واکنش اسرائیل به تنش زدایی عربستان و ایران چگونه خواهد بود؟

نویسندگان: جورجیو کافیرو و شهاب آل مکاهله

میدل ایست نیوز: ترغیب عربستان سعودی به امضای توافقنامه ابراهیم برای بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر، و اساسا همه دیگر مقامات اسرائیلی یک هدف مهم سیاست خارجی است. با این حال، پیش شرط عربستان برای عادی سازی روابط با اسرائیل، بازگشت آن به مرزهای 1949-1967 و فراهم آوردن امکان داشتن کشوری مستقل با پایتختی قدس شرقی برای فلسطینی ها بوده است؛ شرطی که حتی تفکر درباره آن برای دولت تحت رهبری نتانیاهو تحقیرآمیز است.

با این وجود، ریاض و تل‌آویو بدون عادی سازی رسمی روابط هم اشتراکات زیادی در منطقه، به‌ویژه در رابطه با ایران، داشتند. درک عمومی از شرایط این بود که اسرائیل و عربستان تصورات مشترکی از تهدید ایران دارند و همین مساله می تواند آنها را به سمت عادی سازی عملی روابط سوق دهد.

با چنین پس زمینه ای، توافق دیپلماتیک عربستان و ایران در 10 مارس که با میانجی گری چین حاصل شده، نگرانی زیادی در میان مقامات اسرائیلی به وجود آورده است. از دیدگاه اسرائیلی ها، تصمیم سعودی ها برای از سرگیری روابط دیپلماتیک با جمهوری اسلامی و صحبت درباره سرمایه گذاری «خیلی سریع» در اقتصاد ایران، هر دو، به شدت مشکل ساز هستند.

طبق گزارش های منتشر شده، خبر توافق دیپلماتیک عربستان و ایران برای نتانیاهو غافلگیر کننده بوده و این اتفاق در حالی رخ داده که صحنه سیاسی داخلی اسرائیل نیز پرتنش و ائتلاف حاکم و چهره های اپوزیسیون به طور هم زمان مورد انتقاد قرار گرفته اند.

فریال سعید، دیپلمات ارشد سابق امریکایی، به ریسپانسیبل استیت کرفت گفت: «اسرائیلی ها به توافق دیپلماتیک عربستان و ایران به چشم یک شکست استراتژیک بزرگ می نگرند. ایران چالش اصلی امنیتی آنها و یک دشمن قدرتمند است که در سراسر خاورمیانه نفوذ و متحدانی دارد. آنها تصور می کردند در حال ایجاد یک ائتلاف قوی ضد ایرانی در منطقه هستند. اما حالا، رقیب اصلی و قدرتمندترین کشور عربی که حضور آن در هر ائتلاف منطقه ای برای مقابله با ایران لازم قلمداد می شود، پیش از عادی سازی روابط با اسرائیل، در حال دادن دست دوستی با ایران است.» سعید افزود: «در چنین شرایطی، واکنش منفی اسرائیل به توافق عربستان با ایران با استقبال محتاطانه باقی منطقه از این تحول در تضاد شدید است و موقعیت اسرائیل در منطقه را بدتر می کند.»

دکتر نادر هاشمی، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشکده مطالعات بین الملل جوزف کوربل دانشگاه دِنوِر، در مصاحبه با ریسپانسیبل استیت کرفت دیدگاه اسرائیل به این معامله دیپلماتیک بین عربستان و ایران را به عنوان «ادراکی به شدت پیچیده و واکنشی شدیدالحن» توصیف کرد که در «گستاخی و غروری که قدرت های جهانی عمدتا درگیر آن هستند»، ریشه دارد.

با این وجود، از سرگیری روابط دیپلماتیک ریاض با تهران، دیدگاه سعودی ها از تهدید اساسی جمهوری اسلامی را تغییر نخواهد داد. از این رو، همچنان این احتمال وجود دارد که عربستان به اسرائیل به چشم یک قدرت منطقه ای بنگرد که امکان همکاری با آن برای تحت فشار گذاشتن ایران در صورت نیاز، وجود دارد.

