فرصت‌ها و پرسش‌های پاکستان در توافق چین و عربستان سعودی

نویسنده: سبینا صدیقی

میدل ایست نیوز: عربستان سعودی و ایران، رقبای سرسخت دیرینه در حاشیه خلیج فارس، در دهم ماه مارس با میانجی گری چین یک بیانیه امضا کردند که به موجب آن، در فاصله زمانی دو ماهه سفارت ها را بازگشایی و سفیر اعزام خواهند کرد. این توافق جدای از تاثیرات گسترده ای که در سراسر خاورمیانه خواهد داشت، برای یکی دیگر از بازیگران مهم منطقه، یعنی پاکستان که همسایه ایران و متحد استراتژیک عربستان است، نیز اهمیت زیادی دارد.

تهران و ریاض از زمان قطع روابط دیپلماتیک در سال 2016 تقریبا در همه درگیری های منطقه از سوریه گرفته تا عراق و یمن، در دو طرف مخالف بوده اند. عراق و عمان پیشتر برای تعامل با دو طرف رقیب تلاش کرده بودند، اما در نهایت این چین بود که موفق شد چنین تحول ژئوپلیتیکی قابل توجهی را رقم بزند.

پاکستان در زمان شروع اختلافات ایران و عربستان، در صدد حل آن برآمده بود و تا سال ها به تلاش ها برای میانجی گری ادامه داد. پاکستان اگرچه کشوری با اکثریت جمعیت سنی است، بعد از ایران بیشترین جمعیت شیعه را دارد. از این رو، هر مرتبه که اختلافات بین تهران و ریاض بالا گرفته، اسلام آباد نیز با مشکل خشونت مذهبی و فرقه ای گروه های افراطی از هر دو طرف مواجه شده است. در طی سال ها، اسلام آباد سعی کرد با اتخاذ رویکردی متفاوت، تعادل را در تعاملات خود با هر دو طرف حفظ کند.

وزارت امور خارجه پاکستان در بیانیه ای عادی سازی را یک «پیشرفت دیپلماتیک مهم» در نتیجه «رهبری الهام بخش چین» توصیف کرد.

مایکل کوگلمن، مدیر آسیای جنوبی در مرکز ویلسون در واشنگتن، به المانیتور گفت در صورت کارآمدی توافق ایران-عربستان، پاکستان یکی از بزرگترین برندگان خواهد بود: «به ندرت می توان کشوری را یافت که به اندازه پاکستان در برابر رقابت ایران و عربستان آسیب پذیر بوده باشد. این کشور با سعودی ها اتحاد نظامی دارد؛ با ایران هم مرز است؛ 20درصد جمعیت آن شیعه هستند؛ برای کمک نظامی به عربستان تحت فشار است. پاکستان به دنبال بی طرفی در رقابت بوده، اما اتحادش با عربستان این کار را دشوار کرده است. اگر روابط عربستان و ایران آنقدری بهبود یابد که پاکستان بتواند روابط خوب با دو کشور داشته باشد، بی طرفی برای آن ساده تر خواهد شد.»

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، گفت که این توافق فرصت های بزرگی را برای «دو کشور»، «منطقه» و «جهان اسلام» فراهم کرده است.

اگر تلاش های میانجیگری چین ادامه یابد، سرمایه گذاری مشترک ایران، عربستان و پاکستان نیز ممکن خواهد شد.

پاکستان که روابط خوبی با کشور همسایه خود یعنی چین دارد، یکی از اولین شرکت کنندگان در پروژه بزرگ «کمربند و جاده» رئیس جمهوری شی جین پینگ بوده است. کوریدور اقتصادی چین و پاکستان به عنوان بخشی از این پروژه، در سال 2015 راه اندازی شد. ارزش نهایی آن حدود 65 میلیارد دلار است و تنها کوریدور در حال تکمیل از میان شش کوریدور طرح کمربند و جاده قلمداد می شود. چین تاکنون نزدیک به 26 میلیارد دلار در آن سرمایه گذاری کرده و پروژه وارد فاز دوم شده است. هم عربستان و هم ایران به پیوستن به این پروژه دعوت شده اند، اما تاکنون مشارکت اندکی در آن داشتند. با از بین رفتن اختلافات دو کشور، چین و هم پاکستان می توانند از سرمایه گذاری و مشارکت آنها در پروژه های مرتبط با کوریدور اقتصادی چین و پاکستان سود ببرند.

