اسناد بهره‌برداری بریتانیا از الازهر مصر، برای محبوبیت انگلیس میان مسلمانان

میدل ایست نیوز: بریتانیا از زمان عقب نشینی از خاورمیانه پس از بحران سوئیس در سال 1956، در حال بهبود تصویر خود در جهان اسلام و تبلیغ طرح حل و فصل نزاع عربی اسرائیلی است.

به گزارش BBC اسناد انگلیسی که به موجب قانون آزادی اطلاعات به دست آمده، می گوید که برنامه ریزان سیاست در بریتانیا مشتاق بودند به موسسه الازهر مصر به عنوان یکی از ابزارهای دستیابی به اهدافشان، اظهار احترام کنند.

در دوم مه 1997، تونی بلر، پس از پیروزی حزب کارگر در انتخابات تاریخی، تصدی منصب نخست وزیری انگلستان را به دست آورد و پس از چند روز، جرج کاری، اسقف اعظم کانترپری (کلیسای انگلیس) از محمد طنطاوی، شیخ وقت الازهر برای سفری رسمی به انگلیس در چارچوب گفت و گوی ادیان دعوت به عمل آورد.

در زمان سفر شیخ الازهر به انگلیس در 19 تا 23 مه 1997، دومینیک چیلکوت، منشی ویژه وزیر خارجه انگلستان، نامه ای به فیلیپ بارتون، منشی ویژه نخست وزیر این کشور فرستاد و بر اهمیت بهره برداری از حضور شیخ الازهر در لندن برای بهبود تصویر انگلیس در جهان اسلامی تأکید کرد.

بارتون در نامه ای که تنها تعداد اندکی از مقامات و مشاوران ارشد انگلستان از آن اطلاع یافتند، شیخ الازهر را عالی ترین و محترم ترین شخصیت اسلامی در جهان دانست.

از دیدگاه دیپلماسی انگلیس، دیدار تونی بلر و شیخ طنطاوی حتی در حد گرفتن عکس با یکدیگر، امری مهم قلمداد می شد.

این نامه تمایل حکومت حسنی مبارک، رئیس جمهور فقید مصر را برای ترتیب دادن این دیدار، علیرغم آگاهی از اینکه بلر در آن زمان به شدت درگیر مسائل داخلی بود، نشان داد.

فرصت مطبوعاتی

منشی وزیر امور خارجه وقت انگلیس گفت که اشتیاق مقامات مصری، توجیهی افزون برای توصیه به نخست وزیر این کشور است که تا حد امکان برای یافتن دقایقی برای پذیرایی از شیخ الازهر تلاش کند.

چیلکوت گفت اگر نخست وزیر بتواند در دیدار با شیخ عکس بگیرد، تأثیر رسانه ای این دیدار در جهان اسلام بسیار افزایش می یابد.

در آن مدت، مدیریت الازهر با بیانیه های رسمی و اجازه تظاهرات اعتراضی در فضای الازهر و دانشگاه آن، علیه سیاست های اسرائیل در قبال مسجد الاقصی، از فلسطینیان در سرزمین های اشغالی به ویژه قدس حمایت کرد.

موضع الازهر انتقاداتی از سوی حامیان اسرائیل در انگلستان برانگیخت و باعث شد تا انگلیسی ها انتظار واکنش آنان نسبت به استقبال تونی بلر از شیخ الازهر را داشته باشند.

سود و ریسک

با این حال، اسناد نشان می دهد که وزارت خارجه انگلیس در ارزیابی های خود به این نتیجه رسید که منافعی که از سفر شیخ الازهر حاصل می شود، از هر عکس العملی حتی از سوی حامیان اسرائیل در بریتانیا بالاتر است.

منشی وزیر خارجه انگلیس گفت: تنها بعد منفی مورد انتظار این دیدار این است که شیخ الازهر در گذشته بیانیه هایی با لحن تند علیه اشغالگری اسرائیل در قدس صادر کرده و احتمال کمی وجود دارد که لابی طرفداران اسرائیل چنین بیانیه ها را بازیابی کند. با این حال، ما معتقد نیستیم که این یک خطر جدی است.

دستگاه دیپلماسی انگلیس در جمع بندی خود به این نتیجه رسید که منافع حاصل از این دیدار بسیار بالاتر از خطر ریسک آن است.

