مروری بر حوادث اخیر سودان؛ پایانی خشونت بار برای دوستی قدیمی

میدل ایست نیوز: درگیری های مسلحانه میان ارتش سودان به فرماندهی عبدالفتاح البرهان و نیروهای واکنش سریع در این کشور به فرماندهی محمد دقلو حمیدتی، به روابط دوستانه و همکاری قدیمی بین این دو نفر پایان داد.

به گزارش «الشرق الاوسط» این روابط دوستانه با شروع درگیری در منطقه دارفور سودان در سال 2003 و در زمان ریاست عمر البشیر، رئیس جمهور مخلوع این کشور آغاز شد.

حمیدتی در آن زمان گروهک مسلحی تشکیل داد که با جنبش های معارض و مقاوم در برابر حکومت البشیر مقابله می کرد. به همین خاطر عمر البشیر تصمیم به حمایت از گروهک حمیدتی گرفت.

البرهان نیز هماهنگی عملیات های ارتش در منطقه دارفور را بر عهده داشت و این رویه موجب ایجاد روابطی میان وی با حمیدتی شد.

با گذشت زمان، تعداد نیروهای حمیدتی که وابسته به ارتش شده بودند، بیشتر شد اما نیروهای وی همیشه به گونه ای استقلال در فرماندهی و عملیات هایش را حفظ کردند.

این روابط در آوریل 2019 تحت فشار زیاد از جانب مردم که خواستار سقوط حکومت عمر البشیر بودند، قوی تر شد و حمیدتی و البرهان در ساقط کردن البشیر که مورد حمایت گروه اخوان المسلمین بود، و نیز در تشکیل شورای نظامی به ریاست البرهان و معاونت حمیدتی برای حکومت بر کشور، به توافق رسیدند.

از زمان سقوط عمر البشیر، روابط این دو گاهی رو به تیرگی نهاد اما این اختلافات کوتاه مدت بود و معمولا به سرعت حل میشد و بار دیگر اعتماد به روابشان باز می گشت.

مرحله سوم در اختلافات

اما مرحله سوم در روابط میان البرهان و حمیدتی، مدت کوتاهی پس از کودتای طراحی شده توسط این دو، علیه دولت غیرنظامی در اکتبر 2021 آغاز شد. در این زمان البرهان نیروهای حکومت البشیر را به مناصب حساس حکومتی بازگرداند که این امر مورد اعتراض حمیدتی قرار گرفت و اسلامگرایان آن را اقدامی خائنانه دانستند. اختلافات میان این دو نفر در مواضع سیاسی به تدریج گسترده شد و گاهی اوقات به صورت غیرمستقیم و بعضا نیز مستقیما در اظهاراتشان نمایان شد.

با این حال، شکست کودتای اکتبر در تشکیل دولت برای بیش از یک سال و وخامت اوضاع اقتصادی و امنیتی در سودان، احزاب نظامی و غیرنظامی را بر آن داشت تا در دسامبر 2022 توافقنامه ای چارچوبی را امضا کنند.

این توافقنامه چارچوبی مورد استقبال گسترده مردم و احزاب مهم و موثر جامعه بین المللی و منطقه ای قرار گرفت.

اگر چه البرهان و حمیدتی این توافقنامه را امضا کردند که به موجب آن، انتقال قدرت به غیرنظامیان و بازگشت نظامیان به پادگان های خود را فراهم می کرد، اما اختلافات جدید و شدیدتری میان ارتش و نیروهای واکنش سریع بر سر اجرای یکی از بندهای توافقنامه چارچوبی مربوط به اصلاحات نظامی و ادغام نیروهای واکنش سریع در ارتش به وجود آمد.

تفاوت مواضع

دو طرف پیرامون برخی از موضوعات که مهم ترینشان ریاست هیئت فرماندهی واحد جدید بود، اختلاف پیدا کردند.

در حالی که حمیدتی خواستار ریاست این هیئت توسط رئیس حکومت غیرنظامی آینده سودان بود، البرهان تصمیم گرفت تا فرمانده ارتش، این هیئت را ریاست کند.

حمیدتی همچنین خواستار برکناری افسران طرفدار اسلام گرایان از ارتش و در عین حال ادغام نیروهای خود در ارتش شد.

علیرغم میانجیگری های سازمان ملل، کشورهای منطقه و نیروهای داخلی سودان برای کاهش تنش میان دو نیروی نظامی (ارتش و شبه نظامیان واکنش سریع)، درگیری ها به شکل سریع طی چند هفته اخیر افزایش یافت تا به مرحله نبرد مسلحانه شنبه گذشته (15 آوریل 2023) رسید.

حمیدتی در جریان این درگیری، البرهان، دوست قدیمی خود را «جنایتکار و دروغگو» نامید و ارتش سودان نیز نیروهای واکنش سریع را که تا پیش از این، جزء جدایی ناپذیر نیروهای مسلح کشور و «فرزند ارتش سودان» می نامید، آنان را «شبه نظامیان شورشی» توصیف کرد.

در تازه ترین مراحل تشدید تنش های سودان در هفته های گذشته، بیانیه ها و جدال های لفظی میان دو طرف تشدید شد.

عبدالرحیم دقلو، معاون فرماندهی نیروهای واکنش سریع و برادر حمیدتی، در سخنان مستقیم خود خطاب به فرماندهان ارتش گفت: پیام ما به برادران مان در حکومت این است، «واگذاری قدرت به مردم بدون بازگشت.»

