عراق بدون اصلاحات گسترده به انرژی تجدیدپذیر نمی رسد

نویسنده: جسیکا عبید

میدل ایست نیوز: دو دهه از حمله سال 2003 تحت رهبری امریکا به عراق می گذرد و تلاش ها برای بهبود زیرساخت های برق این کشور هنوز به جایی نرسیده است. عراق به رغم داشتن ذخایر گسترده سوخت های فسیلی، با کمبود مزمن برق دست و پنجه نرم می کند؛ عراق پنجمین ذخایر نفت خام اثبات شده بزرگ و دوازدهمین ذخایر بزرگ اثبات شده گاز طبیعی جهان را دارد. شهروندان به خدمات برق قابل اعتماد دسترسی ندارند و دولت مجبور است برای جبران مشکلات موجود در تامین، به ژنراتورهای دیزلی گران قیمت منطقه اتکا کند. نیاز آشکاری به کشف گزینه های جایگزین، از جمله انرژی های پاک و تجدیدپذیر، وجود دارد؛ اما مشکلات ساختاری مانند آنهایی که بخش برق را فلج کرده و بسیار گسترده تر از مساله تولید است، مانع از استقرار و یکپارچه سازی این سیستم ها می شود.

در بخش برق عراق چه می گذرد؟

عراق یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان نفت خام اوپک است و با دارا بودن 17درصد از ذخایر اثبات شده نفت خاورمیانه و 8 درصد از ذخایر جهانی، پس از عربستان سعودی در رتبه دوم قرار می گیرد. به عنوان یک تولیدکننده بزرگ نفتی، بخش برق عراق تقریبا به طور کامل (بیش از 80درصد تولید) به سوخت های فسیلی وابسته است. با این حال، عراق به رغم منابع عظیم انرژی که دارد، در بخش برق با مشکل تولید مواجه است.

البته بخش برق عراق از یک مشکل مضاعف نیز رنج می برد: رشد ناپایدار تقاضا برای برق همراه با سرمایه گذاری کم در این بخش و فقدان اصلاحات در تولید، انتقال و توزیع به عدم تطابق فزاینده بین عرضه و تقاضا انجامیده است.

اگرچه پیشرفت های قابل توجهی در توسعه ظرفیت تولید برق عراق حاصل شده، اما افزوده ها با برنامه های اعلام شده و تقاضا و ضایعات فزاینده مطابقت نداشته است. پتانسیل ظرفیت تولید حدود 30 گیگاوات و ظرفیت تولید تنها 23.4 گیگاوات است و اوج تقاضا در تابستان 2022 به 34.18 گیگاوات رسیده و حتی این رقم هم احتمالا تخمینی کمتر از میزان حقیقی است چون بخشی از شکاف بین عرضه و تقاضا توسط ژنراتورهای دیزل محلی پوشش داده شدند. این ژنراتورها در سراسر عراق رایج هستند و این کشور از نظر تعداد سرانه ژنراتورهای دیزلی در رتبه پنجم جهان قرار دارد.

میانگین افزایش تقاضا برای برق 1 تا 2 گیگاوات در سال است. رشد ناپایدار تقاضای برق تا حد زیادی با مصرف بی رویه ناشی از یارانه های بالا ارتباط دارد. بخش های مسکونی و تجاری بزرگ ترین مصرف کنندگان برق هستند.

کمبود بین عرضه و تقاضا در نتیجه ضایعات در روند انتقال و توزیع تشدید می شود. زیرساخت های برق به دلیل نگهداری ضعیف، درگیری ها و فساد ضعیف است. عراق همچنین بالاترین نرخ یارانه و قبوض پرداخت نشده برق را در خاورمیانه ثبت کرده است. مجموع ضایعات از ضایعات در شبکه گرفته تا عدم صدور صورتحساب و عدم وصول در عراق بالاترین میزان در منطقه، بین 40 تا 50 درصد، و مشابه لبنان است. زیان در عربستان کمتر از ۷درصد و میانگین جهانی ۸درصد است.

روند تولید برق در عراق همچنین تحت تاثیرات تغییرات آب و هوایی قرار دارد. عراق پنجمین کشور آسیب پذیر در برابر تاثیرات تغییرات آب و هوایی در سطح جهان از جمله افزایش دما، خشکسالی، سیل و طوفان شن است. افزایش دما باعث افزایش تقاضا برای برق می شود و در عین حال، عرضه را به دلیل راندمان کمتر کاهش می دهد.

