عراق چگونه بذرهای توافق چین و ایران را کاشت؟

نویسنده: علی معموری

میدل ایست نیوز: ایران و عربستان سعودی پس از پنج دیدار که از سال 2019 تا کنون با میانجی گری های عراق برگزار شد، در نهایت مذاکرات خود را در چین نهایی کردند و برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک به توافق رسیدند. مذاکرات تهران و ریاض به ابتکار بغداد آغاز شد، اما توافق نهایی در پکن به امضای روسای نهادهای امنیت ملی دو کشور رسید. هر دو کشور پس از آن، میانجی گری توسط عراق را ارج نهادند و عراق اکنون امیدوار است بتواند نقش بیشتری در منطقه ایفا کند.

پیشینه نقش عراق

روابط تهران و ریاض از سال 2016 قطع شده بود. عراق مرز طولانی با هر دو کشور دارد و جمعیت این کشور را میلیون ها مسلمان شیعه و سنی تشکیل می دهد. در سال های 2019 تا 2021، یک سری از حملات علیه عربستان سعودی رخ داد که برخی از آنها به نیروهای شبه نظامی عراقی متحد ایران نسبت داده شدند. عراق در تلاش برای کاهش تنش ها بین دو کشور همسایه خود، میانجی گری بین ایران و عربستان را آغاز کرد.

این ابتکار در سال 2019 و در ابتدا به شکل ارسال پیام هایی بین دو طرف از طریق سرویس های اطلاعاتی عراق آغاز شد. در آن زمان، مصطفی الکاظمی مسئولیت نهاد امنیتی عراق را بر عهده داشت و یک سال بعد هم که به نخست وزیری رسید، همچنان به ایفای نقش میانجی گری بین دو کشور همسایه ادامه داد. با این حال، در اواسط سال 2020 و در زمان نخست وزیری الکاظمی، مذاکرات شکل رسمی تری به خود گرفت و به گفت و گوی مستقیم میان هیات های اعزامی از هر دو کشور در بغداد تبدیل شد. بین سال های 2020 تا 2022 پنج جلسه مذاکرات برگزار شد.

به گفته منابع متعددی که المانیتور با آنها تماس گرفته، در بیشتر این دیدارها خالد بن علی الحمیدان، مدیرکل اداره کل اطلاعات عربستان سعودی، و سعید ایروانی، معاون شورای عالی امنیت ملی ایران در امور خارجه و امنیت بین الملل، حضور داشتند. جلسات که شخص کاظمی رهبری آنها را برعهده داشت، به دلیل مسائل امنیتی در یک مکان مخفی در فرودگاه بغداد برگزار شدند.

هیات های اعزامی از دو کشور در پنجمین نشست خود در بغداد موفق شدند نقشه راهی برای حل اختلافات خود طراحی کردند که اعزام تیم های فنی به ریاض و تهران برای بازدید از سفارتخانه ها و کنسولگری ها، بازگشایی دفتر نمایندگی ایران در سازمان همکاری اسلامی واقع در جده، و حمایت از آتش بس در یمن را شامل می شد.

این دیدارها در سال 2022 برگزاری موفقیت آمیز حج برای ایرانیان در عربستان را در پی داشتند و یک هیات رسمی ایرانی از جمله نماینده ولی فقیه این کشور، در این سفر حضور داشتند. گفت و گوهای مستقیم همچنین در سال گذشته به آتش بس در یمن و همچنین تسهیل انتقال حسن ایرلو، سفیر ایران در یمن، به تهران پس از ابتلای او به کووید 19 در اواخر سال 2021 توسط سعودی ها را به دنبال داشت. ایرلو با هواپیمای عراقی به ایران رسید و چند روز بعد، در کشور خود درگذشت.

کاظمی در ژوئن 2022 به جده و سپس تهران سفر کرد تا شرایط را برای ششمین نشستی که قرار بود وزرای خارجه دو کشور در آن حضور داشته باشند، آماده کند. با این حال، این نشست به دلیل اوضاع امنیتی متشنج در بغداد پس از حمله طرفداران جنبش صدری به منطقه سبز و درگیری خونین شورشی ها با نیروهای شبه نظامی عراق، برگزار نشد. ناآرامی ها در ایران هم از ماه سپتامبر به بعد، تنش بین ایران و عربستان را تشدید کرد.

در چین چه توافقی صورت گرفت؟

منابع آگاه به المانیتور گفته اند که شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین، در جریان سفر خود به ریاض در دسامبر گذشته و همچنین در جریان سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران، به پکن در اواسط فوریه به میانجی گری میان ایران و عربستان سعودی ابراز تمایل کرده است. هر دو طرف از این ابتکار استقبال کردند.

توافقنامه امضا شده در پکن برمبنای سه مساله شکل گرفته است که عبارتند از: «توافقنامه همکاری امنیتی ایران و عربستان سعودی» که در سال 2001 امضا شد؛ توافقنامه عمومی همکاری در زمینه اقتصاد، تجارت، سرمایه گذاری، فناوری، علم، فرهنگ، ورزش و جوانان، که در سال 1998 به امضا رسید؛ و نتیجه پنجمین جلسه مذاکرات در بغداد از جمله توافق برای بازگشایی سفارت ها و عادی سازی روابط. هر دو طرف همچنین بر احترام به تمامیت ارضی دیگر کشورها و عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر تاکید کرده اند.

آخرین بند به حمایت ادعایی از گروه های مخالف در دو کشور و همچنین جنگ رسانه ای در چند سال گذشته اشاره دارد. ایران، عربستان سعودی را به حمایت از گروه های جدایی طلب در استان های جنوبی خود، یعنی خوزستان و سیستان و بلوچستان، متهم می کند. مقامات ایرانی این گروه ها را متهم به انجام حملات تروریستی در داخل کشور می دانند. عربستان سعودی نیز ایران را به حمایت از نیروهای شبه نظامی عراقی که از خاک عراق به تاسیسات عربستان سعودی حمله کردند، و همچنین حمایت از حوثی ها در یمن و حزب الله لبنان که در جنگ یمن شرکت دارد، متهم می کند.

لازم به ذکر است که ایران و عربستان علاوه بر عراق، از ایفای نقش عمان در دستیابی به توافق تشکر کردند. تهران و ریاض در نتیجه نشست بغداد در سال 2020 توافق کردند که به منظور تبادل اطلاعات و رسیدگی به نگرانی های امنیتی یکدیگر، نشست های منظمی در سطح اطلاعاتی در مسقط برگزار کنند.

عراق در آینده چه نقشی می تواند ایفا کند؟

عراق که از نظر جغرافیایی بین دو کشور ایران و عربستان قرار دارد، مکانی آشکار برای ادامه تلاش های میانجیگری به شمار می رود چرا که سعی دارد با هر دو کشور همسایه خود مشارکت اقتصادی داشته باشد.

عراق در سال 2020 از سعودی ها برای سرمایه گذاری در کشاورزی و صنعت در استان های جنوبی خود دعوت، و در سال 2022 قراردادی را با عربستان برای اتصال به شبکه برق این کشور امضا کرد. دو گذرگاه مرزی عراق با عربستان هم در سال های 2020 و 2022 افتتاح شدند.

عراق همچنین میزبان مذاکرات بین ایران و اردن بوده و در حال آماده شدن برای مذاکرات منطقه ای بین ایران و مصر است. توافق پکن می تواند بر پیشبرد این روندها تاثیر مثبتی داشته باشد و سبب می شود عراق از سوی جامعه بین الملل برای ماموریت آشتی منطقه ای بیشتر مورد حمایت قرار بگیرد.