اما وزارت خارجه انگلیس تنها حامی دیدار تونی بلر و طنطاوی نبود.

اسناد موجود نشان می دهد که بارتون، منشی تونی بلر، با حلقه نزدیک نخست وزیر جدید انگلیس، از جمله آلستر کمپبل و بارونس سالی مورگان، مشاوران ارتباطاتی بلر، در مورد توصیه وزارت خارجه مشورت کرده است.

این دو توصیه کردند که دیدار با شیخ الازهر ابعاد سیاسی در داخل بریتانیا خواهد داشت که روابط بین دولت انگلیس و مسلمانان را تقویت می کند.

نامه ای از حکومت حسنی مبارک

بارتون در توصیه خود به بلر گفت: سالی و آلستر (مشاوران بلر) مایلند شیخ طنطاوی را ببینند، زیرا این امر تأثیر خوبی بر روابط با جامعه مسلمانان کشور و همچنین جهان اسلام خواهد داشت. بنابراین ما از او برای گرفتن عکس در ساعت 18:10 عصر فردا دعوت کرده ایم.

بلر از این توصیه پیروی کرد و علیرغم مشغله های زیادی که داشت، در 20 مه 1997 به مدت 5 دقیقه با شیخ طنطاوی دیدار کرد.

پس از این دیدار بارتون به چیلکوت نامه نوشت و به او اطلاع داد که این دیدار کوتاه به توصیه وزارت خارجه انگلیس انجام شد.

وی در این نامه اشاره کرد که حکومت حسنی مبارک در ارسال نامه سیاسی به دولت تونی بلر، از شیخ الازهر استفاده کرده است.

بارتون درباره آنچه در دیدار بلر و شیخ الازهر گذشت، گفت: شیخ طنطاوی از فرصت استفاده کرد و نتیجه انتخابات را به نخست وزیر انگلیس تبریک گفت. بلر نیز گفت که از دیدار با وی مفتخر است و برای او آرزوی اقامت خوبی در انگلیس کرد. شیخ الازهر ابراز امیدواری کرد تا روابط میان انگلیس و مصر تحت رهبری تونی بلر بهبود یابد و سپس کتابی از دانشگاه الازهر در صندوقی تزئین شده به نخست وزیر انگلیس هدیه داد.

منشی بلر افزود: شیخ طنطاوی واقعاً خوشحال به نظر می رسید که نخست وزیر وقت انگلیس فرصتی پیدا کرده و زحمت استقبال از او را به خود داده است.

یک سال پس از این دیدار، نخست وزیر انگلیس برای سفری رسمی به مصر دعوت شد.

علیرغم برنامه کاری فشره تونی بلر که مملو از دیدارها و مناسبات به ویژه اقتصادی بود، مشاوران بلر بر ضرورت دیدار نخست وزیر انگلیس و شیخ الازهر اصرار کردند.

سفر بلر به مصر در روزهای 17 و 18 آوریل 1998 در جریان سفرهای وی به خاورمیانه که شامل عربستان، اردن، اسرائیل و غزه و نیز دیدار با یاسر عرفات، رهبر فقید فلسطینی می شد، صورت گرفت.

در گزارشی درباره شیخ طنطاوی که به دفتر نخست وزیر انگلیس ارائه شد، وزارت خارجه بریتانیا اعلام کرد که انتصاب طنطاوی به عنوان شیخ الازهر که پیش از این مفتی اعظم مصر بود، با استقبال مسلمانان میانه رو روبه رو شده است.

وزارت خارجه انگلیس درخصوص عملکرد شیخ طنطاوی در دارالافتاء مصر گفت که او با سیاست دولت مصر در مورد مسائلی مانند محدود کردن زاد و ولد همراه بود.

این وزارتخانه همچنین اشاره کرد که شیخ طنطاوی در مخالفت با قانون مالیات بر ارث در سال 1989 تا حدودی از خود استقلال نشان داد.

در این گزارش همچنین اشاره شد که طنطاوی در سپتامبر 1989 سود بانک ها را حلال دانسته و گروه های اسلامی معتقد بودند که این فتوا به دستور حکومت مصر صادر شده است.

طبق این گزارش، این موضوع جدال بزرگی را به وجود آورد و وزارت خارجه انگلیس اعلام کرد: ماهیت لیبرالی این فتوا  با مخالفت هیئت ارشد علمای الازهر، به عنوان محافظه کارترین علمای الازهر، از جمله شیخ الازهر در آن زمان مواجه شد.

