نزدیکی عربستان و ایران احتمال یک توافق ابراهیم دیگر را کم‌رنگ کرد

نویسنده: بن کَسپیت

میدل ایست نیوز: بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، هفته گذشته در دیدار با لیندزی گراهام، سناتور آمریکایی، در قدس اشغالی گفت که اسرائیل خواهان عادی سازی و صلح با عربستان سعودی است: «ما به عادی سازی به چشم جهشی بزرگ به سوی پایان دادن به درگیری اعراب و اسرائیل می نگریم. این توافق می تواند پیامدهای تاریخی برای اسرائیل، عربستان، منطقه و جهان داشته باشد.» نتانیاهو تلاش برای گسترش دایره صلح و افزودن کشورهای بیشتری به توافقنامه ابراهیم 2020 را به عنوان شعار کارزار انتخاباتی خود معرفی کرد.

اما مقامات امنیتی اسرائیل این خوش بینی نتانیاهو را بیجا می دانند. یک منبع ارشد امنیتی سابق اسرائیل که خواست نامش فاش نشود، به المانیتور گفت: «عجیب ترین چیز این است که به رغم همه نشانه های واضح و چراغ های هشدار قرمز، نتانیاهو همچنان درباره «گسترش دایره صلح» و این گزینه صحبت می کند که اسرائیل به زودی می تواند عربستان را به طور جزئی یا کامل به توافقات ابراهیم اضافه کند.»

اظهارات مقامات اسرائیلی به ویژه با توجه به گزارش ها درباره برنامه سفر هیئتی از اعضای ارشد حماس به عربستان که نشانه دیگری از نزدیکی اخیر تهران-ریاض است، معنا پیدا می کند. برخی گزارش ها از خشم مقامات سعودی از نشت اطلاعاتی درباره برنامه این سفر نادر و احتمال لغو یا به تعویق افتادن آن حکایت داشتند؛ اما به هر حال، کاملا واضح است که عربستان در حال تغییر دادن موضع خود از اردوگاه آمریکایی-اسرائیلی به سمت «محور مقاومت» تحت رهبری ایران که حماس مستقر در غزه نیز یکی از اعضای افتخاری آن به شمار می رود، است.

عربستان و ایران ماه گذشته روابط دیپلماتیک خود را تجدید کردند و سفر هیئت حماس اولین سفر به پادشاهی در تقریبا یک دهه گذشته خواهد بود. به موازات این تحولات، ریاض همچنین مشغول بازسازی روابط خود با دمشق بوده است. شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، هفته گذشته به دمشق سفر کرده که اولین سفر رسمی یک مقام سعودی به سوریه از زمان آغاز جنگ در این کشور است.

یک منبع ارشد سیاسی سابق اسرائیل که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفت: «سعودی ها به صورت نتانیاهو تف می اندازند و او همچنان سعی دارند مردم خود را متقاعد کند که این، چیزی جز باران نیست.»

«روش سلامی» اصطلاحی است که جناح راست سیاسی اسرائیل برای توصیف راهبرد تحت رهبری یاسر عرفات هنگام امضای توافق اسلو با اسرائیل حدود 30 سال پیش، ابداع کرده اند. استفاده از این واژه مبتنی بر این نظریه است که عرفات با دست کشیدن از تلاش برای شکست دادن اسرائیل در رویارویی مستقیم، گزینه شکست فرسایشی و تدریجی را انتخاب کرده است. مقامات ارشد امنیتی اسرائیل اکنون از این اصطلاح برای توصیف مقابله با آنچه مقابله با «محور شرارت» تحت رهبری ایران می خوانند، استفاده می کنند و این همان اتفاقی است که تصور می کردند با عربستان بر سر آن اشتراک دارند.

یک منبع امنیتی ارشد اسرائیلی در اشاره به دعوت رسمی از ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان، برای سفر به ایران، گفت که هر معیار یا استانداردی که در نظر گرفته شود، این اتفاق «یک رویداد دراماتیک و مهم» است. به طور همزمان، روابط ایران با سایر کشورهای حوزه خلیج فارس و خاورمیانه، از جمله کشورهایی که با اسرائیل توافق ابراهیم را امضا کرده بودند مانند امارات متحده عربی، در حال گرم شدن است.

در همین حال، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، برای مراسم ضیافت افطاری به عربستان سفر کرد. تلاش های پیشین عربستان برای میانجی گری آتش بسی بین جنبش های رقیب فتح و حماس در فلسطین شکست خوردند که همین مساله یکی از عوامل اصلی روابط پرتنش ریاض با حماس بودند.

این سفر به هر دلیلی که انجام شده باشد، یک نشانه از احیای حماس در منطقه است. حماس از یک سازمان منزوی و محاصره شده که فعالان آن در بخش های مهمی از خاورمیانه تحت تعقیب بودند، اکنون به سمت تبدیل شدن به یک مجموعه منسجم پیش می رود.

یک منبع نظامی ارشد اسرائیلی که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفت: «این مساله در اظهارات رهبران حماس در مقابل اسرائیل نیز منعکس شده است. آنها لحن خود را تغییر داده اند؛ آنها اعتماد به نفس خود را نشان می دهند و به زبان تهدید بازگشته اند.»

علاوه بر این تغییرات منطقه ای، همسویی مجدد قدرت های پیشرو جهان در منطقه از جمله گرمی قابل توجه روابط روسیه با ایران، آشتی عربستان و ایران با میانجی گری چین، و خروج تدریجی ایالات متحده، همگی تغییراتی مشهود هستند.

یک منبع دیپلماتیک اسرائیلی گفت: «چه انتظاری داشتید؟! اینکه با خروج امریکایی ها از منطقه روس ها به ایران نزدیک نشوند؟ یا نخست وزیر جدید اسرائیل به امریکا دعوت شود؟ یا با یک برخورد سرد مواجه نشود؟ نمی شود انتظار داشت سعودی ها و امارتی ها همچنان به اتحاد استراتژیکی که در حال فروپاشیدن است، اتکا کنند. در خاورمیانه، یا دور میز نشسته اید، یا به عنوان غذای اصلی، روی میز قرار می گیرید. حد وسطی وجود ندارد.»

بدین ترتیب، این سوال پیش می آید که منظور نتانیاهو از اقدامات برای «گسترش دایره صلح» چیست. یا یک شعار توخالی می دهد، یا از اتفاقی خبر دارد که باقی جهان از آن بی خبر هستند.

این احتمال وجود دارد که نتانیاهو در تلاش باشد تا برای دعوت شدن به کاخ سفید، طبق شروط تعیین شده توسط دولت جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده، عمل کند. این شروط کاهش تنش های اسرائیل و فلسطین در قدس شرقی و ساکت کردن تحریک کنندگان در دولت افراطی نتانیاهو را شامل می شوند.

عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان، در درجه اول به تمایل کاخ سفید و تمایل بایدن به کاهش تنش ها در روابط واشنگتن با ریاض، ارائه تجهیزات مورد نیاز سعودی ها و تقویت توافقنامه ابراهیم که توسط دولت پیشین دونالد ترامپ تنظیم شده، بستگی دارد. احتمال اینکه بایدن چنین چیزهایی را بخواهد، اندک است. نتانیاهو حتی در داخل اسرائیل نیز برای اقدامات آشتی جویانه با جهان عرب، از حمایت متحدان افراطی خود برخوردار نیست. اما او می تواند تلاش کند، یا دست کم وانمود کند که در حال تلاش کردن است.