چراغ سبز عربستان به سازمان همکاری شانگهای

نویسنده: محمد السلامی

میدل ایست نیوز: عربستان سعودی همزمان با پیشروی پیوسته و آرام خود به سمت چشم انداز 2030، ناظران خام‌اندیشی را که تنها به پرداختن به کلیشه ها مشغول هستند، متعجب و شگفت زده می کند.

موافقت کابینه دولت عربستان با پیوستن پادشاهی سعودی به سازمان همکاری شانگهای (به عنوان شریک مذاکراتی) اتفاقی نبوده است و می شود آن را نتیجه یک فرآیند با برنامه ریزی دقیق و همچنین نتیجه تماس های متعدد دو و چندجانبه در چهار سال گذشته دانست.

ریاض در سال 2019 برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای به عنوان شریک مذاکراتی اقدام کرد و این درخواست در سپتامبر 2021 به طور رسمی تایید شد و دقیقا یک سال بعد، ریاض به این موقعیت دست یافت. ترکیه، مصر و قطر از دیگر شرکای مذاکراتی سازمان هستند و انتظار می رود ایران در ماه آوریل با ارتقاء از موقعیت کنونی، به عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای درآید.

فرآیند عضویت کامل علاوه بر اینکه نیازمند موافقت و رای مثبت همه اعضای کنونی است، چند مرحله دیگر را نیز شامل می شود. در حال حاضر، به نظر می رسد که برای پذیرش پادشاهی سعودی به عنوان عضو قطعی از سوی کشورهای عضو و دبیرخانه سازمان نیز مشکلی وجود ندارد.

از دیدگاه عربستان، روند آغاز تعامل با سازمان همکاری شانگهای به رهبری چین ادامه دیگر تلاش ها برای تنوع بخشیدن به تعاملات چندجانبه در سطح منطقه ای و همچنین جهانی است. عربستان در چند دهه گذشته سیاست خارجی مبتنی بر منافع ملی را دنبال می ‌کرد که در مواردی مانند تحریم نفتی سال های 1973 تا 1974، جهان را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار داد. از آنجایی که پکن بزرگ ترین شریک تجاری ریاض است، طبیعی است که عربستان بخواهد در صدد تقویت روابط خود با دومین ابرقدرت جهان برآید.

عربستان به تعمیق روابط با جمهوری های آسیای مرکزی و همچنین پاکستان، روسیه و هند از طریق بستری که امکان دیدار سران کشورها یا دولت ها در فاصله زمانی دو سال در میان را فراهم آورد، تمایل دارد. این ابراز تمایل و تلاش برای تقویت روابط همچنین به پر کردن خلأ موجود در سیاست خارجی عربستان در قبال آسیای میانه و کشورهای اوراسیا کمک می کند.

سازمان همکاری شانگهای که پیشتر موفق شده کشورهای رقیبی مانند هند و پاکستان را پشت یک میز بنشاند، اکنون در حال تبدیل شدن به سومین مجمع بین المللی بعد از سازمان ملل متحد و سازمان همکاری اسلامی است که عربستان و ایران در آن حضور خواهند داشت.

ایران و عربستان پس از مذاکرات موفقیت آمیز اخیرشان در پکن به بهبود روابط دوجانبه متعهد شده اند. ازسرگیری روابط دیپلماتیک قطع شده، اولین گام در این روند خواهد بود. انتظار می رود قدم بعدی، سفر رئیس جمهوری ایران به عربستان سعودی باشد. در حال حاضر، خیلی از مسائل به فضای موجود و گام های دو طرف در جهت اعتمادسازی مطابق توافق های صورت گرفته، بستگی دارد. با توجه به شروع عصر چندقطبی و در میانه هرج و مرج در مسائل جهانی، پادشاهی سعودی به شرط بندی روی بهبود روابط، به ویژه با همسایگان نه چندان دوست، روی آورده است.

این رویکرد عربستان با روحیه سازمان همکاری شانگهای که اعضای خود را به کنار گذاشتن اختلافات گذشته و همکاری مبتنی بر نقاط مشترک ترغیب می کند، هماهنگی دارد.