طرحی که مغایر اسلام نیست

در توجیه برای اصرار به دیدار نخست وزیر انگلیس با شیخ الازهر، تیم تدارک این سفر اعلام کرد که این دیدار با شیخ الازهر که به عنوان بزرگترین شخصیت دینی اهل سنت در جهان شناخته می شود، با هدف اظهار احترام به اسلام و توجه به گفت و گو میان فرهنگ ها است.

بر اساس مکاتبات پنهانی دولت انگلیس، مشاوران تونی بلر به دنبال این بودند که به مسلمانان این تصور را بدهند که بریتانیا با الازهر موافق است، و ممکن است در استفاده از شهرت این نهاد قدیمی در متقاعد کردن مسلمانان عامه در این موضوع که طرح حل و فصل مناقشه اعراب و اسرائیل مغایرتی با اسلام ندارد، مفید باشد.

این اسناد نشان می دهد که طنطاوی به نخست وزیر انگلیس تأکید کرده که دین اسلام، ظلم، تروریسم، و تصرف زمین های دیگران را نمی پذیرد.

بر اساس صورتجلسه این نشست که توسط منشی شخصی تونی بلر نوشته شده است، شیخ الازهر تاکید کرد: اسلام خواستار عدالت و حقوق برای همه است و با بی عدالتی، تروریسم، تصرف اراضی و شهرک سازی مخالف است و همیشه در کنار مستضعفانی است که حقوق کامل خود را به دست نمی آورند.

اما تونی بلر از پاسخ به این سخنان شیخ الازهر اجتناب کرد و دیدار را بر موضوع گفت و گوی میان ادیان به ویژه میان الازهر و کلیسای انگلستان متمرکز کرد و گفت: تفاهم بیشتر میان ادیان به تفاهم بیشتر میان ملت ها می انجامد.

منشی تونی بلر در توضیح این دیدار گفت که شیخ الازهر هیچ تلاشی برای طرح موضوعات بحث برانگیز به جز اشاره سریع به اشغال سرزمین های فلسطینی توسط اسرائیل انجام نداد.

نخست وزیر انگلیس پس از بازگشت از قاهره، باورش به اهمیت الازهر در تلاش برای معتقد ساختن اسقف اعظم کانترپری برای تسریع در سفرش به مصر در پاسخ به دعوت شیخ الازهر را اعلام کرد.

تونی بلر در نامه ای رسمی به جرج کاری، اسقف اعظم کانترپری در مورد این دعوت و حمایت شخصی خود از گفت و گویی صحبت کرد که شیخ الازهر اعلام کرده بود با اسقف اعظم و سایرین انجام خواهد داد.

بلر درباره دیدارش با طنطاوی به جرج کاری گفت که مباحثی جنجالی پیرامون دین و ماهیت اسلام بین ما انجام شد.

بلر در بیان اهمیت و توجه دولتش به پاسخ جرج کاری به دعوت طنطاوی، در نامه ای با دست خط خود نوشت: من فکر می کنم که چنین نشست دینی برای روند صلح در خاورمیانه بسیار مفید خواهد بود.

نخست وزیر وقت انگلیس تمایل خود برای گفت و گو با اسقف اعظم کانترپری در این موضوع را ابراز کرد و به او گفت: اگر می خواهید در مورد آن با جزئیات صحبت کنید، می توانید با من تماس بگیرید.

از آن زمان دیدار های سیاسی مقامات انگلستان با شیخ الازهر در طول دوره نخست وزیری تونی بلر متوقف نشد.

در سال 2000 تونی بلر، نخست وزیر وقت انگلیس، روبین کوک، وزیر امور خارجه را به قاهره فرستاد تا مذاکراتی با حسنی مبارک در مورد روند صلح در خاورمیانه و نیز بحران عراق انجام دهد.

در این سفر که تنها یک روز به طول انجامید، وزیر خارجه انگلیس مشتاق دیدار با شیخ الازهر بود.

در سال 2022 طنطاوی، شیخ وقت الازهر، بار دیگر به لندن رفت و مورد استقبال تونی بلر قرار گرفت.

در سال 2006 نیز تونی بلر به قاهره سفر کرد و با شیوخ الازهر دیدار کرد.