کوگلمن گفت: «پایداری توافق، موضوع اساسی در بازی است. نشانه کلیدی هم این است که دو کشور چه اندازه به تغییر یا تعدیل سیاست هایی که برای طرف مقابل ناخوشایند هستند، تمایل و جدیت نشان می دهند. مساله حمایت دو کشور از گروه های نیابتی که طرف مقابل را هدف قرار می دهند، از اهمیت ویژه برخوردار است. برای نمونه، اگر حمایت های عربستان و ایران از دو طرف مخالف در جنگ یمن کاهش یابد، یک نشانه دلگرم کننده است.»

زیشان شاه، تحلیلگر مالی در فینرا در واشنگتن، به المانیتور گفت: «گزارش ها حاکی از آن است که جدای از تحریم های ایالات متحده، فشارهای عربستان پشت محاسبات پاکستان در عدم گسترش تجارت با ایران و تکمیل نکردن خط لوله گاز بوده است. اسلام آباد در امنیت خارجی خود از سوی ریاض به شدت برای انتخاب طرف، تحت فشار بود. رقابت ایران و عربستان قدرت مانور اقتصادی و سیاسی پاکستان و گزینه های استراتژیک آن را کاهش داده بود.»

پاکستان در میانه بحران اقتصادی ناشی از بی ثباتی سیاسی و سیل فاجعه بار اخیر، از افزایش سریع تجارت فرامرزی با ایران و سرمایه‌گذاری از سوی پادشاهی سعودی سود خواهد برد و از سرمایه گذاری مشترک احتمالی با ایران و عربستان استقبال می کند.

با این حال، یک دیپلمات اروپایی مستقر در اسلام آباد به المانیتور گفت این تحول تنها در میان مدت و بلندمدت می تواند به سود پاکستان باشد مگر اینکه تحریم ها علیه ایران برچیده شوند. او با تاکید بر برخی مزیت های توافق افزود: «کاهش تنش ها در منطقه می تواند ظرفیت جذب گروه های جهادگرای افراطی را کاهش دهد و پاکستان می تواند از درگیری در بازی «مجموع، صفر» دو رقیب منطقه ای حذر کند.

چین قطعا ذینفع اصلی است چون هم با ایران و هم با عربستان توافق بلندمدت مشارکت استراتژیک دارد. از آنجایی که مجبور بود همواره در روابط خود با این دو کشور تعادل ایجاد کند، احتمالا پایان دادن به اختلافات را ضروری دانسته است. چین اکنون برای تسریع این روند مثبت، به دنبال میزبانی نشست ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در آینده نزدیک است.

چین بزرگ ترین شریک تجاری دو کشور رقیب قلمداد می شده و 30درصد از کل تجارت بین المللی ایران را تشکیل می داده و بزرگ ترین بازار صادرات نفت عربستان با حجم تجارت دوجانبه 33.1درصد در سال است. اما مساله مهم تر برای چین این است که می تواند پروژه بزرگ کمربند و جاده را تسریع کند. احتمال پیوستن عربستان به سازمان همکاری شانگهای به رهبری چین که ایران نیز یکی از اعضای آن است، دور از ذهن نیست.

با این وجود، هنوز جزئیات حل نشده ای در روابط ایران و عربستان باقی مانده است. شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، بلافاصله پس از اعلام خبر توافق گفت: «این، به این معنا نیست که توافقی برای حل و فصل همه اختلافات حاصل شده است.»

چین در گذشته ایفای نقش در خاورمیانه را به «یک شریک اقتصادی» و «سرمایه گذار» محدود می کرد. اما اکنون نقش میانجی را ایفا کرده و به طور مستقیم با توافق درگیر است، احتمالا مجبور خواهد شد نقش ضامن را ایفا کند و مسئولیت اقدامات هر دو متحد خود را بپذیرد و حتی در صدد حفظ صلح در این منطقه ناآرام نفت خیز برآید.