روابط مصر و ترکیه با محاسبات جدید و منافع مشترک

نویسنده: محمود حسن

میدل ایست نیوز: مصر و ترکیه پس از یک وقفه تقریبا 9 ساله در روابط، اکنون با سرعت در حال نزدیک شدن به یکدیگر هستند و هر دو کشور سعی دارند ضمن غلبه بر اختلاف های گذشته و چشم پوشی از آنها، به یک آشتی سیاسی و راهبردی دست یابند. این نزدیکی می تواند دستاوردهای قابل توجهی برای هر دو کشور داشته باشد.

پیشروی در برخی از پرونده ها و از بین رفتن یک سری موانع همزمان با تغییرات چشمگیر در منطقه از جمله ازسرگیری روابط میان کشورهای شورای همکاری با قطر، همگرایی عربستان سعودی و امارات با ترکیه و بهبود روابط عربستان و ایران، سبب شدند که توازن ها در منطقه از نو ترسیم شوند و همین مساله مصر را به ارزیابی مجدد روابط خود با ترکیه واداشت.

وقفه در روابط دیپلماتیک دو کشور از سال 2013 بعد از سرنگونی محمد مرسی، رئیس جمهوری پیشین مصر، و اقدام ترکیه به پناه دادن به مخالفان مصری حکومت عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری کنونی این کشور، آغاز شد و تا همین سه ماه گذشته که وزرای خارجه دو طرف سه مرتبه (دو بار در آنکارا و یک بار در قاهره) دیدار داشتند، ادامه داشت.

اولین دیدار وزرای خارجه دو کشور در ماه فوریه و پس از زلزله ویرانگر در ترکیه و سوریه با بیش از 50 هزار کشته، رخ داد. آن زمان، سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر، برای نشان دادن همبستگی کشور خود با ترکیه، به آنکارا سفر کرد. بعد از آن، در 15 مارس، مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، به قاهره سفر و از همتای مصری خود برای دیدار دیگری به کشورش دعوت کرد که شکری پنجشنبه گذشته در پاسخ به همین دعوت به آنکارا رفت.

این احتمال وجود دارد که فضای دوستانه و نزدیک بین قاهره و آنکارا با برگزاری نشستی در سطح روسای جمهوری دو کشور در سال جاری میلادی، تقویت شود. دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، با همتای مصری خود پس از دست دادن با او در حاشیه جام جهانی قطر در نوامبر 2022، می تواند نشان دهنده تغییر کیفی در روابط دو کشور باشد.

مذاکرات ابتدایی بین دو کشور در سال 2021 به رهبری سدات اونال، معاون وزیر امور خارجه ترکیه، و حمدی لوزا، همتای مصری او، و تلاش های صالح موتلو سن، کاردار ترکیه در قاهره، آغاز شد. شروع فعالیت موتلو سن در ژوئن گذشته و مشارکت هیئت های اطلاعاتی مصری در اجلاس بین المللی درباره بحران لیبی به میزبانی ترکیه در ژوئیه گذشته، در باز شدن یخ روابط دو کشور موثر بودند.

اولویت با اقتصاد است

با توجه به اینکه دو کشور به دنبال دستیابی به دستاوردهای قابل توجه، به حداقل رساندن خسارات قطع روابط و غلبه بر پیامدهای همه گیری کرونا و جنگ بین روسیه و اوکراین هستند و همچنین به هماهنگی در بالاترین سطوح درباره چندین موضوع و مساله حساس در منطقه نیاز دارند، طبیعی است که ازسرگیری روابط را حیاتی ببینند.

به گفته حمدی عبدالعزیز، پژوهشگر سیاسی مصری، این همگرایی در چارچوب چالش‌ های داخلی و خارجی در هر دو کشور تغییر شکل اتحاد های منطقه ‌ای که با پیشروی های امارات و عربستان، نزدیکی امارات با اسرائیل و نزدیکی سعودی ها با ایران همراه بوده، شکل گرفته چرا که همه این تحولات به نوعی افول ترکیه و مصر در جایگاه منطقه ای و بین المللی را در پی داشته است.

