بررسی چشم انداز روابط تهران و ریاض، پس از سفر امیرعبداللهیان به عربستان

میدل ایست نیوز: تحولات اخیر در روابط ایران و عربستان با شتاب به سمت حل و فصل تمام مسائل باقی مانده میان دو کشور پیش می رود.

سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران به ریاض، نقطه عطفی در روابط این کشور با عربستان و نیز با کشورهای شورای همکاری است و شاید ترجمه ای عملی از نتایج عادی سازی روابط دیپلماتیک و سیاسی بین دو قدرت منطقه ای باشد.

توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین به هفت سال بیگانگی دیپلماتیک پایان داد و روند صلح، ضمن صحبت درباره نقش محوری منطقه ای دو طرف در دوره آتی شتاب گرفت.

این نزدیکی میان دو کشور چه نتیجه‌ای خواهد داشت و چه میزان رشد خواهد کرد؟

امیرعبداللهیان در ریاض

سفر امیرعبداللهیان به ریاض (17 تا 18 اوت 2023) از نتایج توافق ایران و عربستان جدایی ناپذیر است. چراکه این سفر جزئی از مراحل تبادل اعتماد بین دو طرف برای حل تمام مسائل باقی مانده بین دو کشور بود.

امیرعبداللهیان نخستین مقام بلندپایه ایرانی است که از زمان بحران بین دو کشور در سال 2016 به ریاض سفر کرده است.

وی در این سفر با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه این کشور و دیگر مقامات سعودی دیدار کرد.

امیرعبداللهیان همچنین از سفارت ایران که در ژوئن گذشته مجددا افتتاح شد، بازدید کرد.

ولیعهد عربستان در 18 اوت با وزیر خارجه ایران دیدار کرد و دو طرف روابط فیمابین و فرصت های آینده همکاری و راه های توسعه آن را بررسی کردند.

آنها همچنین تحولات اوضاع در عرصه های منطقه ای و بین المللی و تلاش های انجام شده در این زمینه را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

وزیر امور خارجه ایران گفت که مذاکرات صریح، مفید و مثمر ثمری با ولیعهد سعودی بر اساس حسن همجواری داشته است.

امیرعبداللهیان گفت: ایران و عربستان اتفاق نظر دارند که امنیت و توسعه در منطقه برای همه است.

تاکید بر همکاری

فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان در یک کنفرانس مطبوعاتی (17 اوت) از احیای نمایندگی های عربستان و ایران و تعیین سفرای دو کشور برای از سرگیری ماموریت های خود خبر داد.

بن فرحان همچنین گفت: عربستان امیدوار است که رئیس جمهور ایران (ابراهیم رئیسی) به دعوت پادشاه عربستان (ملک سلمان بن عبدالعزیز) برای سفر به ریاض پاسخ دهد.

امیرعبداللهیان نیز اشاره کرد که سفر رئیسی به زودی انجام خواهد شد و بر اتفاق نظر دو طرف برای فعال سازی توافقات اساسی تاکید کرد.

وی تصریح کرد که مذاکرات پرباری در ریاض داشته و از نقش عربستان در منطقه تمجید کرده و افزود: ما می توانیم با عربستان برای حل فوری مسائل باقی مانده در منطقه همکاری کنیم.

اما مهمترین موضوع در این سفر، آن چیزی بود که رسانه ها از وزیر ایرانی در نشست خبری مشترک با همتای سعودی خود منتشر کردند که وی اصطلاح «خلیج فارس» را به کار برد.

این اصطلاح بین ایران و کشورهای شورای همکاری که نام «خلیج عربی» را برگزیده و نام مورد استفاده ایران را رد می کنند، مناقشه ایجاد می کند و ممکن است به یکی از موضوعات مهم و حساس بین دو طرف تبدیل شود.

موضوعات باقی مانده

زبان خوش بینی در سخنان دو وزیر ممکن است با موضوعات پیچیده ای که آینده و آرمان روابط دو کشور را تهدید می کند، روبرو شود که شاید مهم ترین آن پرونده جنگ در یمن و سوریه و سایر کشورهای منطقه باشد.

تا امروز پرونده یمن همچنان باز است و در سوریه نیز علی رغم عادی سازی روابط ریاض و دمشق، تعیین سفیر عربستان در سوریه به تعویق افتاده است.

رسانه های اپوزیسیون سوریه دلیل این امر را فشارهای امریکا دانستند.

علاوه بر این، به تازگی مالکیت میدان نفتی الدره/آرش به نقطه تنشی میان ایران و عربستان تبدیل شده است.

عربستان و کویت تأکید دارند که مالکیت مشترک این ثروت طبیعی منحصراً متعلق به آنها است، در حالی که ایران می گوید تعیین مرزها باید خارج از چارچوب قوانین شناخته شده بین المللی صورت گیرد.

مکمل توافق

عبدالله باعبود، کارشناس روابط بین الملل و امور خاورمیانه معتقد است سفر وزیر خارجه ایران به عربستان، مهم و مکمل توافقنامه ای است که بین دو طرف تحت نظارت چین امضا شد.

وی تاکید کرد که عربستان در حال حاضر به طور عمده بر حل و فصل اختلافات در بعد امنیتی و نیز اختلافات مشترک با ایران در منطقه از جمله جنگ یمن و موضوع سوریه و پرونده های دیگر متمرکز شده است.

باعبود معتقد است که این به معنای حل کامل اختلافات نیست، زیرا برخی از موضوعات حل نشده باقی خواهند ماند. با این حال، گفت و گو، تبادل منافع و به حداقل رساندن برخی از این اختلافات همچنان مهم است و می توان آن ها را در دوره های آینده حل کرد.

این کارشناس خاورمیانه درباره جنجال بر سر اظهارات عبداللهیان درباره اصطلاح «خلیج فارس» گفت: این موضوع خارج از چارچوب گفت وگو میان دو کشور است، زیرا «خلیج فارس» نامی است که ایران به رسمیت می شناسد و در بین کشورهای شورای همکاری نیز بر سر این موضوع اختلاف نظر وجود دارد.

وی افزود: اخیراً بسیاری از نام «الخلیج» به جای «خلیج عربی» استفاده می کنند، اما برای ایرانی ها طبیعی است که به نام «خلیج فارس» عادت کرده اند و این تاثیری در گفت وگو نخواهد داشت؛ به خصوص که بسیاری از کشورها از جمله امریکا و اروپا از نام «خلیج فارس» به جای «خلیج عربی» استفاده می کنند.

اسلام المنسی، پژوهشگر مسائل ایران گفت: مطمئناً یک نزدیکی میان ریاض و تهران وجود دارد که ناشی از تمایل مشترک هر دو طرف برای حل مسائل باقی مانده است.

المنسی معتقد است که ایران نمی خواهد دستاوردهایی که در مراحل گذشته به دست آورده است را کنار بگذارد.

وی اظهار داشت: نزدیکی ریاض و تهران برای طرف ایرانی، تلاشی برای سرد کردن برخی مسائل داغ و پایان دادن به بخشی از تنش ها است.

گفتنی است ایران و عربستان 10 مارس در پکن بر سر عادی سازی روابط توافق کردند و وزرای خارجه دو کشور پس از آن مجددا در پکن، بیانیه مشترکی را امضا کردند.

عربستان تایید کرد که توافق با ایران بر اساس احیای روابط دیپلماتیک و ضمن تمایل مشترک دو طرف برای حل اختلافات از طریق ارتباط و گفت و گو منعقد شده است.