأی خود انجام می شود.

العنجری در رابطه با بحرین گفت که ممکن است این کشور به دنبال سرمایه گذاری در روابط خود با دوحه برای کاهش خطرات ناشی از ایران و دخالت آشکارش در امور بحرین باشد. منامه که روابط دیپلماتیک و عادی سازی با اسرائیل برقرار کرده، ممکن است بیم آن را داشته باشد که ترکش هایی از تنش‌های امنیتی منطقه ای میان تهران و تل آویو که از طریق تبادل حملات هوایی، موشکی و نیز مین‌های دریایی خود را نشان می دهد، به این کشور اصابت کند.

وی افزود: از سوی دیگر، قطر ممکن است ببیند که اکنون این فرصت برای حل برخی از مسائل باقی مانده با بحرین مانند مرزهای دریایی، ترافیک هوایی یا حتی برخی از شخصیت های اپوزوسیون بحرین، مناسب است.

العنجری امیدوار است که قطر، بحرین و بقیه کشورهای عربی منطقه بر اساس یک رویکرد صلح آمیز که ابتدا به خرد متوسل می شود، بر اجماع، تفاهم و همگرایی بیشتر و حل و فصل اختلافات خود، هر چه باشد، تلاش کنند.

ریشه های اختلاف

قطر و بحرین تجربه اختلافات تاریخی مرزی با هم دارند. در سال 1937، نیروهای قطری موفق شدند کنترل منطقه «الزباره» واقع در شمال غربی ساحل قطر را دوباره به دست گیرند.

در آن سال بریتانیا که در بخش وسیعی از سواحل شرقی شبه جزیره عربستان حضور داشت، در این موضوع مداخله کرد و ضمن حل اختلاف، مرزهای دو طرف مشخص شد.

اختلاف میان دو طرف در سال 1986 بر سر صلاحیت هر یک از آنها در نزدیک ترین منطقه به قطر مجددا شروع شد و عربستان در اقدامی برای حل این اختلافات مداخله کرد، اما اندکی بعد، اختلافات دوباره شروع شد.

در 16 مارس 2001، دیوان بین‌المللی دادگستری پس از گذشت نزدیک به 10 سال، در حکمی اعلام کرد که حاکمیت قطر بر منطقه الزباره و جزیره «جنان» از جمله «حداد جنان» و «فشت الدیبل» و حاکمیت بحرین نیز بر جزایر «حوار» و «قطعه جراده» خواهد بود.