شایان ذکر است که ترکیه در سال‌ های اخیر و به ویژه اخیرا، در آستانه انتخابات ریاست‌ جمهوری که قرار است ماه اوت برگزار شود، سیاست «عدم مشکل» را با همسایگان خود در پیش گرفته است و تلاش های این کشور برای نزدیکی به عربستان، امارات، اسرائیل و مصر و همچنین کاهش تنش با قبرس و یونان را می توان نمونه هایی از همین سیاست گذاری دانست.

در طرف دیگر ماجرا، بحران اقتصادی در مصر سیسی را تحت فشار گذاشته است. او سال آینده با چالش انتخاباتی روبرو خواهد شد و به اتحادهای جدیدی نیاز دارد که بتوانند در غلبه بر این بحران به او کمک کنند، مانع از سقوط بیشتر ارزش پول مصر شوند و از تزلزل این کشور در بازپرداخت میلیاردها دلار وامی که گرفته، جلوگیری کنند.

مصر به دنبال تقویت همکاری های دوجانبه با ترکیه و جذب بخش ارزشمندی از سرمایه های گذاری های فزاینده این کشور در آفریقاست. به گفته کاردار ترکیه در قاهره، حجم تجارت بین دو کشور به 7 میلیارد دلار رسیده و انتظار می رود در سال های آینده به 20 میلیارد دلار برسد.

به گفته نیهات آکینجی، رئیس هیئت مدیره انجمن بازرگانان ترکیه و مصر، حدود 200 شرکت ترکیه ای در مصر فعالیت دارند که این فعالیت با ایجاد هزاران فرصت شغلی و سرمایه گذاری مستقیم بالغ بر 2 میلیارد دلاری همراه بوده است که احتمالا در سال های آتی به رقمی بین 4 تا 5 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.

ترکیه به دنبال دستیابی به توافقی با مصر است که تجارت بین دو کشور با ارزهای محلی را امکان پذیر کند. چنین توافقی از کاهش مداوم ارزش پول هر دو کشور جلوگیری خواهد کرد و تقاضا برای دلار در هر دو کشور را کاهش، و حجم سرمایه گذاری بین آنها را افزایش خواهد داد.

پرونده لیبی

ترکیه از اقتصاد گرفته تا سیاست، یک بازیگر مهم در پرونده لیبی بوده و همین امر، مذاکره و همکاری این کشور با مصر برای حل بحران و تهیه پیش نویس تهیه نقشه راهی برای پایان دادن به جنگ قدرت آغاز شده در سال 2011 در کشور نفت خیز همسایه را به یک ضرورت تبدیل کرده است.

به عقیده عبدالعزیز، دو کشور به رغم تنش‌ ها و شکاف‌ ها موفق شده اند سطحی از همکاری ‌های اقتصادی را حفظ کنند و این مساله بی ‌تردید به تقویت تفاهم مسکوت آنها درباره روابط و کشف زمینه ‌های مشترک برای پیشبرد منافع در موضوعات مهم امنیتی و راهبردی مانند لیبی، سوریه و مرزهای آبی در دریای مدیترانه، کمک کرده است.

آنکارا و قاهره هر کدام از جناح متفاوتی در لیبی حمایت می کنند و از این رو، پرونده لیبی بی شک در صدر اولویت ها در میز مذاکرات دو کشور خواهد بود.

بر اساس اظهارات وزیر امور خارجه مصر، مقدمات برگزاری نشستی در سطح روسای جمهوری دو کشور در حال انجام است. چنین دیداری می تواند نقطه عطف روند ارتقای روابط و حتی یک نقطه شروع جدید برای دو کشور باشد.

با توجه به صحبت ها از برگزاری نشستی در سطح سران دو کشور، پیش بینی و تصور اینکه دو کشور در نهایت به پشت سر گذاشتن گذشته نزدیک شده اند، واقع گرایانه به نظر می رسد. این نشست ممکن است حتی پس از عید فطر یا پس از انتخابات ریاست جمهوری ترکیه برگزار شود. این دیدار می تواند تمایل دو کشور به تسریع روند عادی سازی روابط را بیشتر کند و حصول تفاهمات احتمالی در چنین دیداری احتمالا همکاری های گسترده اقتصادی و تحت لوای منافع متقابل را در پی خواهد داشت.