گمانه زنی برخی ناظران این است که عضویت عربستان در سازمان همکاری شانگهای محصول جانبی توافق پکن (بین تهران و ریاض) خواهد بود. البته این گمانه زنی کاملا اشتباه است چرا که ریاض حدودا پنج سال پیش، زمانی که نزدیکی آن با تهران دور از انتظار بود، روند پیوستن به سازمان همکاری شانگهای را آغاز کرد.

در سوی دیگر ماجرا، ایران از ژوئیه 2005 به دنبال عضویت در سازمان شانگهای بود، اما سیاست گذاری ها و اقدامات این کشور که وضع تحریم های بین المللی علیه آن را در پی داشتند، مانع از ورودش به این اتحادیه شدند. امضای توافق هسته ای ایران موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در ژوئیه 2015 از فشارها بر ایران کاست، اما سیاست های دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا، باعث شدند برخی از اعضای سازمان همکاری شانگهای با عضویت ایران موافقت نکنند.

اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای عبارتند از: تقویت اعتماد متقابل و همسایگی بین کشورهای عضو؛ ترویج همکاری موثر میان آنها در زمینه های سیاست، تجارت، اقتصاد، تحقیق، فناوری، فرهنگ، آموزش، انرژی، حمل و نقل، گردشگری، حفاظت از محیط زیست؛ همکاری در سایر زمینه ها همچون تلاش مشترک برای حفظ و تضمین صلح، امنیت و ثبات در منطقه؛ حرکت به سوی استقرار یک نظم جدید سیاسی بین المللی و اقتصادی دموکراتیک، عادلانه و منطقی؛ ایجاد یک سیاست داخل سازمانی مبتنی بر اصول اعتماد و منفعت متقابل، برابری، مشورت، احترام به تنوع فرهنگی و تمایل به توسعه مشترک؛ هماهنگی پیگیری سیاست خارجی بر اساس اصول عدم تعهد، خودداری از هدف گرفتن هر کشور ثالثی و گشایش در روابط.

شورای سران کشورها که به عنوان عالی ترین نهاد تصمیم گیری سازمان همکاری شانگهای شناخته می شود سالی یک بار تشکیل جلسه می دهد و تصمیمات و دستورالعمل هایی را درباره همه موضوعات مهم برای اتحادیه اتخاذ می کند. این شورا همچنین سالی یک بار برای بحث درباره راهبرد همکاری چندجانبه و زمینه های دارای اولویت، حل و فصل مسائل مهم اقتصادی و دیگر همکاری های جاری و تصویب بودجه سالانه اتحادیه، تشکیل جلسه می دهد.

سازمان همکاری های شانگهای در حال گسترش و تکامل هویتی است. با توجه ظهور چین به عنوان یک ابرقدرت، انتظارات همه کشورهای عضو از این سازمان مشابه نیست. سازمان همکاری شانگهای صرفا یک اتحاد امنیتی است؛ اگرچه چنین عملکردی می توانست مقبولیت آن را افزایش بدهد. این سازمان یک مجمع ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک با منابع طبیعی، نیروی انسانی و ارتباطات متقابل است.

با وجود این، سازمان همکاری شانگهای یک سال در میان رزمایش های مبارزه با تروریسم برگزار می کند و آن دسته از نیروهای نظامی که معمولا در مانورهای جنگی شرکت نمی کنند، در مجامع دو یا چندجانبه گردهم می آیند. به استثنای تعاملات تاکتیکی، مسائل امنیتی دیگری مطرح نیست. با توجه به این که برخی از کشورهای رقیب و دشمن در سازمان همکاری شانگهای با یکدیگر همکاری می کنند، این بلوک به طور مستمر با آزمون های فشار مواجه می شود.

برای سازمان همکاری شانگهای، عربستان توان مالی قدرتمندتر و تنوع ایدئولوژیک بیشتری را به ارمغان می آورد و همچنین، انزوا و پیشرفت کند فعلی را از بین می برد. عربستان می تواند به این سازمان در تقویت کنسرسیوم بین بانکی خود کمک کند.

به رغم تمایل پکن و مسکو، هنوز مخالفت های داخلی برای پیوند زیرساخت های مالی سازمان همکاری شانگهای به بانک بریکس وجود دارد. پیوستن عربستان به سازمان همکاری شانگهای همچنین فرصت هایی را برای اقتصاد و شرکت های سعودی برای سرمایه گذاری در بازارهای متنوع با نرخ بازده بهتر مطابق با چشم انداز 2030، فراهم می آورد.