گوردون گری، سفیر پیشین ایالات متحده در تونس، در این باره گفت: «اسرائیل احتمالا در حال بررسی مجدد این فرضیه است که نگرانی درباره ایران همچنان برای کشورهای حوزه خلیج فارس در اولویت قرار دارد یا خیر. در همین حال، عربستان سعودی احتمالا به همکاری های چراغ خاموش خود با اسرائیل ادامه خواهد داد.»

دکتر هاشمی هم ارزیابی مشابهی از شرایط دارد: «یک درک و خوانش مشترک و مشابه درباره آینده منطقه و چالش های امنیتی کنونی آن وجود دارد که خیلی فراتر از هر نوع توافقی بین ایران و عربستان سعودی است. تنش های اساسی و تفاوت ها در ارزش ها و جهان بینی عربستان سعودی و ایران با توجه به دیدگاه آنها به منطقه، همچنان پابرجاست.»

سعید در اشاره به توانایی بالقوه ریاض برای حفظ روابط دیپلماتیک با تهران در بحبوحه دوره تنش زدایی سعودی-ایرانی و به طور همزمان، همکاری محتاطانه آن با تل آویو، گفت: «همه چیز به این مساله بستگی دارد که ایران تا چه اندازه به حمایت از نیروهای متحد خود که امنیت عربستان را تهدید می کنند، ادامه دهد و چه اندازه بتواند آنها را مهار کند. برای ایران، بی شک کنترل و مهار این متحدان بسیار دشوارتر از رها کردن آنها به حال خود یا حمایت از آنها، خواهد بود.» این دیپلمات سابق آمریکایی توضیح داد که اگر پادشاهی سعودی «پیشرفت معناداری» را از سوی ایران شاهد باشد، آنگاه در انتخاب مکان و نحوه همکاری با اسرائیل برای مقابله با ایران محتاطانه تر و گزینشی تر عمل خواهد کرد.

در چنین شرایطی، این احتمال وجود دارد که اگر اسرائیلی ها در صدد حمله نظامی علیه ایران برآیند، به حریم هوایی عربستان سعودی یا تاسیسات نظامی در این کشور دسترسی نداشته باشند. در عمل، انجام چنین عملیاتی برای هدف گرفتن تاسیسات هسته ای ایران بدون دسترسی به حریم هوایی کشورهای عرب منطقه، برای اسرائیل دشوار خواهد شد.

عربستان سعودی و سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس پس از حمله به نفتکش ها و تاسیسات نفتی در منطقه در سال 2019، درباره حملات نیروهای متحد ایران نگرانی فزاینده داشته اند و همواره نگران این بوده اند که اگر ایران (از سوی اسرائیل یا امریکا) مورد حمله قرار بگیرد، با حملات به همسایگان خود که متحد آنها هستند، در صدد تلافی برآید. رهبری عربستان مصمم است اطمینان حاصل کند که اگر اختلاف بین ایالات متحده و اسرائیل از یک سو و ایران از سوی دیگر از کنترل خارج شد، پادشاهی سعودی گرفتار افزایش تنش ها نخواهد شد.

دکتر عزیز القاشیان، یکی از همکاران موسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن، به ریسپانسیبل استیت کرفت گفت: «در نحوه برخورد ریاض و تل آویو با تهران و مقابله با آنچه که هر دو تهدید بزرگ ایران برای خود می دانند، تفاوت وجود دارد. نفوذ ایران یک مفهوم گسترده است که به اعتقاد من، عربستان و اسرائیل، هر دو، ادراک مشابهی از آن دارند؛ تبدیل کردن ایران به یک دشمن عیان چیزی است که عربستان و اسرائیل را از یکدیگر متمایز می کند.»

در حالی که سعودی ها و ایرانی ها محدوده و محدودیت های تنش زدایی را می آزمایند، نظارت بر نحوه تاثیرگذاری رویکردهای متفاوت عربستان و اسرائیل برای مقابله با تهدید ایران و همچنین، تاثیر این رویکردها بر همکاری بالقوه ریاض و تل آویو، بسیار اهمیت دارد.