یکپارچه سازی انرژی های تجدیدپذیر

با توجه به نیاز به ایجاد تنوع در بخش انرژی، و کمبود فزاینده در تامین برق و اتکا به ژنراتورها، نیاز به کشف منابع جایگزین، به ویژه انرژی های تجدیدپذیر، احساس می شود. با این حال، در عمل مسائلی که کل بخش برق را فلج کرده، مانع از ادغام انرژی های تجدیدپذیر در سیستم می شود. پروژه های در مقیاس بزرگ به دلیل ضایعات بالا در انتقال و توزیع، فضای نامناسب برای سرمایه گذاری تجاری و منافع اختصاصی، عمدتا با مشکل مواجه می شوند. مشکلاتی از قبیل مقررات، حمایت از مشتری و مشوق ها در رابطه با انرژی های تجدیدپذیر نیز وجود دارند.

عراق یک پایگاه بالقوه قدرتمند برای انرژی تجدیدپذیر قلمداد می شود: دارای سطوح تابش خورشیدی قابل توجه، سرعت باد مقرون به صرفه در برخی مناطق، و چشمه های آب گرم است که می تواند فرصتی برای توسعه زمین گرمایی باشد. تولید برق از منابع انرژی تجدیدپذیر با توجه به وابستگی زیاد آن به نیروگاه های سوخت فسیلی و آلایندگی گازوئیل، امنیت انرژی عراق را افزایش و انتشار گازهای گلخانه ای بخش برق را کاهش می دهد.

با این حال، ادغام سیستم های انرژی تجدیدپذیر متغیر مانند شبکه های انرژی خورشیدی و توربین های بادی، مجموعه ای از چالش ها را برای پایداری شبکه ایجاد می کند. منابع انرژی خورشیدی و بادی متناوب هستند و الکتریسیته قابل انتقال در شبکه تولید نمی کنند و تنها زمانی قابل اتکا هستند که شرایط آب و هوایی اجازه دهد و نه لزوما زمانی که تقاضا وجود دارد. بدون ذخیره سازی، انرژی تجدیدپذیر تولید شده تنها زمانی قابل تزریق به شبکه خواهد بود، که یک شبکه تامین ثانویه باشد.

توصیه ها

در حالی که سیستم های انرژی تجدیدپذیر برای امنیت انرژی و تنوع در عراق حیاتی هستند، اصلاحات گسترده تر در بخش برق برای تضمین دوام، پایداری و بهینه سازی این سیستم ها حیاتی است. اصلاحات در فضای سرمایه گذاری نیز برای جذب منابع مالی لازم برای این سیستم ها مورد نیاز است.

10 توصیه سیاست گذاری در ادامه فهرست شده اند:

• توسعه یک طرح توسعه انرژی تجدیدپذیر و اجرای طرح جامع انتقال، با تمرکز بر نوسازی و ارتقاء پست ها به منظور در نظر گرفتن نرخ رشد تقاضا در هر منطقه و افزایش بار جدید، از جمله مزارع انرژی تجدیدپذیر؛
• دوم، ریسک زدایی از سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر از طریق اقدامات مربوط به بازار برق و ریسک های طرف خارجی و ریسک های عدم اطمینان سیاسی؛
• حراج انرژی های تجدیدپذیر، از جمله پروژه های ذخیره سازی خورشیدی با معیارهای تعیین صلاحیت، انتخاب و نتیجه مشخص؛
• ترویج اقدامات بهروری انرژی، به ویژه برای ساختمان ها؛
• تهیه یک طرح آگاهی و ارتباط برای انرژی های تجدیدپذیر در مقیاس کوچک؛
• تصویب قانون انرژی های تجدیدپذیر و ایجاد یک موسسه اختصاصی برای آنها؛
• ایجاد یک نهاد مشخصی برای صدور مجوزهای لازم برای انرژی های تجدیدپذیر در مقیاس بزرگ، از جمله مجوزهای تولید و مجوزهای زیست محیطی؛
• تغییر ساختار تعرفه برق برای کاهش یارانه ها و اتخاذ یک تعرفه زمان استفاده و مشوق مصرف در ساعات روشنایی روز که آفتاب می تابد؛
• اجرای خدمات برای توزیع کنندگان خصوصی با دستورات صدور و جمع آوری صورتحساب ، با اختیار قطع برق برای آنهایی که از پرداخت خودداری می کنند؛
• اجرای تسهیلات سرمایه گذاری سبز برای مصرف کنندگان مسکونی و تجاری، و همچنین تامین مالی بلندمدت با نرخ بهره پایین برای انرژی های تجدیدپذیر در مقیاس کوچک و ذخیره سازی؛