وی در پیام خود افزود: از امروز به بعد، اجازه کشتن جوانان معترض و بازداشت سیاسیون را نمی دهیم. چیزهای زیادی در دل های ماست و سکوتمان نیز زیاد است؛ ما نمی خواهیم بانی حوادث باشیم، اما از اصول اساسی که مردم سودان را متحد می کند، عقب نشینی نخواهیم کرد.

البرهان نیز در سخنانی تنش آفرین گفت: برای ما به عنوان افراد نظامی، ادغام نیروهای واکنش سریع مهم است و بدون این اقدام، هیچ کسی در توافق نامه به سمت جلو حرکت نمی کند.

چیزی که بسیاری فهمیدند این است که لازم است نیروهای واکنش سریع سودان، پیش از ادامه اجرای توافقنامه، ابتدا در ارتش ادغام شوند. بسیاری از اظهارات البرهان تعجب خود را ابراز کردند، زیرا موضوع ادغام در توافقنامه چارچوبی، طبق جدول زمانی مورد توافق بین دو طرف، تصریح شده بود.

اختلاف پیرامون توافقنامه چارچوبی

اختلافات بر سر توافقنامه چارچوبی شدت گرفت و به جدال های لفظی و اتهامات حامل تهدید میان دو نفر تبدیل شد که به عقب نشینی ارتش و نیروهای نظامی سودان از میدان اصلاحات امنیتی و نظامی ختم شد.

به دنبال شکست کمیته های فنی تشکیل شده توسط دو طرف در توافقنامه بر سر بازه زمانی لازم برای ادغام نیروهای واکنش سریع، جدال های لفظی بین البرهان و حمیدتی علنی تر و واضح تر شد.

ارتش سودان معتقد است که این ادغام باید ظرف 3 سال انجام شود، در حالی که نیروهای واکنش سریع اصرار دارد که این بازه زمانی کمتر از 10 سال نباشد و کمیته ها نیز در مورد ریاست فرماندهی و کنترل نیروها به توافق نرسیدند.

در حالی که ارتش به فرمانده کل خود، البرهان، به عنوان رئیس فرماندهی متسک شده، نیروهای واکنش سریع اصرار دارند که فرماندهی نیروهای نظامی به رئیس دولت غیرنظامی منتقل شود، که انتظار می رود پس از امضای توافقنامه نهایی نام وی اعلام شود.

حمیدتی اقدامات ارتش سودان را تلاشی برای ایجاد مانع در برابر تشکیل دولت غیرنظامی می داند و معتقد است فرماندهان ارتش برای بقای در قدرت برنامه ریزی می کنند.

وی واژه «مکنکشین» (افرادی که از چیز مورد علاقه خود جدا نمی شوند) را برای فرماندهان ارتش به کار برد که دلالت بر چسبیدن آن ها به قدرت دارد.

سپس عملیات بسیج ضد نیروها آغاز شد و ارتش سودان نسبت به نیروهای واکنش سریع هشدار داد و آنان را به بسیج گسترده در خرطوم، پایتخت سودان، و برخی شهرها متهم کرد که شاهدان عینی آن را تأیید می کنند.

با این حال، حمیدتی به موازات این موضوع گفت که به توافقنامه و واگذاری قدرت به غیرنظامیان پایبند است و نیروهایش مشتاق تقویت ثبات در کشور هستند.

بسیج نظامی

پیش از آغاز درگیری نظامی بین دو طرف، بسیج نظامی در چند روز گذشته ادامه یافت و با استقرار نیرویی از واکنش سریع، در نزدیکی پایگاه هوایی در شهر مروی در شمال سودان به اوج خود رسید.

بحران در فرودگاه شهر مروی در نزدیکی پایگاه هوایی ارتش سودان با استقرار نیروهای واکنش سریع توسط تعداد زیادی خودرو و سرباز در نزدیکی پایگاه نظامی بالا گرفت؛ با گمان اینکه حمیدتی این نیروها را برای دفاع از خود بسیج کرده تا از فرودگاه علیه نیروهایش استفاده نشود.

پیش از این منابعی به الشرق الاوسط اعلام کرده بودند که نشستی با شرکت البرهان و حمیدتی و نیروهای بین المللی حامی انتقال قدرت به دولت غیرنظامی و نیروهای امضا کننده توافقنامه چارچوبی، به توافقی بر سر پایان بحران کشور با ارائه تضمین هایی به نیروهای واکنش سریع و ممانعت از پرواز هایی که تهدیدی برای این نیروها به شمار می رود، رسید. اما نیروهای ارتش سودان به آن پایبند نبوده و حمیدتی به نیروهایش که از غرب می آمدند دستور داد که به تظاهرات به سمت مروی و خرطوم ادامه دهند و در از این دو شهر پایگاهی بسازند.

اوضاع در طول هفته گذشته همچنان متشنج ماند، اما میانجیگری طرف ها، منجر به پایان بحران در سودان و اعلام ملاقات این دو نفر شد که قرار بود صبح دیروز برگزار شود. اما درگیری مسلحانه میان دو طرف روی داد؛ امری که سودانی ها با وجود اطلاع از قریب الوقوع بودن آن، از آن بیم داشتند.

برخی منابع می گویند با وقوع جنگ میان دو طرف، دوستی قدیمی میان البرهان و حمیدتی که صحنه های سیاسی و نظامی زیادی را از سال 2013 در سودان شاهد بود، به پایان رسید و حتی اگر این جنگ نیز تمام شود، بعید است که روابط دوستی ای که تبدل به دشمنی بزرگی شده به روزهای قبل بازگردد.